نشریه مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات
سال پانزدهم شماره 2 (پیاپی 58، تابستان 1383)

این مقاله به ارزیابی مجموعه کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز بر اساس” استانداردهای کتابخانه ای دانشگاهی ا.سی.آر.ال “و” استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران “می پردازد. هدف آن مشخص کردن وضعیت موجود مجموعه آن کتابخانه ها بر اساس استانداردهای فوق است. اطلاعات از طریق مراجعه مستقیم به تک تک کتابخانه های مورد بررسی (به استثنای دانشکده های اقماری) فراهم آمده و در مجموع موجودی 16 کتابخانه (15 کتابخانه دانشکده ای و 1 کتابخانه مرکزی) بررسی شده است. نتایج نشان داد همه کتابخانه ها از نظر تعداد منابع، زیر استاندارد هستند.

عدم اشاعه دستاوردهای علمی پایان نامه ها باعث ناآگاهی از دانش نهفته در آنها می شود و این سبب بهره نبردن پژوهش های آینده از آنها خواهد شد. از راه های دسترسی به محتوای پایان نامه ها، همگام با گسترش فناوری، الکترونیک کردن آنهاست. پایان نامه الکترونیکی نمادی از یک رسانه پیشرفته فناورانه است که در یک محیط الکترونیکی خلق، دسترس پذیر و ذخیره شده است. این مقاله ضمن مقایسه پایان نامه های الکترونیکی با همتاهای چاپی خود به طرح مسایل دسترسی، حق مولف و حفاظت از پایان نامه های الکترونیکی می پردازد.

ایکس. ام. ال زبان نشانه گذاری گسترش یافته ای ست که در برخی طرح های خودکارسازی وب به کار می رود. در این مقاله با ذکر مثال، درباره این زبان توضیح داده می شود؛ و انواع ایکس. ام. ال و کاربرد آن در کتابخانه مورد بحث قرار می گیرند. بخشی نیز به آینده کاربرد ایکس. ام. ال در کتابخانه می پردازد.

پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی با رویکردی توصیفی، چگونگی ارایه خدمات قراردادی به کتابخانه ها را از سوی شرکت های ارایه دهنده این خدمات در شهر تهران بررسی می کند. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق توزیع پرسشنامه میان جامعه مورد مطالعه، شامل مدیران 27 شرکت ارایه دهنده خدمات فنی در شهر تهران گردآوری شده است. هدف از این بررسی شناخت نقاط قوت و ضعف شرکت ها در ارایه خدماتشان به کتابخانه ها، و پیشنهاد راه های مطلوب برای رفع کمبودها و تقویت نقاط قوت به منظور ارایه صحیح این خدمات و در نتیجه استفاده بهتر از آنهاست.

مقاله حاضر به بررسی کتاب های فارسی منتشر شده در موضوع هنرهای تجسمی در فاصله سالهای 1355 تا 1380 می پردازد. با توجه به گردآوری و معرفی 15637 اثر منتشر شده هنر مستخرج از بانک اطلاعاتی هنر (خانه کتاب ایران)، تعداد کتاب های منتشر شده و سهم هر یک از نظر تالیف و ترجمه، تعداد پدیدآورندگان زن و مرد و بررسی وضعیت نشر، ناشران مختلف، نوبت چاپ، گرایش موضوعی در تالیف کتاب های این حوزه از نکات اساسی مورد بررسی ست. نتایج حاصل از این بررسی از سطح کیفی و کمی پژوهش های انجام شده در موضوع های مختلف هنرهای تجسمی اطلاع می دهد و نیز ابزاری برای ارتقاء سطح کیفی پژوهش های مرتبط است.

کتابخانه های آموزشگاهی، در پیشبرد برنامه های درسی، ایجاد و پرورش عادت مطالعه، پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان، و اجرای برنامه های جنبی نقش عمده ای دارند. هدف این پژوهش بررسی وضعیت و میزان پویایی کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان در مقاطع راهنماییی و متوسطه از جنبه های مختلف فضا، تجهیزات، مجموعه، سازماندهی، خدمات امانی، فعالیت های جنبی، و میزان تحصیلات نیروهای انسانی ست. جامعه آماری همه مدارس نواحی پنج گانه اداره کل آموزش و پرورش شهر اصفهان است که از طریق نمونه گیری طبقه ای تصادفی و بر اساس دو سطح راهنمایی و متوسطه، و دخترانه و پسرانه دولتی و غیر انتفاعی، 150 کتابخانه آموزشگاهی گزینش شد.

