فهرست مطالب

نثر پژوهی ادب فارسی - سال هفتم شماره 15 (زمستان 1384)

نشریه نثر پژوهی ادب فارسی
سال هفتم شماره 15 (زمستان 1384)

  • 322 صفحه، بهای روی جلد: 5,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/03/01
  • تعداد عناوین: 11
|
  • مریم حسینی صفحه 1
    جستجو در سرچشمه های عرفانی و آغاز شکل گیری سخن عارفانه از جمله مطالعات ضروری حوزه ادب فارسی و عربی است. محققین و منتفدین بسیاری تلاش کرده اند تا به زمینه های شکل گیری این هنر منظوم دست پیدا کنند. مقاله حاضر در صدد است تا نشان دهد که چگونه زنان عارف شاعر در اولین قرون شکل گیری عرفان اسلامی در سرودن نخستین اشعار عارفانه سهیم بوده اند و چگونه حدیث حب الهی را در حوزه سخن منظوم وارد کرده اند. پس از جست و جویی فراگیر در اکثر کتب تذکره و مقامات، شرح احوال و آثار دوازده زن از قرن دوم و سوم هجری پیدا شد که از ایشان اشعاری هم باقی مانده بود. هر چند انتساب بعضی از ابیات به ایشان مورد تایید است، اما روشن است که اگر فرض کنیم قائل و گوینده ابیات در حدیث حب الهی رابعه نبوده باشد، در قرن دوم هجری در بصره پارسا زنان شاعر دیگری بوده اند که سخن از عشق الهی رانده و آن را در موعظه ها، مناجات ها، دعاها و حالات وجد و شیفتگی خود بیان کرده اند.
    کلیدواژگان: شعر عرفانی، شعر زنان، حب الهی، زنان عارف، شعر عربی
  • اکبر صیاد کوه، علی اکبر کمال آبادی صفحه 31
    رهی معیری از شاعران بنام و پرآوازه معاصر است که زبان عاطفی و پراحساسش، نظر مخاطبان فراوانی را از زمان حیاتش تا کنون، به سوی سروده های او جلب کرده است. همین رویکرد گسترده مخاطبان، چاپ مکرر آثار او را در پی داشته است؛ به گونه ای که در دو دهه اخیر، شمارگان و نوبت های چاپ آثار رهی به اشکال مختلف، در میان دیگر آثار ادب فارسی، برجستگی خاصی داشته است.
    بر اساس این امتیازها و توان مندی ها، در این مقاله در پی آنیم که:الف- جایگاه، رهی معیری را در میان شاعران معاصر، بویژه سنت گرایان مشخص کنیم.
    ب- مهمترین عواملی را که موجب پسندیدگی شعر وی در میان مخاطبان گردیده، بکاویم.
    بی تردید عوامل متعددی در پسندیدگی یک اثر ادبی موثر می افتد که ممکن است به حوزه لفظ یا معنا مربوط باشد؛ براساس مطالعه و تاملی که بدین منظور برروی سروده های رهی انجام گرفت، بدین نتیجه دست یافتیم که بیشتر زیبایی های شعر «رهی» به ساختار و فرم سخن وی مربوط است، لذا باید بیشتر از دیدگاه نقد ساختار گرایانه و فرمالیستی به اشعار وی نگریسته شود.
    بهره گیری رهی از عناصر موسیقی افزای سخن را باید از شگردهای موثر رهی در این حوزه به شمار آورد که بی تردید نتیجه آشنایی عمیق رهی از سال های آغازین نوجوانی با موسیقی بوده است.
    کلیدواژگان: رهی معیری، ساختار گرایی، عناصر موسیقی افزای سخن، عاطفه، نقد زیبایی شناسی
  • محمودرضا دستغیب بهشتی، احمد طحان صفحه 63
    حماسه رستم و اسفندیار، داستان سرگشتگی انسان بر سر دوراهی هاست. در روایت های کتبی، اسفندیار با خوردن اناری که زرتشت بر آن دعا خوانده رویین تن می شود- انار نماد بی مرگی و جاودانگی است- اما چشمان او آسیب پذیر می ماند. او برای رسیدن به تاج و تخت، کورکورانه از پدرش برای جنگ با رستم اطاعت می کند. بنابراین آسیب پذیر بودن چشمان این «شهزاده نابینا» رمز آن است که او قدرت بینش ندارد. در اسطوره، چشم بسته نماد بی خردی و بی خردی به معنی مرگ و نابودی است.
