فهرست مطالب

قبسات - پیاپی 34 (زمستان 1383)

فصلنامه قبسات
پیاپی 34 (زمستان 1383)

  • 180 صفحه، بهای روی جلد: 11,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1383/12/20
  • تعداد عناوین: 8
|
  • موانع نو اندیشی دینی
    علی اکبر رشاد صفحه 5
    در پاره ای از دانش های دینی، قرن هاست به شدت دچار رکود و رکون هستیم و جز تکرار هزار باره میراث پدران معنویمان هیچ از ما سر نمی زند.
    با توجه به خطورت امر اجتهاد و ضرورت تحول در علوم دین، بازشناسی و مواجهه با عوامل رکود این رشته از اهمیت فراوانی برخوردار می شود.
    کاربردی ترین تقسیم موانع، تفکیک آن به برونی و درونی، آفاقی و انفسی است؛ عوامل بازدارنده ای که معطوف به بیرون وجود محققان و اصحاب علوم دین است، آفاقی نامیده می شود و عواملی را که به نحو درونی ارباب علم دین را از تولید علمی بازداشته، انفسی می نامیم. در این مقال موانع فوق به طرز منطقی تقسیم و انواع هر قسم تعریف شده است سپس برخی انواع مورد بررسی قرار گرفته است؛ موانع نواندیشی در دوازده گروه به شرح زیر شرح شده است:الف) موانع انفسی (شخصیتی)1 موانع منشی،2 موانع روانی، 3 موانع تدبیریب) موانع انفسی (معرفتی)4 موانع بینشی و فلسفی، 5 موانع معرفت شناختی، 6 موانع رویکرد دین شناسی، 7موانع روشگانی ج) موانع آفاقی (برونی)8 موانع اخلاقی، 9 موانع فرهنگی، 10 موانع تاریخی، 11 موانع اجتماعی،12 موانع مدیریتیمراد از موانع در این مقاله، هرگونه عامل سلبی و ایجابی است که سبب رکود و فتور نوآوری علمی گشته و از باب تسامح، به «عدم مقتضی» نیز مانع اطلاق شده است.
    کلیدواژگان: نواندیشی دینی، موانع نو اندیشی، معرفت دینی، فهم دین، نوفهمی، نظریه پردازی دینی، علوم دینی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • نقش دین در فرهنگ سازی توسعه علمی
    محمدرحیم عیوضی صفحه 19
    انقلاب اسلامی ایران برخوردار از دو ویژگی «آگاهی» و «دین باوری» نقطه عطفی در تحولات فکری و اندیشه ای مردم ایران و نویدبخش تحول اساسی در عرصه فرهنگ سازی، تولیدات علمی و توسعه دانش و فناوری می باشد.
    میزان تاثیر فرهنگ برتوسعه آنگونه است که نظریه پردازان بر این باورند، توسعه تا وقتی با هویت اجتماعی فرهنگ سازگار نیفتد تولدی نخواهد یافت. توسعه مطلوب توسعه ای درون زا است که با اتکاء به فرهنگ خودی، توانایی هدایت، انسجام بخشی و نظارت را در زمینه های اجتماعی فرهنگی امکان پذیر می نماید. منازعات فرهنگی ریشه های عمیقی دارند که سراسر مباحث توسعه علمی را تحت الشعاع قرار می دهند. از این حیث پیوستگی دین با مولفه های فرهنگی و توسعه علمی محول واقع نگری و تلاش برای درک صحیح تر توسعه علم می باشد.
