فصلنامه سیاست خارجی
سال بیست و دوم شماره 3 (پیاپی 87، پاییز 1387)

فرآیند تصمیم گیری در سیاست خارجی کشورها بویژه کشورهای قدرتمند و تاثیرگذار در سیاست بین الملل موضوعی است که همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقمندان مطالعات بین المللی بوده است. در کشور ما نیز انگلیس بدلیل موقعیتش در نظام بین المللی و نیز قدرت تاثیرگذاری بریتانیا بر محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که به رغم علاقمندی فراوان متخصصین و محققین نسبت به سیاست خارجی آن کشور، در مقایسه با سیاست خارجی امریکا افراد کمتری به مطالعه علمی فرآیند سیاست گذاری خارجی آن کشور پرداخته اند. صرفنظر از این موضوع، پرسش این است که در سیاست خارجی بریتانیا نسبت به کشورمان در سال های اخیر چه مولفه ها و متغیرهایی تاثیرگذار بوده اند؟ پرسش بعدی این خواهد بود که «سمت و سوی سیاست خارجی انگلیس نسبت به جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟» روشن است که هرچه شناسایی متغیرهای تاثیرگذار از دقت بیشتری برخوردار باشد؛ از یکسو، به همان میزان، قدرت پیش بینی ما در مورد تحرکات سیاست خارجی آن کشور تقویت خواهد شد و از سوی دیگر، با شناخت سمت وسوی سیاست آن کشور توانایی ما برای تاثیرگذاری احتمالی بر این فرآیند افزایش خواهد یافت. امید است چنین شود.

این تحقیقبه بررسی جایگاه فعلی ایران در نظام امنیت خاورمیانه و امنیت بین الملل می پردازد. نویسنده استدلال می کندکه تحولات جدید سیاسی – امنیتی و ژئوپلتیک در خاورمیانه بعد از حوادث 11 سپتامبر و بحران عراق، مسائل خاورمیانه را عمومی تر، به هم پیوسته تر و بین المللی تر کرده و این امر نظام امنیت خاورمیانه را به نظام امنیت بین الملل متصل کرده است. همچنین تحولات جدید ساخت قدرت و سیاست در منطقه را به نفع ایران تغییر داده که نتیجه آن افزایش نقش منطقه ای و قدرت چانه زنی ایران در مسائل جاری خاورمیانه می باشد. از نظر نویسنده افزایش نقش ایران به دلیل برخورداری از موقعیت برتر و طبیعی ژئوپلتیک و همچنین عناصر فرهنگی و ایدئولوژیک قدرت ملی از یک سو و بروز تحولات سیاسی – امنیتی در سطح منطقه و تعریف جدید از ماهیت تهدیدات امنیت بین الملل از سوی دیگر می باشد. از این لحاظ، ایران به یکی از نقاط اتصال امنیت خاورمیانه به امنیت بین الملل تبدیل شده است. نویسنده نتیجه گیری می کند که ایران باید از این فرصت پدید آمده نهایت استفاده را برده و به تثبیت جایگاه استراتژیک خود در منطقه بپردازد.

آیا در کشورهای جهان روسای دولت ها، نخست وزیران و یا وزرایی وجود دارند که بتوانند به تنهایی همه مشکلات پیش رو را حل وفصل کنند؟ آیا آنها در برخورد با مشکلات پیچیده در محیط های داخلی و خارجی نیازی به مشاوره، همفکری، تجزیه و تحلیل و یا پیشنهادی برای اداره کشور و حل و فصل مشکلات و بحران ها ندارند؟ چه گروهی می تواند بازوی کمکی دولتمردان در برخورد با مشکلات و یا بحران ها باشد؟ آیا گروه های دولتی که از بودجه عمومی کشورها تغذیه می شوند می توانند در ارائه پیشنهادات بی طرف باشند؟ آیا گروه های وابسته به احزاب سیاسی در ارائه پیشنهادات به فکر مسائل حزبی خود نیستند؟ مشکلات و بحران ها به طور ناگهانی و بدون دلیل بوجود نمی آیند. برای جلوگیری از ایجاد مشکلات و بحران ها باید برنامه ریزی های قبلی وجود داشته باشد. باید گروهی از اندیشمندان، نخبگان سیاسی و جامعه شناسان آینده نگر در راه بهبود جامعه به برنامه ریزی بپردازند و تا حد ممکن از چالش های پیش رو جلوگیری کنند. در این مقاله تا حد امکان به سوالات مذکور پاسخ داده می شود. در بعضی از کشورها برای جلوگیری از مشکلات و بحران ها با ایجاد گروه های فکر به آینده نگری می پردازند و با برنامه ریزی دقیق به گونه ای عمل می کنند که مشکلات و بحران های کمتری وجود داشته باشد و سعی می کنند برنامه های ناموفقی ارائه نداده باشند. نکات: گروه فکر، تاریخچه و کاربرد آن و نقش گروه فکر در سیاست داخلی و خارجی یک کشور، گروه های فکر و سیاست خارجی در امریکا، اتحادیه اروپا، انگلستان، آلمان در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد.