    در این جستار، نخست بر بنیان آن چه در نامه های دینی آمده است. چهره آیینی اسفندیار نموده می شود و سپس شخصیت وی را در حماسه بررسی می کنیم تا دو گانگی شخصیت وی در برنامه های دینی و حماسی پدیدار شود.
    کلیدواژگان: اسطوره، حماسه، نماد، رویین تن، آسیب پذیر، انار، چشم، ببر بیان
  • محمدرضا عمرانپور صفحه 99
    در بین شاعران معاصر، توجه اخوان به آثار گذشته زبان فارسی و عشق و علاقه او به فرهنگ پرباری که بردوش آن زبان است، شعرش را تجلی گاه بسیاری از عناصر زبان کهن کرده است. ساخت های کهن گرا بخشی از کهن گرایی نحوی شعر اخوان است که مقاله حاضر به بررسی و توصیف آن می پردازد. منظور از ساخت، مجموعه ای است که حداقل از دو جزء طبق نظم و ترتیب معینی پدید آمده است و کار معینی می کند. ساخت های کهن گرا در شعر اخوان به لحاظ آشنایی او با متون گذشته و تاثیری که از سازوکارهای شعر گذشته پذیرفته بسیار متنوع و گسترده است تا بدان حد که می توان گفت شعری از این شاعر بزرگ معاصر وجود ندارد که در آن گوشه چشمی به ساخت های گذشته زبان فارسی نینداخته باشد. ساختار جمله، فعل، ترکیب های وصفی، کاربرد نقش نمای اضافه، پرش ضمیر، جابجایی ارکان جمله و حذف، بخشی از جلوه های کهن گرایی در شعر اخوان است که مقاله حاضر به آن ها می پردازد. برخلاف نظر برخی از منتقدین که استفاده از عناصر زبان کهن را در شعر معاصر روا نمی دارند و آن را نوعی نبش قبر می پندارند، اخوان با کاربرد بجا و شایسته واژه ها و بافت ها و ساخت های کهن، با توانایی بی نظیر خود در حسن گزینش و ترکیب و هماهنگی بین زبان و محتوا، زبانی اصیل و فخیم و با صلابت آفریده است.
    کلیدواژگان: اخوان، ساخت کهن گرایی
  • محمد عموزاده مهدیرجی صفحه 125
    مقاله حاضر بر آن است تا بر اساس بعضی از دیدگاه های زبانشناسی، نوع استعاره های تجاری قبل و بعد از انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. ضمن بررسی نوع نحو و خصوصیات معنایی دودسته از داده های قبل و بعد از انقلاب اسلامی، مقایسه داده ها نشان می دهد که نوع نحو، وجه شبه و تضمن بکار گرفته در نام های تجاری قبل از انقلاب، از انواع مشابه خود دربعد از انقلاب ساده تر است. همچنین روند داده های بعد از انقلاب تاکید برنحو استعاره مرکب دارد. بر اساس چارچوب ساختارگرایی یا کوبسن، توزیع داده ها در دو دوره با تمایز بین استعاره و مجاز تبیین می گردند و تحلیل زبانشناسی اجتماعی از آنها بیانگر این مطلب است که درک استعاره نیاز به دانش پیشینه فرهنگی بیشتری نسبت به مجاز دارد.
    کلیدواژگان: استعاره، مجاز، وجه شبه، نام تجاری، تضمن، ساختار نحوی
  • محمود فضیلت صفحه 139
    داستان پرندگان در منطق الطیر عطار را می توان در رساله الطیرهای احمد غزالی، پورسینا، شهاب الدین سهروردی و حتی داستان حمامه المطوقه کلیله و دمنه، ریشه یابی کرد؛ اما زبان تمثیلی منطق الطیر از یکسوی و کاربرد تجانس آوایی ملایمی نظیر سیمرغ و سی مرغ در تبیین نظریه ی وحدت وجود، موجب امتیاز کتاب می شود.