    دغدغه تولید و توسعه علم در ایران اسلامی که چند سالی است انس محفل عالمان و اندیشمندان شده است، نشانه توجه آگاهانه به نفش بنیادی دین در فرهنگ سازی و نحوه نگرشی است که جامعه دینی برای ساماندهی زندگی دنیوی خود (توسعه) بیان می دارد و انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمود عینی این تحول سیاسی اجتماعی ضرورت طرح این سوال را فراهم نموده است که:دین چگونه در نظام اجتماعی به ایفای نقش می پردازد و نقش دین به طور خاص در فرهنگ سازی توسعه علمی چگونه است؟ در این مقاله سعی شده است چگونگی ایفای نقش دین و به عبارت روشن تر زمینه های تاثیرگذاری دین در فرهنگ سازی برای توسعه علمی را مورد بررسی قرار دهد در پاسخ به طرح سوال فوق فرضیه مقاله بر این باور طراحی شده است که:دین می تواند با همگامی (پاسخگویی به موقع و اقناع کننده) به مقتضیات زمان و مکان از طریق احیاء خود و اصلاح سنت دینی با رجعت به ریشه ها به هماهنگی عناصر فرهنگی، علم پذیری و دین ورزی توامان در قالب نیروهای مکمل مدد رساند و توسعه علمی را در چارچوب فرهنگ سازی پویا و پایدار عینیت بخشد به طوری که دین از درون نظام اجتماعی فرهنگی، تولید علم و توسعه علمی را به نحوی هدایت و جهت می دهد که با نقشه ادراکی و الگوی تفکر در آن جامعه سنخیت داشته باشد.
    کلیدواژگان: دین، فرهنگ سازی، توسعه، تولید علم
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • چیستی و هستی علوم انسانی؛ برخی موانع و راهکارها
    محمدباقر حشمت زاده صفحه 48
    انسان بالاترین رتبه را در بین مخلوقات داراست. او عامل اصلی علم و شناخت وهم پس از خالق، اصلی ترین موضوع شناخت و معرفت است. انسان با داشتن روح ملکوتی و جسم ناسوتی موجودی دوبعدی و منحصر به فرد است. او اگر برای علم و پژوهش موضوعیت و اولویت پیدا کند، مقدمات تاسیس علوم انسانی شکل می گیرد و نقطه آغاز و عزیمت این رشته طرح مجهولات اساسی درباره آدمی است. هنگامی که با کمک مفروضات و معلومات اثبات شده و متدها و روش های خاص علوم انسانی، سوالات مزبور پاسخ گفته شود، معارف انسان شناسی تولید و حاصل می گردد این معرفت پس از الاهیات مهم ترین و اولی ترین دانش بوده و برای دسترسی به آن باید از معلومات و اطلاعات مربوط به همه موجودات مطلع بود. از آنجا که این دانش درباره انسان و جهت بهینه سازی حیات و سعادت اوست، فوق العاده مهم و ضروری است.
    لیکن علیرغم چنین ارزشی و اهمیت ذاتی، در عمل این دانش در جامعه و در بین آدمیان و در قیاس با سایر علوم و فنون، چندان نقش و جایگاهی ندارد. در این رابطه می توان دور باطل و تسلسلی را دید که نمایانگر اوج آسیب ها و ناهنجاری های این معرفت بوده و راهبرد بهینه اعتلاء و ارتقاء علوم انسانی، شکستن این دور باطل است:سوالات و دست اندرکاران چنین می نمایند که ضعف بنیادی و وضعیت موجود و ضعیف این معرفت، عامل اصلی انزوای آن است. در حالی که اصحاب این دانش بر این باورند که عدم توجه مسوولین و عدم اعتنا به تولیدات و محصولات این علم، موجب ضعف و انزوای آن شده است.
    کلیدواژگان: علوم انسانی، انسان شناسی، روابط هستی، فرایند علم و معرفت، توسعه
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • مناهج عمده تحقیق در معارف دینی
    ابوالقاسم علیدوست صفحه 73
    تاثیر منهج در معرفت و شناخت انسان بر هیچ کس پوشیده نیست. اختلاف قرائات و تفاوت برداشت ها از گسست و اختلاف در منهج صورت می گیرد و تقریب مناهج گامی بلند به سوی فهم واحد و جلوگیری از تشتت آرا است.
    عناصر تشکیل دهنده یک منهج معرفتی که با اختلاف در آن مناهج متعدد به وجود می آید سه چیز است:مصادر گزینش شده برای فهم و استنباط و تفاهم؛برخورد با آن مصادر (تحدید و تعیین حوزه استفاده از آن ها)؛عرض و مقارنه مصادر و رتبه بندی آن ها به ویژه در وقت تعارض و ناسازگاری.