جریان اطلاعات، فرایندی ست که در طول آن، اطلاعات از منبع تولیدکننده به مصرف کننده منتقل می شود. این مقاله به دنبال آن است تا اطلاعات و انواع آن را از زاویه تاثیرگذاری در جریان اطلاعات بررسی کند و با تبیین انواع جریان های اطلاعات و دیدگاه های موجود، به بررسی عوامل تاثیرگذار بر این جریان بپردازد. در ادامه پس از ارایه دو الگوی جریان جهانی اطلاعات (”الگوی به اوج“و”الگوی از اوج“)، با بررسی میزان مشارکت پژوهشگران ایرانی در مقالات ثبت شده در آی. اس. آی و مقایسه با 15 کشور، دورنمایی از طرز تعامل جریان ملی اطلاعات با جریان جهانی اطلاعات، پرداخته می شود.

شماره استاندارد بین المللی پیایندها (شاپا)، شماره خاص و منحصر به فردی ست که به هر نشریه ادواری داده می شود تا آن را از بقیه نشریات و پیایندها متمایز گرداند. بدیهی ست که این امر کار شناسایی، سفارش و خرید را آسان می کند و امور مربوط به مبادله بین المللی، اطلاع رسانی و بازاریابی را سرعت می بخشد و نیز قدمی ست در راه ایجاد کتابشناسی پیایندها. این شماره از هشت رقم تشکیل می شود که هفت رقم نخست آن شماره منحصر به فرد برای پیایند و رقم آخر، عدد کنترل کننده به شمار می آید و با محاسبات ریاضی صحت هفت شماره قبلی را مشخص می کند.

هدف این پژوهش بررسی وضعیت کتاب های داستانی کودکان منتشر شده در سال های 1376-1380 در 19 گرایش موضوعی ست. نتایج این تحقیق نشان می دهد که بیشترین درصد موضوعات انتشار یافته طی سال های مورد مطالعه به ترتیب مربوط به داستان های تخیلی (3/12 درصد) است. همچنین، کمترین درصد کتاب های انتشار یافته مربوط به داستان های پهلوانی و روانشناسی (هر یک با 1/0 درصد) و داستان های عرفانی (2/0 درصد) است. بدین ترتیب فرضیه تحقیق درباره وجود رابطه معنادار میان 19 موضوع منتشر شده در یک سال نسبت به سال های گذشته خود، تایید شد.

هدف کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تسهیل دسترسی افراد به اطلاعات مورد نیاز در حد امکان است. با بررسی چگونگی دسترسی و تامین اطلاعات، موانع بالقوه دسترسی، خود را نشان می دهند. موانع دسترسی به اطلاعات را می توان به چند دسته تقسیم کرد: 1) موانع فنی، 2) موانع ناشی از نبود سازماندهی اطلاعات، 3) موانع اقتصادی، 4) موانع جسمی، 5) مسایل اخلاقی و فرهنگی. کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی برای همگامی با تغییرات سریع در جهان شبکه ها و تداوم نقش رهبری در تهیه و ارایه اطلاعات، باید به روزآمدسازی سیاست ها و خط مشی های اطلاعاتی خود بپردازند.

در این مقاله، فهرست های نسخ خطی کتابخانه ملی از نظر میزان استفاده از ابزارهای ارتباطی برای برقراری روابط کارشناسی آثار وابسته (شروح) بررسی شده است. در مجموع همه ابزارهای ارتباطی و به طور متوسط در 44 درصد از موارد، ابزارهای ارتباطی لازم در متن فهرست ها آمده است ولی به طور متوسط حداکثر در 2/11 درصد از موارد این ابزارها امکان ارتباط با اصل اثر را از طریق نمایه ها فراهم می کنند.

پژوهش حاضر میزان رضایتمندی استفاده کنندگان از خدمات، منابع تجهیزات و کارکنان کتابخانه پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی، موسسه جهاد تحقیقات و شرکت های تابعه را بررسی می کند. نوع پژوهش توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بود که میان همه استفاده کنندگان از کتابخانه توزیع شد. یافته های پژوهش نشان داد که بیشتر استفاده کنندگان از خدمات، مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر دارند. از میان منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه ها، کتاب های لاتین بالاترین میزان رضایت و نشریات لاتین بالاترین میزان نارضایتی را به خود اختصاص داده اند.