    نگارنده این مقاله کوشیده است به ریشه شناسی منطق الطیر و تاثیر آن بر شاعر همروزگار ما، سهراب سپهری بپردازد. سپهری در کتاب هشتم خود یعنی ما هیچ مانگاه، از اقلیمی پررمز و راز که با سرزمین تمثیلی عطار همگون می نماید؛ سخن می گوید. عطار و سپهری، اگر چه ازنظر زمانی و شیوه و سبک بیان و زبان همسان نیستند اما از هسته اندیشگی یکسانی بهره می جویند. اندیشه هر دو عارفانه است: دور شدن از این خاک غریب، گذاشتن از وادی های خوفناک و دره های شگفت، پیوستن به شهر گمشده آرمانی و رسیدن به شناختی که پس از «ترک علم» و «اردو زدن پشت دانایی» به دست می آید و این دو شاعر عرفان گرا را به هم می پیوندد. در این جستار همچنین، زمینه های تکوین پیوستگی و همگونی در اندیشه عرفانی عطار و سپهری بررسی می شود.
    کلیدواژگان: عرفان، داستان، سفر، سهراب سپهری، عطار نیشابوری
  • محمدرضا نجاریان، یحیی طالبیان، محمدصادق بصیری، ناصر محسنی نیا صفحه 171
    لطف تشبیه غرابت و دوری از ابتذال است و اگر تشبیه با صنایع دیگر ادبی و بدیعی همچون رجوع و تجاهل عارف همراه باشد بی گمان بدیع و تازه به نظر می رسد. از سوی دیگر استفاده از مشبه به نادر، و همی و خیالی و نیز وجه شبه مرکب و غریب باعث می شود انتقال از مشبه به مشبه به با تفکر و تدفیق توام باشد و اینگونه تشبی هات است که در زبان فارسی نشانه تحول سبک خراسانی به عراقی دانسته شده است. تقییدات زیبا، شرط، عکس، تفضیل، اضمار، ادات تشبیه نادر و تاکیدی و تناسی تشبیه از عوامل عدیده ابداع در تشبیه به شمار می روند.
    ما برآنیم که به تحلیل ابزار نوسازی در چهار دیوان فارسی و چهار دیوان عربی بپردازیم و جستجو کنیم که با مرور زمان، کدام شاعر هنرمندانه تر توانسته است باز تشبیه را در آسمان خیال به اوج پرواز برساند.
    کلیدواژگان: تشبیه، تفضیل، مضمر، تمثیل، مرکب، تناسی، مشروط
  • ناصر نیکوبخت، سیدعلی قاسم زاده صفحه 209
    «رنگ»، بعنوان برجسته ترین و نمودارترین عنصر در حوزه محسوسات، از دیرباز تاکنون مورد توجه انسان بوده و همواره روح و روان آدمی را مسحور قدرت نافذ خویش نموده است. امروزه رنگ مهمترین عنصر در بروز خلاقیتهای هنری و بهره وری محسوب می شود؛ چنانکه بسیاری از بزرگان ادبی و هنری جهان چون «گوته» - به اذعان خویش - مدیون استفاده خلاق از رنگها و توجه دقیق بدان بوده اند. رنگ مایه آرامش و هسته آرایش جهان است و شاعران، بعنوان زیبا شناسان جهان آفرینش از واژگان رنگین در عینی تر شدن ایماژهای شاعرانه و کشف و توضیح روابط میان اجزای تصاویر شعری و گاه در راستای تبیین و تلقین مفاهیم بیان ناشدنی فضای نمادین اشعار خویش بهره ها برده اند و تاریخ نمادگرایی انسان نشان داده که او به هر چیز خاصیت نمادین بخشیده است. رنگ نیز از این قاعده و خاصیت دور نمانده و گاه از مهمترین عناصر در نماد پردازی شاعرانه گردیده است. لذا این جستار، در پی بررسی و تحلیل زمینه های نمادین رنگ در اشعار معاصر با تکیه و تاکید بر آثار سه شاعر برجسته معاصر، نیما سپهری و موسوی گرمارودی است.