    نوشته حاضر تتبعی است از مناهج و متدهای گذشتگان در تحقیق پیرامون معارف دینی و تفهیم و تفاهم آن، و تحقیقی است در ارائه منهجی واحد برای دانش فقه و منطق استنباط
    کلیدواژگان: منهج، عقل گرایی، ایمان گرایی، نص بسندی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • روش کشف ماهیت اقتصاد اسلامی
    سید حسین میرمعزی صفحه 89
    دو پرسش اساسی پیرامون اقتصاد اسلامی وجود دارد که پاسخ‎های متفاوتی به آن داده شده و تا کنون نیز بین اقتصاددان مسلمان وحدت نظر به‎وجود نیامده است. دو پرسش مذبور عبارتند از:1.اقتصاد اسلامی چیست؟
    2.روش کشف آن کدام است؟
    بی تردید پاسخ پرسش دوم تا حدود زیادی به پاسخ پرسش اول بستگی دارد و بر آن مترتب است. این مقاله تلاش می کند با ارائه روش ساده و عام به پرسش اول پاسخ داده و راه را برای پاسخ به پرسش دوم باز کند. روش مذبور، روش «استقراء نصوص اقتصادی و طبقه بندی آن ها» است. امیدوارم ارائه این روش گامی در جهت وحدت نظر اندیشمندان اسلامی در این باره باشد.
    کلیدواژگان: روش کشف، اقتصاد اسلامی، نصوص اخلاقی، نصوص اقتصادی، نصوص علمی، نصوص حقوقی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • موانع روش شناختی توسعه علوم انسانی
    احد فرامرز قراملکی صفحه 103
    مساله توسعه علوم انسانی، مساله چندتباری و چندعاملی است. از این رو تاکید بر برخی علل و موانع را نباید به معنای نفی دیگر عوامل دانست. در میان موانع مختلف رشد دانش های انسانی به تحلیل موانع روش شناختی بسنده می کنیم و آن را معطوف به جریان رشد علوم انسانی در جامعه معاصر خود مورد تحقیق قرار می دهیم. در آمیختن مشکل و مساله، تحویلی نگری، اخذ مساله نما به جای مساله، اخذ نظریه به جای فرضیه، در آمیختن مرز علوم، حصرگرایی روش شناختی و فقدان الگوی پژوهشی برای تحلیل مسایل چندتباری هفت مانع عمده در راه رشد و توسعه علوم انسانی است. هر یک از این موانع، خود معلول عواملی اند و دارای آثار زیانبار، اما آن چه در این مقاله مورد تاکید است اشاره به شیوه های عبور از این هفت خان وادی علم است که به صورت قواعد راهبردی ارایه می شود.
    کلیدواژگان: روش شناسی، توسعه علوم انسانی، مساله، فرضیه، مرز علوم، تحویلی نگری، مسائل چند تباری
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • علم دینی؛ امکان و چگونگی
    حسین ریاحی، فرنوش صفوی فر، مازیار عطاری صفحه 119
    علم دینی از جنبه های گوناگون در محافل دانشگاهی مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله با رد نگرش پوزیتیویستی به علوم، به تاثیر پیش فرض ها، باورها، نگرش ها و ارزش های دانشمندان و نیز شرایط اجتماعی جامعه علمی بر محتوای علوم تجربی – اعم از طبیعی و انسانی – می پردازد و تلاش می کند تاثیر دین را نیز به مثابه مجموعه ای غنی از پیش فرض ها و باورهای معتبر فیزیکی و ارزش های اخلاقی، بر ساختار و محتوای علوم طبیعی و انسانی بررسی کند و از این رهگذر به طرح این سوال بپردازد که در صورتی که جامعه ای دینی باشد، علم در آن جامعه چه مسیری و موضوعاتی را دنبال می کند و چه شکل ویژه ای خواهد داشت. در ادامه با یادآوری آن که برای ایجاد تغییر در ساخت و محتوای علوم باید از آموزش نسل آینده جامعه آغاز کرد، پیشنهادهایی در این چارچوب مطرح شده است.
    کلیدواژگان: علم دینی، تاثیر پیش فرض ها، باورها، علم اقتصاد، بهداشت، سیاست، فیزیک، رفتار عالمان دین
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • کارکردهای عقل در دین پژوهی
    سعیده حسینیان صفحه 142
    عقل موهبتی است که خداوند متعال در سرشت آدمی به ودیعه نهاده و به واسطه ی آن امکان بازشناخت و هست و نیست حق از باطل را یافته است و هم از این روست که عقل در عرض سایر منابع دینی حجت الاهی و منبع مستقلی قلمداد شده است.