نقشه و اطلس از منابع غیرکتابی ست که همگام با دیگر مواد کتابخانه ای می تواند در آموزش و راهنمایی نقش داشته باشد. همچنین منبعی مفید و مهم در کارهای پژوهشی به شمار می رود. با توجه به نقش کتابخانه ملی در سیاستگذاری برای دیگر کتابخانه ها، لازم است وضعیت کنونی نقشه و اطلس در این کتابخانه بررسی شود. در این مقاله، ابتدا به تعریف و بیان تاریخچه نقشه و اطلس در جهان و ایران پرداخته می شود، سپس چگونگی دریافت این مواد، وضعیت مجموعه سازی، خدمات، فضا و تجهیزات تخصیص یافته برای نگهداری از این مواد در کتابخانه ملی بررسی می شود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی و شناخت شیوه های سازماندهی (فهرستنویسی، رده بندی و نمایه سازی) منابع شنیداری موسیقی در آرشیوهای موسیقی تخصصی و دولتی شهر تهران است. روش پژوهش، پیمایشی و شیوه گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود. جامعه تحقیق کلیه آرشیوهای شنیداری موسیقی تخصصی و دولتی در شهر تهران (10 آرشیو) را دربرمی گیرد. این آرشیوها وابسته به” سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران “و” وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی “هستند. یافته های تحقیق نشان می دهد که 30 درصد از آرشیوها منابع خود را بر اساس قواعد فهرستنویسی ویرایش دوم انگلو - امریکن با برخی تغییرات فهرستنویسی کرده اند.

سرعت افزایش اطلاعاتی که امروزه در اینترنت به ویژه از طریق شبکه جهانی وب ارایه می شود نسبت به اطلاعاتی که در رسانه های گروهی دیگر در دسترس است خیلی بیشتر است. همان طور که هر چیزی را که در روزنامه می خوانیم، در تلویزیون می بینیم و یا از رادیو می شنویم، دوست نداریم و قبول نمی کنیم، نمی توانیم هر چیزی را که در اینترنت موجود است، قبول کنیم و به آن علاقه داشته باشیم. از این رو لازم است کیفیت وب سایت ها به طور جدی ارزیابی شود و مشخص شود که آنها تا چه حد می توانند نیازها و خواسته های ما را برطرف کنند. این مقاله کوشش می کند که مفهوم و فرآیند ارزیابی اطلاعات را بر پایه برخی مفاهیم، قواعد و روش های مدیریت کیفیت بررسی کند و هدف آن طرح برخی معیارهای اساسی برای ارزیابی کیفی وب سایت ها و انتخاب وب سایت های مناسب است.

مقاله حاضر نظامی در حال توسعه به نام کتابخانه مجازی را توصیف می کند. در طراحی این نظام، پیشرفت های اخیر در حوزه فهرست های مجازی مد نظر قرار گرفته اند و پاسخ هایی به آنچه قبلا در نوشته های محققان مورد اشاره بوده، ارایه شده است. آنچه فهرست مجازی در بردارد بر اساس پروتکل زد 50/39 است، که هدف اصلی آن بهبود کیفی و مفید بودن اطلاعات بازیابی شده توسط کاربران نهایی و اجرای بهتر توان عملیاتی با نظام های خارجی ست.

خواندن فرایندی ست متشکل از دو بخش فیزیولوژیک و ادراکی. ادراک و شناخت کلمات و جملات فرایند پیچیده ای ست که در مغز انسان انجام می شود، به همین دلیل روانشناسان و فیزیولوژیست ها سعی کرده اند تا آنها را به طریقی تشریح نمایند. تاکنون در این زمینه مدل های مختلف خواندن طراحی شده است. با توجه به اینکه حوزه اطلاع رسانی با فرایند خواندن و اطلاعات متنی اعم از چاپی و رقومی ارتباطی مستقیم دارد، آشنایی با این مدل ها برای کتابداران و اطلاع رسانان ضرورت پیدا می کند. به همین دلیل فصل آخر کتاب روانشناسی خواندن با عنوان مدل های خواندن ترجمه و ارایه شده است.

صاحب نظران معتقدند که دیگر سخنرانی روش منسبی برای آموزش کتابخانه ای به دانشجویان نیست. سخنرانی دانشجویان را خسته می کند و از توجه آنها در طول کلاس می کاهد. از روش های موثر آموزشی یادگیری فعال است که بسیاری از کتابداران دانشگاهی از آن استقبال کرده اند زیرا دانشجویان در خود کلاس درس، آموزش کتابخانه ای می بینند. این مقاله به یادگیری فعال و کاربرد آن در آموزش کتابخانه ای، ویژگی ها، روش های به کارگیری، مشکلاتی که بیشتر کتابداران در عمل در این روش با آن مواجه اند و نیز کاربرد آن در رشته های خاص می پردازد.