    کلیدواژگان: رنگ، نماد، نماد رنگ، شعر معاصر
  • دکرت زرین واردی صفحه 239
    یکی از برجسته ترین شعرای معاصر، که شعرش سرشار از عرفانی لطیف و خاص است، (سهراب سپهری) است. سهراب، شخصیتی است که در عرصه نقادی ها، گونه گون با او برخورد می شود؛ بدین معنی که گروهی او را عاری از عرفان، گروهی عارف الهی و برخی دیگر عارفی که عرفانش آمیزه و گلچینی از سایر عرفانهاست، معرفی می کنند. همین امر موجب شد که نگارنده به چنین جستاری دست یازد و با نگرشی دوباره در مقام این نوع داوری ها بنشیند. در این جستار، ابتدا کلیه سروده های سهراب مورد مطالعه قرار گرفته و از خلال آنها، وجوه مختلف نگرش های عرفانی وی از جمله مشابهتها و اختلافات عرفانش با عرفان کلاسیک، مورد بررسی قرار گرفته است...
    کلیدواژگان: سهراب سپهری، عرفان، عرفان کلاسیک، جهان، طبیعت
|
  • Dr Maryam Hoseini Page 1
    This is a study of the poems of mystic women until the end of the 4th century A.H.Survey in the sources of mystical poetry and the origin of the formation of Gnostic speech is one of the necessary studies in Persian and Arabic literature. Some researchers and critics have tried to find the sources of mystical poetry. This article is an attempt to show how mystic women who were in the realm of poetry had a great effect onfirst mystical poems and how they tried to make use of the ‘Love of God’ in their poems.We found some information about twelve female poets. Also, there were other women except Rabia who spoke about Love of God. We can find some of their preaches,prayers and poems in some biographical books and hagiographies
  • Akbar Sayyadkuh, Ali Akbar Kamalabadi Farahani Page 31
    Rahi-e Moayyeri, is the famous Persian contemporary poet whose eloquent and charming language has attracted many people. This paper has tried to analysis the reasons ofthis attraction and popularity. To do this, firstly the rank of Rahi-e Moayyeri among the contemporary poets, especially among the traditionalists one, is studied. Then the mostimportant elements of the popularity of his poets are inquired. The primary inquiry showed that the great part of this success is related to formal aspects of Rahi’s poetry. Therefore in following parts of paper the form and structure of Rahi’s poems were examined more precisely by a point of view based on structuralism and formalisms. As a conclusion, it is supposed that the attraction of Rahi’s poetry is due to the musicality of his language that is the result of a deep knowledge of music taught from childhood.
  • R. Dastgheyb Page 63
    The epic of Rostsm and Isfandiar is the story of man’s bewilderment at the junction. In written narratives, Isfandiar becomes vulnerable through eating a pomegranate on whichZoroaster has prayed. Pomegranate is the symbol of eternity as well as immortality, but his father blindly fought with Rostam in order to reach to the crown and the throne. Hence, vulnerability of the eyes of this “blind prince” is the sign of his lack of insight. In myth, blind eyes are the symbol of lack of wisdom and mean death and annihilation.
  • Mohamamd Amouzadeh Page 99
    The current paper deals with metaphorical trade names in Preand Post-revolutionary times. Based on a binary framework, in particular applying the views of Jakobson and Vorlat, this study adopts a contrastive approach to investigate the two sets of data. The data are described in terms of syntactic structure, type of projected features, andthe implicatures. The comparison reveals certain degree of differences between the two sets of data from each period. In other words, the comparison of data shows that linguistic features (e.g. syntactic structure, projected features and implicatures) of metaphorical names in the post-revolutionary data tend to be more complex than thecorresponding features of the pre-revolutionary data. This phenomenon receives its own socio-cultural explanation. Furthermore, on the basis of Jakobson's binary apparatus, it can be argued that the distribution of trade names can be best described in terms of metonymy and metaphor respectively for the pre- and post-revolutionary data. This distinction, by itself, can explain why the type of linguistic features triggered by thepost-revolutionary data hold a more complex position in contrast to the pre-revolutionary data
  • Mohammad Reza Omranpour Page 125
    Among the contemporary poets, the strong drive of Akhavan- Sales to the old works of the Persian language and the past culture of Iran has caused many components of old language to be revealed in his poems. The use of old elements in poems or prose in order to foreground it, referred to generally as archaism. Archaism in Akhavan`s poems is too vast to be discussed in a paper; therefore, parts of his archaism which we have named archaic structures are searched and analyzed in this paper. They are sentence archaic structures, verb archaic structures, plural nouns, prepositions and so on. In spite of the fact that some critics do not admit using archaic elements in poetry, Akhavan with his wonderful ability in the best selection and composition has created a dignified andfirm language in his poems by using archaic elements.