اتحادیه اروپایی بی تردید یکی از مهمترین و منسجم ترین مجموعه های سیاسی- اقتصادی جهان معاصر است که در طول عمر پنجاه ساله خود بتدریج گام های بلندی در راستای همگرایی همه جانبه و فراگیر و گسترش قلمرو جغرافیایی خود برداشته است. پدیده اتحادیه اروپایی را می توان «وحدت در عین کثرت» تعبیر نمود چرا که این مجموعه وحدت طلب و همگرا، در عین حال دارای گرایشات واگرایانه و گریز از مرکز بوده و کلکسیونی متعدد، متنوع و متکثر در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را به نمایش می گذارد. اتحادیه اروپایی بعنوان مهمترین الگوی همگرایی منطقه ای در جهان معاصر، در طول حیات نیم قرن اخیر خود تحت تاثیر جریانات و روندهای مختلف قرار داشته که اجمالا می توان آنها را در سه سطح داخلی (سطح ملی و درون کشورهای عضو)، منطقه ای (در سطح اروپا) و سطح بین المللی (سیستم جهانی) تقسیم بندی نمود. اتحادیه اروپای کنونی در واقع محصول و برآیند این سه نیرو و جریان می باشد. لذا برای درک و فهم موقعیت کنونی اتحادیه و ادراک و استنباط چشم انداز آینده روند همگرایی در اتحادیه اروپا و جایگاه آینده آن در نظام بین الملل در حال تکامل و تکوین؛ لازم است به مهمترین موانع و چالش های درونی و منطقه ای فراروی این اتحادیه و مهمترین روندها و بازیگران موثر بر این اتحادیه (در سطح بین الملل) پرداخت. بر این اساس در این مقاله سعی شده تا به مهمترین چالش ها و مسائل این اتحادیه در بعد داخلی و همچنین نقش و تاثیر آمریکا بر روند همگرایی و نسبت آن با اتحادیه اروپایی پرداخته شود تا تصویر دقیق تر و شفاف تری از موقعیت اتحادیه و چشم انداز فراروی آن در نظام بین الملل حاصل آید.

علی رغم کنار گذاشتن معاهده قانون اساسی و تصویب معاهده لیسبون به جای این معاهده، بررسی موضوعات این معاهده هنوز حایز اهمیت است. نقش «نماینده عالی سیاست خارجی و امنیتی مشترک» اتحادیه اروپا و نیز همبستگی کشورهای عضو اتحادیه در سیاست خارجی و امنیتی مشترک از جمله مباحث مورد مطالعه می باشد. متن معاهده قانون اساسی حاوی همکاری ساختاری و دائمی در حوزه سیاست دفاعی و امنیتی مشترک است که به تفصیل مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

اثرگذاری انسان بر طبیعت اطرافش به جایی رسیده که دارای ماهیت و اهمیت جهانی شده است. با نمایان شدن ابعاد گوناگون تغییر آب و هوا و پیامدهای آن بر ساکنین کره زمین، این پدیده به تدریج مورد توجه کشورها و نهادهای داخلی و بین المللی قرار گرفته و به یکی از دستورکارهای ثابت در مذاکرات دیپلماتیک دولت ها و مجامع بین المللی بدل شده است. توجه به نگرانی های زیست محیطی و نتایج آن که در گذشته نه چندان دور تحت الشعاع اختلافات شمال – جنوب قرار داشت اینک خود دغدغه جامعه جهانی شده و کمتر روزی است که از طریق رسانه های گروهی اخباری درباره وقوع حوادث طبیعی و تلفات انسانی و مادی ناشی از آن در اقصی نقاط جهان منتشر نشود. در سال های اخیر شمار انسان هایی که در این وقایع کشته می شوند از تعداد افرادی که در درگیری های نظامی از بین می روند، بیشتر است و این خود گویای یک حقیقت تلخ است که بشر به دست خود دشمن بی رحمی را پرورش داده که دیگر هیچ فرد، دولت یا سازمانی را به تنهایی، یارای مقابله با آن نیست. تهدیدات ناشی از گرمایش زمین فراتر از مرزهای سیاسی است و بطور بالقوه بی ثباتی در جهان را گسترش خواهد داد و قادر است امنیت بین الملل را به مخاطره اندازد زیرا که به فقر، گرسنگی، تنش های اجتماعی و تزلزل در نهادهای سیاسی دامن خواهد زد. اکنون این نگرانی وجود دارد که نظام کنونی اداره جهان نتواند از عهده این چالش های ژئوپولتیک برآید، به ویژه زمانی که حکومت های ملی خود نیز دستخوش ویرانی خواهند شد.

مقاله ذیل ضمن نگاهی گذرا به سابقه اشغال غزه از سال 1948 تا 1967 و اشغال این بخش از سرزمین فلسطین توسط اسرائیل، تحولات اخیر غزه را نیز مطالعه می کند. خروج یک جانبه رژیم صهیونیستی از غزه در سال 2005 و سپس توافقنامه گذرگاه ها، انتخابات شورای قانون گذاری، پیروزی حماس، اختلافات فتح و حماس، توافق مکه، تشکیل دولت وحدت ملی، اختلافات مجدد و حاکمیت یکپارچه حماس بر غزه، بسته شدن گذرگاه ها و محاصره این منطقه مورد بررسی واقع شده است. پس از آن، ادعاها و دلایل سیاسی و حقوقی رژیم صهیونیستی در مورد غزه مورد بررسی قرار گرفته و سپس برمبنای قواعد حقوق بین الملل و به ویژه حقوق بین الملل بشردوستانه ارزش این ادعاها ارزیابی و به وظایف اشغالگر در این سرزمین پرداخته شده است. پس از بررسی اقدامات انجام شده، پیشنهاداتی برای برون رفت از وضعیت فعلی (جنگ) و قبل از آن (محاصره) مطرح شده است. در این مقاله برمبنای قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه، پس از اثبات اشغالی بودن این سرزمین با نگاهی گذرا به تعهدات اشغالگر در سرزمین اشغالی، نقض های مکرر این تعهدات از سوی رژیم صهیونیستی به عنوان جرایم جنگی محسوب شده و مسئولیت مجامع بین المللی و کشورهای عضو و غیرعضو کنوانسیون های چهارگانه ژنو گوشزد شده است.