فصلنامه مشکوه
پیاپی 122 (بهار 1393)

علم الحدیث یکی از علومی است که برای فهم سخنان معصومین اهمیت فراوانی دارد و خود به دانش های مختلفی از جمله رجال و فقه الحدیث تقسیم می شود. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا ائمه خود به این علم توجه داشته و در سخنانشان مواردی از آن را بیان کرده اند یا نه؟ از این رو در مقاله حاضر نگرش علم الحدیثی امام علی شامل موارد ذیل بررسی می شود:1- اقدامات امام علی در زمینه نشر احادیث؛ از جمله تشویق مردم به عمل به سنت پیامبر و تشویق به فراگیری حدیث و نگارش آن است، چنان که خود امام کتبی در این زمینه دارند. 2- وجود احادیث جعلی در روایات. 3- انواع راویان و انواع احادیث. 4- مبانی امام علی درباره حل اختلاف الحدیث، چنان که امام در این زمینه مباحثی را مطرح کرده اند که در اینجا بررسی شده است. 5 - مبانی فهم حدیث که از جمله آنها تصحیح تحریفات در روایات پیامبر است. 6- دیدگاه امام درباره سند احادیث که باید متصل نقل شود. 7- وجود احادیث صعب مستصعب در روایات اما م علی و دیدگاه امام در این زمینه. این موارد نشان می دهد که امام علی مواردی از علم حدیث را در روایات خود نقل کرده و بر آن تاکید داشتهݢاند و این در واقع اهمیت این علم را می رساند و اینکه ائمه از ابتدا به این مسئله توجه داشته اند.

یوزف هوروویتس _ حدیث پژوه غربی_ براین باور است که قدمت و خاستگاه اسناد در روایات اسلامی همان سنت شفاهی یهودیان است. او نظام سنددهی در احادیث را اقتباسی از آثار یهودیان می داند. در نوشتار حاضر، این اندیشه وی نقد شده است. در این پژوهش بیان شده که اساس خاستگاه اسناد همان سیره عقلایی است و ربطی به ادیان دیگر ندارد. همچنین به نظر می رسد که هوروویتس بین مفهوم اسناد (سند دهی نظام مند) و اسناد (سندهای موجود در روایات) نتوانسته تفاوتی قائل شود و این برداشت نادرست، در نتیجه گیری وی موثر بوده است.

فضای نزول، اصطلاحی است که نخستین بار در دوره معاصر تعریف شد و بخشی از زوایای آن روشن گردید. این مقاله تعریف ارائه شده را بر رسیده و با بیان اهمیت کشف فضای نزول، آن را به عنوان یک اصطلاح قرآنی مطرح کرده است. نویسنده با ذکر سبب نزول و فضای نزول در سوره عادیات به تبیین فضای نزول و تفاوت آن دو پرداخته است.

قاعده سیاق از جمله قواعد بسیار اثر بخش به شمار می رود که گروهی از مفسران برای تفسیر قرآن کریم از آن بهره برده اند. مفسر بزرگ معاصر، آی هالله جوادی آملی، صاحب تفسیر گرانسنگ تسنیم نیز در جای جای تفسیرش به نحو محسوس برای تبیین معانی دشوار آیه از این قاعده بهره جسته است. این پژوهش در پی آن است که ضمن معنا شناسی قاعده سیاق، چگونگی به کارگیری آن را در تفسیر تسنیم در چارچوب هایی مانند کشف فعل محذوف، تشخیص مرجع ضمیر و نقد روایات و تقدم قرآن بر حدیث ماثور بررسی و تحلیل نماید. برای دستیابی به این مهم از روش کتابخانه ای با بررسی تمام متن استفاده گردیده و در پایان جمع آوری، اطلاعات دسته بندی و تحلیل شده است.

اصول کافی از نظر قدمت، جامع بودن، کثرت احادیث و ترتیب خاص، اعتبار روایات و مشتمل بودن بر معارف الهی و اخلاق و احکام، سرآمد کتاب های حدیثی شیعه است. از آنجا که پرداختن به مبانی اعتقادی نیازمند اثبات و اعتبار عقل است، مرحوم کلینی محمد بن یعقوب، با استناد به روایات متعدد به این بحث پرداخته است. مقاله حاضر در پی اشاره بدین نکته است که گرچه مرحوم کلینی، این کتاب را بر مبنای نقل پایه ریزی کرده، اما رویکرد عقلانی ایشان به گونه ای است که این دیدگاه را تقویت می کند او در پی تاکید بر جایگاه عقل در مکتب کلامی شیعه است.

علامه حسن مصطفوی، طی ده سال کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم را به زبان عربی و به ترتیب الفبا در چهارده جلد، به نگارش درآورد. مولف در آن، واژه های قرآن را بر حسب ریشه کلمات تنظیم کرده و ابتدا توضیحات کتاب های معتبر لغت و ادب درباره آن واژه را نقل نموده، سپس در قسمت «و التحقیق»، به بیان نظر خود پرداخته است. در ذیل بسیاری از واژه های اعجمی، ریشه آنها را آورده، ذیل هر واژه، آیه و آیاتی را که آن کلمه و یا هم ریشه های آن، در آن قرار دارد، احصا کرده است. به فراخور معنی واژه ها، شیوه خاصی در پیش گرفته که غالب آن عبارت است از: ارجاع به واژه های دیگر، استفاده از آرای دیگران، در نظر گرفتن اصل واحد در همه واژه ها، توجه به بحث اشتقاق، علوم بلاغی و صرف و نحو...