  • D.M.Fazilat Page 139
    In their “Books of Birds”, Ahmad Gazzali, Pour-e Sina, Shahaboddin-e Sohrevardi, and even Ibn-e Moghaffa in “Hamamatol Motavvagha” (The Riged Dove) of his Kelila va Dimna have dealt with the story of the birds. But the allegory of Attar’s Manteghotteir on the one hand, and its mild alliteration to clarify the concept of pantheism on the other, have made Attar’s poetry outstanding.The present essay intends to deliver some historical and literary backgrounds of Attar’s Manteghotteir and its influence upon the literature after the poet. In the eighth section of his Hasht ketab, entitleb “Ma Hich, Ma Negah” (Nothing we Are, Jast A Glance), Sohrab Sepehri, our coeval poet is a reporter of the mysterious realm of sheikh-e Eshraghwhich is similar to the allegorical realm of Attar.Attar and Sepehri, although different in time and language techniques, enjoy a same chore of thought. The thought of the both is mystical: Keeping aloof from the present foreing land where man feels lonely, passing from strange and dreadful valleys, and reaching the last city of Gnostics. A quest though which man comes to revelation connects these two mystical poest together. A revelation that comes to you after yousurpassed the realm of knowledge and made a camp beyond the domain of wisdom.
  • Mohammad Reza Najjarian, Dr. Y. Talebian Page 171
    The elegance of simile is the oddity and avoidance of verbose, and if simile is accompanied with the other figures of speech and rhetoric such as metanoid, rhetorical question,it will look certainly new and rhetorical. On the other hand using what a thing is likened seldom and whimsically imaginary, also compound likeness and odd mode makes it possible to move from likened to what a thing is likened, and this is with the thought and exactitude.This kind of simile in Farsi is the sign of changing the Khorasani style to Iraqi one. Beautiful depending, condition, preference image, implicitness, tools of scarce and emphaticsimiles are the various factors of innovation in simile. We decide to analyze the methods of renewing in four Farsi and Arabic divans to search which poets during the times have been more artfully to move the simile to climax in the sky of image.
  • Dr. Naser Nikoobakht Page 209
    Color, as the most prominent element in aesthetics, has had a strong impact on man's mind ever since creation. Today, it is regarded as the cornerstone in the manifestation of artistic creativity and productivity. Prominent poets such as Goethe have recognized the nature and value of color in igniting their artistic creativity. Color is responsible for humankind's various mental attitudes; it is also the building block of embellishment in the universe. As the history of symbolism indicates, poets as the prime esthetes in the world, use 'painted' words in their works to objectify their images, to discover and explain the relation among the components of their images and, sometimes, to express the inexpressible latent in the symbolic atmosphere of their poems. Bearing all these in mind, the authors analyze the use of color in the poetry of three contemporary Iranian poets: Nima, Sepehri and Mousavi-e-Garmaroodi.
  • Zarin Varedi Page 239
    The aim of this essay is studying the mystical thoughts of Sohrab Sepehri the Iranian contemporary poet. In order to find his mystical points of view, first, the poetical works ofSepehri was searched, by comparing these views with the ideas of traditional Iranians mystics it is shown that the mystical thoughts of Sepehri, being a unique and special kindof mysticism, are completely different with that of the traditional mystics.
  • Dr.Amir Mahdavi, Zafarghandi Page 13
  • Ali Akbar Jabbari Page 37