    در این مقاله نقش عقل در انواع و حدود کارکرد آن در اثبات مبادی دین، اصول عقاید، آموزه های دستوری و احکام، همچنین تعالیم ارزشی و اخلاق بازکاوی و تبیین شده است؛ حاصل کوشش مولف نمایان شده چشم انداز کاربرد عقل در اجتهاد فراگیر پیرامون معارف دینی است.
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
|
  • The Barriers to Innovations in Religious Thinking
    Ali Akbar Rashad Page 5
    For many centuries, we are suffering from a deep recession and stagnation in some fields of reli¬gious studies. All what is done is the repeated reiteration of our ancestors’ intellectual legacies. In view of the dynamism of ijtehad and the need for bringing changes in religious studies, a reconsideration of and confrontation with the causes of stagnation in the field of jurisprudence seems to be obligatory.A popular applied classification of these barriers is to classify them as internal and external, indigenous and exogenous, barriers. The barriers that originate from external factors are exogenous barriers and those that obstruct the way of the religious researchers and experts are called indigenous barriers. Based on logical crite¬ria the paper classifies and defines these barriers and scrutinizes some types in detail. The barriers to religious innovations are classified into twelve groups as under:1)Indigenous (personal) barriers: 2) Moral barrier, 3) mental barrier 4) prudential barrier b) Indigenous (cognitive) barriers;4) Philosophical barrier, 5) epistemological barrier, 6) theoretical barrier, 7) methodological barrier, 8) ethical barrier 9) cultural barrier 10) historical barrier 11) social barrier, 12) manage¬rial barrierBy barrier, in this paper, we mean all positive and negative factors that result in stagnation and recession in scientific contributions and innovations.
    Keywords: innovations in religious thinking, reli¬gious cognition, religious theorizing, religious studies
    Abstract View Paper Original: Persian
  • The Role of Religion in Building the Culture of Scientific Development
    Mohammad Rahim Ewazi Page 19
    Enjoying two features of awareness and belief, Iran’s Islamic revolution was a turning point in the intellectual developments of the Iranian people. It heralds a fundamental change in the arena of constructing culture and progress of scientific productions and technological advancement. The impact of culture on development is so crucial that, in theoreticians view, no development can sustain until it is recon¬ciled with the cultural identity of the society. A desired development is the indigenous development that has the potential to facilitate the direction, supervision and mobilization of the soci¬ety in social and cultural areas. The interest for the production and progress of science and knowledge has become a major concern to scholars and experts that reveals a purposeful shift in their attention to the crucial role of religion in making culture. It shows the approach of a religious society towards how to or¬ganize its worldly life. Iran’s Islamic revolution, as an objective manifestation of this political social development, poses an important question:What role does religion play in a social system? More specifically, what is the role of religion in making the culture for scientific development? This paper, aims to assess the influences of religion on paving the way for development. The hypothesis of this paper is based upon this belief that religion can contribute to the formation of scientific development in accordance to the de¬mands and requirements of time and circumstances through its revival and reforms of religious traditions and coordination of cultural elements.
    Keywords: religion, culture, development, scientific contributions
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Is there anything as Social Science, if yes, than what is it?
    Mohammad Baqir Heshmat Zadeh Page 48
    Human being possess the highest dignity among creatures. He is the main reason of episteme and cognition and the main subject of knowledge as well. Owning a heavenly spirit and an earthly body, human being is a two dimensional unique creature. As he/she becomes the subject of research and knowledge, the foundations of human sciences take shape; raising basic questions about man is the point of departure for this field. When these questions are answered with the help of certain axioms and substantiated assumptions and application of especial methods of research in human science, anthropological episteme are yielded. This knowledge is the most important knowledge after theology. To achieve this knowledge one should be acquainted with different sorts of information about all creatures. Since this field deals with human being and for the cause of making his life better and prosperous, it gains an extraordinary importance.Despite this substantial importance, this field has not found the due place in the society, compared to other sciences and disciplines. The root cause of this problem lies in a vicious circle of vulnerabilities and abnormalities of this field. The optimal strategy to uplift and advance the social science is to break this vicious circle. It seems that this fundamental weakness and the status of this discipline is the main reason behind its isolation. However, the theorists believe that the indifference of authorities to the productions of this field has resulted in its weakness and isolation.
