فصلنامه سیاست خارجی
سال بیست و سوم شماره 2 (پیاپی 90، تابستان 1388)

نوشتار حاضر ضمن نقد، ارزیابی و تحلیل مفهومی نظریات معطوف به انتخابات و رفتار انتخاباتی در پاسخ به این سوال که در جمهوری اسلامی رفتار انتخاباتی شهروندان با کدامیک از سه دسته الگوی نظری جامعه شناسی، اقتصاد سیاسی و روانشناسی سیاسی قابل تبیین است بر این فرضیه تاکید دارد که رفتار انتخاباتی پدیده ای زمان پرورده، زمینه پرورده و مکان پرورده است. بدین خاطر نمی توان به فرا نظریه ای جهان شمول دست یافت که چرایی و چگونگی و محتوای رای دهی در همه کشورهای جهان و حتی همه حوزه های انتخابیه درون یک واحد جغرافیایی را در سپهر آن مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد.

دیپلماسی فرهنگی به عنوان یک ابزار کارآمد و قابل انعطاف در سیاست خارجی، زمینه ساز ارتقای سطح مناسبات میان دولت ها و به تبع آن افزایش تفاهم میان ملت ها و ایجاد صلح و ثبات بین المللی است. این ابزار مهم، از طریق گسترش مبادلات فرهنگی- هنری، توسعه همکاری های علمی- آموزشی، تعامل نخبگان جوامع، آموزش زبان، رفع موانع زبانی و...، بسترهای مناسب درک متقابل جوامع بشری از یکدیگر را فراهم می آورد. امروزه با ناکارآمدی راهکارهای الزاما «قدرت محور» در حل چالش ها و مناقشات جهانی و برقراری امنیت بین المللی، نیاز به استفاده از این پدیده بیش از پیش در میان دولت ها احساس می شود. اما از آنجا که با تحولات شگرف در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مفهوم «دیپلماسی فرهنگی» نیز دستخوش تغییر گردیده و متولیان مسائل فرهنگی را ملزم به بازتعریف این مهم نموده است، مقاله پیش رو بر آن بوده تا ضمن ارائه تحلیلی بدیع از دگرگونی در وضعیت نقل و انتقال پدیده های فرهنگی، با نگاهی معطوف به تحولات عصر حاضر و لحاظ نمودن مولفه های تکنولوژیک، آرایشی جدید از یک دیپلماسی فرهنگی کارآمد را به معرض نمایش گذارد و بدین مننظور، با معرفی رهیافتی ابتکاری و روزآمد، برگرفته از مکتب اشاعه گرایی؛ (نواشاعه گرایی)، به این مقوله پرداخته و تاثیر متغیرهای نوین بر دیپلماسی فرهنگی را در چارچوب این تئوری مورد ارزیابی قرار داده است. بررسی نقش دولت ها در مراودات فرهنگی، کارکرد پارامتر قدرت در اشاعه فرهنگ ها و لزوم توجه به حفظ توازن در استفاده از ابزارهای فرهنگی. به منظور اجرای بهینه سیاست خارجی و کسب منافع ملی، ازجمله مباحث دیگر این پژوهش است.

رسالت بنیادین دیپلماسی، مدیریت بر روابط میان کشورها و نیز روابط بین کشورها و سایر بازیگران بین المللی بوده است. از منظر حکومت ها دیپلماسی در ارتباط با ارائه توصیه، شکل دادن و اجرای سیاست خارجی است. دیپلماسی عمومی برجسته کردن و ارائه منافع ملی بوسیله اطلاع رسانی، درگیرسازی و تحت تاثیر قرار دادن مردم در سراسر جهان است. دیپلماسی عمومی، تغییری است در دیپلماسی که تحت تاثیر جهانی شدن بر قدرت صورت گرفته است. دیپلماسی عمومی مانند سایر مفاهیم و نظریه ها یک شبه ایجاد نشده و سیر تکاملی را طی کرده تا به این مراحل رسیده است. واژه دیپلماسی عمومی به تازگی وارد واژگان سیاسی شده است. با وجود این که این اصطلاح دست کم به مدت سی سال توسط متخصصان به کار برده شده، پیش از این به عنوان تبلیغات، پروپاگاندا، اطلاع رسانی بین المللی و برنامه های فرهنگی بیان و اجرا می شده است. ورود آن به ادبیات سیاسی کشورمان بسیار نو ظهور و تازه است. اما این تازه وارد با توجه به وضعیت کشورمان در دنیای کنونی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. به همین دلیل شناخت جوانب و مختصات آن در ادبیات غرب برای ما دارای اهمیت وافری است. این مقاله به دنبال آن است تا مهمترین تعاریفی که در گذر زمان از این واژه شده است را ارائه دهد و جوانب و بدیل های آن را معرفی کند. البته باید متذکر شد که محققینی که پیش از این در این حوزه کار کرده اند تعاریفی را ارائه نموده اند. مقاله حاضر سعی کرده است تا تمام تعاریف اساسی را بیان کند و در اختیار علاقه مندان این حوزه قرار دهد.

