نشریه مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات
سال پانزدهم شماره 3 (پیاپی 59، پاییز 1383)

مقاله مروری پیش رو داده، اطلاعات، دانش و خرد را از دیدگاه های مختلف تعریف و تبیین می کند و برای نشان دادن روابط آنها یکدیگر الگویی را ارائه می دهد. در ادامه، ضمن تقسیم بندی دانش، به بررسی مدیریت داده، مدیریت اطلاعات و مدیریت دانش از مناظر گوناگون و شیوه ها و فعالیت ها و حوزه های مرتبط با مدیریت دانش می پردازد و در پایان، اشاره ای گذرا به کاربرد آن در کتابخانه ها دارد.

فضای رقابتی سازمان های امروز بیش از هر زمان دیگری پیچیده، متغیر و گسترده شده است. سرعت تغییرات در مراکز اطلاع رسانی بیشتر از سرعت و توان پاسخگویی و تطبیق آنهاست. به همین دلیل پایگاه دانش سازمان مهم ترین ابزاری ست که پایداری آن منوط به نو آوری ست. در این مقاله، درباره موضوع مدیریت دانش با تاکید بر دغدغه یاد شده بحث شده است. در این چارچوب، ضمن بیان اهمیت پایگاه دانش کار آمد و اثر بخش سازمانی، به مقوله هایی همچون تعیین شکاف دانش، بررسی و انتخاب راهکارهای حذف آن، آسیب پذیری راهبردی وتحلیل ریسک، برقراری توازن میان دانش ضمنی و دانش صریح سازمانی برای افزایش کیفیت مدیریت دانش سازمانی پرداخته شده.

هر سازمانی برای رسیدن به هدف های خود، به کارکنانی کارآمد و متخصص با سطح و دامنه ای مشخص از وظایف، دانش و مهارت ها نیاز دارد. این وظایف، مسئولیت ها، توانایی ها، مهارت ها، و دانش ها مجموعه مؤلف هایی هستند که در قالب سندی به نام «شرح شغل» تدوین می شود. بنابر این، هر یک از کارکنان سازمان باید شرح شغل مخصوصی به خود را داشته باشد تا آگاهی لازم را نسبت به گستره وظایف خود به دست بیاورد. این امر در کتابخانه، که یکی از مهم ترین نهادهای پویای جامعه است و تحول های علمی، فرهنگی و اجتماعی را باز می تاباند، اهمیت زیادی دارد.

در این مقاله ارتباط مدیریت دانش با موضوعات فناوری اطلاعات، ارتباطات علمی، مدیریت سازمانها، آموزش عالی، منابع آموزشی، اطلاع رسانی و تجارت بررسی شده است. درباره نقش فناوری اطلاعات در تحول ساختارها و ایجاد مهارت های جدید در افراد، همچون استاندارد گرایی، پژوهش نگری، تفکر شبکه ای و نگرش نظام مند بحث شده است و با اشاره به ضرورت ایجاد محیط مشارکتی برای به اشتراک گذاری دانش در سازمانها، مدیریت دانش در نقش یک راهبرد مدیریت جدید یاد می شود.

هر ساله کتابخانه ها تعدادی از منابع خود را بر اثر سرقت، دانش ستیزی، حوادث حوادث طبیعی و عوامل دیگر از دست می دهند. اطلاعات ذخیره شده بر روی شبکه های کتابخانه ای نیز در معرض آسیب هستند. مسلما برای هر کتابخانه ای صرف هزینه به منظور تامین امنیت منابع، شبکه و حتی مراجعان و کارمندان مقرون به صرفه تر است تا اینکه مخارج گزافی راصرف بازسازی و جبران خسارت های ناشی از ناامنی محیط خود نماید. به همین دلیل لازم است کتابخانه ها پس از تفکیک مسائل امنیتی و حفاظتی با توجه به امکانات، شرایط و نیازهایشان و با تعیین گروه امنیتی کتابخانه، دست به طراحی و اجرای یک برنامه جامع امنیتی بزنند.

در مقاله حاضر با استفاده از تعاریفی که از مدیریت دانش موجود است، تحلیلی از این مفهوم ارائه و به تفاوت آن با مدیریت اطلاعات اشاره می شود. سپس برای آشنایی دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی، خاستگاه مدیریت دانش و اجزای به اصطلاح نظام مدیریت دانش مطرح می گردد. بحث اصلی مقاله بررسی نسبت مدیریت دانش با کار کتابداری و اطلاع رسانی ست. در ارتباط با همین دغدغه، انتقادهایی که به اعتبار نظری و ارزش عملی مدیریت دانش مطرح است، بیان می شود و در پایان و درباره پرداختن به این گونه مفاهیم هشدار داده شده است.

افزایش منابع الکترو نیکی و کاربرد فراوان آنها توسط کاربران، مدیریت این منابع را به امری ضروری تبدیل کرده است. در مدیریت منابع الکترونیکی پنج متغیر را باید در نظر گرفت که عبارتند از: 1) وظایف و کارکردهای کتابخانه ای نظیر شناسایی، انتخاب، ارزیابی، حفاظت و سازماندهی منابع؛ 2) نوع کتابخانه؛ 3) نوع منابع اطلاعاتی؛ 4) چگونگی دستیابی کاربران به منابع؛ 5) محدوده زمانی. با توجه به این موارد، مدیران کتابخانه ها در عصر جدید باید در پی راه های مناسب برای مدیریت موثر مجموعه های الکترونیکی کتابخانه های خود و دستیابی سریع تر کاربران به منابع و فراهم آوردن ابزارهای مناسب برای کارکنان کتابخانه به منظور شناساییی، انتخاب، حفاظت و سازماندهی منابع الکترونیکی باشند.