    Keywords: Social science, anthropology, existential relations, epistemic process, development
    Abstract View Paper Original: Persian
  • The Major Methods of Inquiry into Religious Epistemes
    Abolqasim Ali Doust Page 73
    The role of method in human cognition and knowledge is not hidden to anybody. The differences of perceptions and interpretations arise from the differences and gaps in methods of research. Reducing the differences of methods is, therefore, a big step towards attaining a common approach and preventing the formation of diverging views.The building block of any cognitive method consists of:1)the selected resources of understanding and inferences;2)the way to approach those resources (specifying the limits and scopes of using them;3)evaluation, comparison and classification of those resources, particularly in case of any con¬flict among them;The present paper is a survey of the classical methods of researching, and understanding religious cognitions. The paper also suggests a unified method for the jurisprudence and the logic of infer¬ence.
    Keywords: method, rationalism, fideism textualitism
    Abstract View Paper Original: Persian
  • The Method of Discovering the Nature of Islamic Economics
    Sayyed Hossain Mimoezi Page 89
    There are two fundamental questions concerning Islamic economics that have received diverse responses from Islamic economists without reaching to a consensus upon them. These two questions are: 1) What is Islamic Economics? 2) What is the method of discovering it? Undoubtedly, the answer to the second question depends on the answer to the first question. The present paper tries to present a common and simple method for answering the first question that will automatically pave the way for providing an answer for the second question. This method is the method of induction and classification of religious texts relating economic issues. I hope this method will help Muslim scholars to reach a consensus on this issue.
    Keywords: Islamic economics, moral texts, scientific texts, legal texts
    Abstract View Paper Original: Persian
  • The Methodological Barriers to the Development of Human Science
    Ahad Framarz Qaramaleki Page 103
    The development of human science is a multigen¬erational and multifactorial question. Therefore, emphasizing on some factors and obstacles does not to deny the importance of other factors. Among many obstacles to the growth of the humanities, we confine ourselves to the analysis of methodological obstacles and examine them in accordance to the development and growth of human science in our contemporary society. The fallacy of problem and question, reductionalism, confusion over what is problem and what seems to be problem, mixing theory with hypothesis mixing the frontiers of science, methodological exclusiv¬ism, and lack of a research model to assess the multigenerational problems are the seven major ob¬stacles to the development and growth of social science. Each of these obstacles is itself the result of other factors and has their own adverse effects. The central issue in this paper is to suggest the methods, which are presented as strategic laws, to pass the above seven obstacles to the progress of knowledge.
    Keywords: methodology, development of social science, problem, hypothesis, the frontiers of sci¬ence, reductionalism
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Religious Science, the Nature and Possibility
    Hossein Reiahi, Farnosh Safavifar, Mazyar Attari Page 119
    Religious science has been addressed from different aspects in academic circles. Rejecting the positivist approach to science, this paper discusses the influences of presuppositions, beliefs, visions and value of scientists and the scientific communities on the contents of experi¬mental science, both natural (physical) aand human sciences. It attempts to examine the effect of religion as a rich set of valuable presuppositions and tenets. Hence, it raises questions that if a society is religious than what trajectory and issues the sci¬ence will follow and which form will it take. Reminding that if any change is to be introduced into the structure and the content of science, it should begin by educating the future generation. To achieve this goal certain suggestions are pro¬posed.
    Keywords: religious science, the effects of presuppositions, beliefs, economics, hygiene physics, politics, behavior of religious scholars
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Functions of reason in the study of religion
    Saiide Hosseinian Page 142
    Human being is endowed with reason by which it distinguishes between a true and false beliefs. Thus, Reason is one of the sources of religious Judgments. This essay explains the role of reason and its Limits in demanstrating religions doctrines and basic beliefs and religious Values. The essay to explain the Function of reason in Ijtehad (exercise of reasoning).
    Keywords: reason, basic beliefs, Ijtehad, religious Soueces
    Abstract View Paper Original: Persian