اسلام دیگر نه به عنوان مساله سیاست خارجی اروپا، بلکه یکی از دغدغه های سیاست داخلی آن به شمار می رود. جوامع مسلمان با سرعت زیادی در اروپا توسعه یافته و اسلام به عنوان دومین دین (به لحاظ شمار پیروان) در اغلب کشورهای اروپایی مطرح است. مسلمانان در سال های آینده نیروی اجتماعی و سیاسی موثری در چارچوب اتحادیه اروپایی خواهند بود و تاثیر مستقیم بر تصمیم گیری های سیاست داخلی و خارجی اروپا خواهند داشت. در عین حال، نقش مهم مسلمانان در اروپا، با چالش هایی از قبیل حفظ هویت دینی، جهت گیری و ساختارهای منسجم سیاسی، بحران مشروعیت سیاسی، وضعیت نامطلوب اجتماعی و اقتصادی و نیز سیاست های مبتنی بر مهار از سوی اروپایی ها مواجه خواهد بود.

روابط فراآتلانتیکی که بیش از 50 سال بر مناسبات آمریکا و اروپا سایه افکنده است بحثی نوین را پس از شکل گیری سیاستهای یکجانبه گرای آمریکا بعد از 11 سپتامبر تجربه نموده است.در ساختار بین الملل در حال تحول کنونی، اروپا خواهان نظام چند قطبی و چند گزینشی و نیز تلاش برای تکثیر قدرت و تقویت نقش متوازن کشورهای موثر در نظام بین الملل و نقش هژمون لیبرال از سوی آمریکا است، در حالیکه آمریکا معتقد به نظام تک قطبی مبتنی بر یکجانبه گرایی به منظور استقرار نظم هژمونیک با ابعاد امپریالیستی می باشد. لذا پژوهش حاضر به بررسی روابط میان اروپا و آمریکا پس از 11 سپتامبر پرداخته، تعاملات و چالش های میان این دو را مورد ارزیابی قرار داده است.

با خاتمه جنگ سرد کمتر کسی گمان می کرد مناطقی از اروپای شرقی (مشخصا غرب بالکان) به زودی شاهد خونبارترین منازعات و درگیری های قومی نژادی از زمان جنگ جهانی دوم به این سو باشد. بحران بالکان و به دنبال آن جنگ های بوسنی و سپس کوزوو شکست سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در قبال غرب بالکان را آشکار کرد. همچنین یکی از محرزترین مثال ها از سیاست انفعالی و نه بازدارنده اتحادیه اروپایی در قبال این بحران، تصمیم به مستثنی کردن مساله کوزوو از «توافق صلح دیتون» بود. اما یافته های مقاله حاضر از این قرار است که نقش اتحادیه اروپایی در قبال بحران های پیاپی غرب بالکان تغییر کرده است؛ و باید دید که «علت وجودی» تغییر سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در قبال غرب بالکان پس از جنگ کوزوو چه بوده است؟ نیاز به بهبود «تصویر ضعیف» از اتحادیه اروپایی به دلیل شکست های پی درپی طی بحران یوگسلاوی و لزوم سیاست خارجی و امنیتی مشترک ارتقا یافته و منسجم و همچنین درک اینکه درگیری ها در کوزوو می تواند تهدیدی جدی به صلح و امنیت اتحادیه تحمیل کند، باعث شده اتحادیه اروپایی چرخشی اساسی در سیاست خارجی خود در قبال اروپای جنوب شرقی داشته باشد.