در این پژوهش وضعیت مدیریت نشریه های ادواری با استفاده از روش پیمایش تحلیلی در کتایخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی بررسی می شود. هدف از انجام پژوهش بررسی بخش نشریه های ادواری کتابخانه های مرکزی دانشگاه ها، و مقایسه وضعیت موجود با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ست. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها، وضعیت موجود مدیریت بخش نشریات ادواری را در کتابخانه های دانشگاهی مشخص می کند و با مقایسه یافته ها با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی مشخص می شود که میزان رعایت استانداردها در کلیه زمینه های مدیریتی نشریه های ادواری (سازماندهی، حفاظت و نگهداری، ارائه خدمات، آموزش، استفاده از فناوری های نوین و بودجه) به استثنای رعایت فضا، پایین از حد استاندارد است.

در این مقاله ابتدا، تعاریف و تاریخچه مدیریت دانش بیان می شود سپس مراحلی که متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی می توانند در آنها به ایفای نقش بپردازند، بررسی می گردد. قسمتی از مقاله به بررسی مهارت ها و توانایی های لازم برای کتابداران در دو حوزه مهارت های تخصصی و مهارت های اجتماعی می پردازد. سپس با مرور سر فصل های کتابداری و اطلاع رسانی و تطبیق آنها با مهارت های مورد نیاز، درباره میزان انطباق دروس دوره های آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی با این مهارت ها بحث می شود.

پژوهش حاضر ضمن بررسی های ویژگی های جمعیت شناختی مدیران و سرپرستان کتابخانه های مرکزی دانشگاهی با تاکید بر جنسیت، به مقایسه مدیران زن و مرد از نظر احساس آزادی عمل و استقلال، احساس موفقیت، امکان استفاده از قضاوت شخصی در تصمیم گیری ها، و احساس رضایت از حجم کار می پردازد. روش پژوهش پیمایشی و جامعه پژوهش شامل مدیران و سرپرستان کتابخانه های مرکزی دانشگاه های تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی واقع در مراکز استان هاست.

پس از مطالعه چندین پژوهش درباره آموزش مدیریت در کتابداری، نگارنده گزارشی درباره آموزش دروس بازاریابی و مدیریت کیفیت در مدارس کتابداری و اطلاع رسانی، در امریکای شمالی ارائه می کند. نتایج حاصله حاکی از آن است که بازاریابی در کمتر از نیمی از مدارسی که در این پژوهش مشارکت داشتند آموزش داده می شود و مدیریت کیفیت موضوعی ست که فقط در دروس رشته مدیریت به آن پرداخته می شود، آن هم نه به صورت یک درس مستقل! در برنامه درسی دانشگاهی اهمیت بسیار ناچیزی به این دروس داده می شود، که موجب نگرانی است.

هدف از این مقاله بررسی نیاز به ابزارهای سازماندهی دانش نظیر رده بندی های کتابخانه، اصطلاحات نامه ها (گنج واژه ها) و نظام سر عنوان موضوعی به گونه ای ست که بتوان آنها را در محیط شبکه باز به طور کامل ارائه کرد و در دسترس گذاشت. نویسندگان به جایگاه و اهمیت ابزارهای سنتی سازماندهی دانش در کتابداری در ارتباط با محیط فنی (تکنیکی) و انتظارات «وب معناشناختی» نگاه می کنند. نیازهای آینده در این بافتار، مطرح شده است، نیازهایی که بر ضرورت نظام های سازماندهی دانش با هدف پشتیبانی از میان کاربری معنا شناختی، تاکید دارد.

استفاده از منابع الکترونیکی که در حال گسترش روز افزون هستند، روز به روز توسط کاربران و کتابخانه ها بیشتر می شود. مجلات الکترونیکی نیز از همین گروه منابع هستند. کتابخانه ها برای تهیه مجلات الکترونیکی با چالش هایی روبرو هستند. این مقاله به طور خلاصه، روش هایی را که برای فراهم آوری امکان دسترسی ب مجلات الکترونیکی از طریق وب سایت های کتابخانه ای و فهرست های پیوسته و همچنین گرد آوری آنها را ارائه می دهد.

این مقاله به بررسی الگوی مدیریت دانش می پردازد و الگویی برای درک نقش آینده متخصصان دانش و اطلاع رسانی ارائه می کند. این مقاله با بررسی مفهوم مدیریت دانش و راهکارهایی برای کاربرد آن در سازمان های تجاری آغاز می شود. این موضوع با بررسی دانش در بخش دولتی، پیش می رود. سه نقش اصلی برای متخصصان دانش در نظر گرفته شده است. مدیریت گنجینه های دانش؛ تسهیل جریان دانش و ارتباطات؛ و ظرفیت تولید ارزش افزوده.

در این مقاله، مدیریت منابع انسانی در کتابخانه ها از جنبه های گوناگونی همچون قوانین، فرایند استخدام، آشنایی با محیط کار، ارتباطات، مشکلات رفتاری، بهداشت محیط کار، تحول سازمانی و آموزش بررسی شده است. با تکیه ب مطالب مندرج در این مقاله می توان نقشی ارزنده در ارتقاء و بهبود سازمان کتابخانه ایفا نمود.