وقوع درگیری نظامی میان روسیه و گرجستان موجب گردید که مدویدف رئیس جمهور روسیه با امضای فرمانی استقلال دو جمهوری آبخازیا و اوستیای جنوبی از خاک گرجستان را اعلام نماید. استقلال این دو جمهوری هر چند پس از بحران اخیر در قفقاز محقق گردیده ولی آن را می باید ادامه همان روندی دانست که با استقلال کوزوو و با حمایت مستقیم آمریکا صورت پذیرفت. استقلال کوزوو و به ویژه دو جمهوری مذکور را می بایست در چارچوب تنش های اخیر و به عبارتی جنگ سرد جدید بین روسیه و آمریکا جستجو نمود. بازی جدیدی که در نتیجه رقابت این دو کشور درگرفته ضمن آنکه یک پدیده نادر به شمار می رود، پایان کار نبوده و تبعات فراوانی در سطوح مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی برجای خواهد گذاشت که حتی عواقب آن دامن این قدرت ها به ویژه روسیه را نیز در آینده خواهد گرفت.

این مقاله دارای دو بخش عمده می باشد، بخش اول به بررسی رویه رای دادن آمریکا در مجمع عمومی و نحوه همسوشدن یا هم رای شدن آن کشور با دیگر کشورها در مجمع عمومی اختصاص دارد که به منظور مشاهده و مداقه یکجانبه گرایی آن کشور صورت می گیرد و در این خصوص از پژوهش های موردی و کمی استفاده می شود. بخش دوم به مسائل مربوط به تروریسم و مشکلات آمریکا پس از یکجانبه گرایی در مورد عراق و به تغییر رویه آمریکا در سازمان ملل می پردازد و در نهایت به مساله تقابل غیرعادی دولت آمریکا با «چندجانبه گرایی مثبت» دولت های پیشین آن کشور و در عین حال به اهمیت کسب مشروعیت و اجازه سازمان ملل حتی برای قدرتمندترین دولت که رهبرش فعالانه در جستجوی به حداقل رساندن محدودیت های سیاسی و حقوقی بین المللی بر تصمیمات امنیت ملی خود می باشد، اذعان دارد.

جامعه مدنی یا دموکراسی خواهی پس از انقلاب های استقلال طلبانه مهمترین جنبش اجتماعی جامعه آفریقایی پس از دوران استعمار، و به ویژه در چند دهه اخیر را به وجود آورده است. اگرچه تفسیرهای متفاوتی از جامعه مدنی آفریقایی وجود دارد، اما، دو تعبیر از جامعه مدنی بیشتر از سایر تعابیر در گفتمان های سیاسی آفریقا پذیرفته شده است: جامعه مدنی سنتی و جامعه مدنی مدرن.
در حالی که جامعه مدنی سنتی به منزله قدرت مخالف دولت شناخته می شود، منظور از جامعه مدنی مدرن تاسیس انواع نهادها و سازمان های مدنی با کارکردهای حقوقی، حمایتی، اقتصادی و اجتماعی است که سه وظیفه مهم به عهده دارد: الف) از حقوق شهروندان در برابر دولت دفاع می کند، ب) بر عملکرد دولت نظارت دارد و ج) قدرت دولت را در حوزه اجتماعی محدود می کند. با وجود اینکه جامعه مدنی مدرن در آفریقا از نارسایی ها و مسائل بسیاری رنج می برد، اما آن به منزله یکی از مهمترین الزامات تحقق دموکراسی آفریقا شناخته می شود.
این مقاله، در درجه اول، در مورد ادراک های آفریقایی از جامعه مدنی بحث می کند. سپس، تلاش می کند تا ویژگی های جامعه مدنی آفریقایی را تشخیص دهد و این جامعه را با سایر جوامع مدنی توسعه یافته از نظر برخی ملاک ها مورد مقایسه قرار دهد. در نهایت، در این مقاله دورنمایی از جامعه مدنی آفریقای ترسیم می گردد.