فهرست مطالب

فصلنامه روش شناسی علوم انسانی
پیاپی 72 (پاییز 1391)

  • بهای روی جلد: 30,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1391/09/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد فنایی اشکوری صفحه 7
    بحث از نسبت علم و دین ومناقشات برخاسته از آن در غرب مسیحی و مادی، تاریخی پرماجرا دارد. پس از تفوق علم و به حاشیه رفتن دین در عصر جدید، تفکر مادی بر ابعاد مختلف حیات بشری از جمله بر جهان بینی علمی غلبه یافت. غلبه نگرش مادی به هستی و حیات منتهی به ظهور بحران های گوناگونی شد که بشر کنونی از آن رنج می برد. به گمان برخی، علم جدید در بستر تفکر و نظام ارزشی مادی روییده و تناسبی با تفکر و نظام ارزشی اسلامی ندارد. از اینجاست که بحث اسلامی سازی علم یا تولید علم اسلامی طرح می شود. دراین مقاله با توجه به مبانی و اصول معرفت شناختی در تفکر اسلامی، نزاع معرفت علمی و دینی بطور اجمال بررسی و دیدگاه مقبول در نحوه مواجهه با علم جدید طرح گردیده است. علم جدید تا آنجا که مستند به معیارهای عقلانی و موجه باشد پذیرفتنی است، اما نباید جهان بینی و فرهنگ مادی را به نام علم تلقی به قبول کرد.
    کلیدواژگان: علم، دین، علوم طبیعی، علوم انسانی، تعارض علم و دین، اسلامی سازی، بومی سازی
  • ابراهیم آزادگان صفحه 31
    در این مقاله ابتدا نشان می دهیم که در مقام پردازش، انتخاب و بررسی نظریه های علمی، دانشمندان تحت تاثیر جهان بینی خود عمل می کنند و این تاثیر هم در بعد نظری یعنی در شکل گیری و تنظیم نظریه و هم در بعد عملی یعنی در کاربرد نظریه در ایجاد فناوری و یا کاربرد آن در شکل دهی نظام فکری فرد و جامعه، بروز و ظهور دارد. در قدم بعدی به رابطهی دوجهان بینی اصلی رقیب، یعنی جهان بینی طبیعت گرایانه و جهان بینی دینی(جهان بینی توحیدی)با علم می پردازیم. در این بخش با تاکید بر آرای پلانتینگا و گلشنی، نشان داده خواهد شد که هم از نظر قدرت تایید و توجیه نمودن نظریه های علمی و هم از نظر تایید شدن توسط داده های علمی، جهان بینی دینی بر جهان بینی طبیعت گرایانه برتری دارد. مآلا به این نتیجه خواهیم رسید که علم دینی نه تنها ممکن است بلکه تلاش در راستای ایجاد و پیش برد آن تلاشی معقول است.
    کلیدواژگان: جهان بینی، طبیعت گرایی، توحید، پلانتینگا، گلشنی
  • زهرا زرگر، سید حسن حسینی، مصطفی تقوی صفحه 55
    توجه جامعه ی جهانی به آثار مخرب علم مدرن در کنار سلطه و نفوذ علم مدرن در نظام های آموزشی و حکومتی، موجب شده تا برخی اندیشمندان به فکر لزوم برون رفت از وضع موجود بیفتند. سیدحسین نصر و پاول فایرابند با وجود تفاوت حوزه ی پژوهشی شان متفقا علم مدرن را نقد کرده و تصویری از جامعه علمی آرمانی رسم کرده اند. استراتژی نصر، احیای علوم رایج در دوران قبل از علم مدرن است. علومی که منافع مادی شان در هماهنگی با کل طبیعت بوده، نیازهای معنوی انسان را نیز برآورده می کردند. اما فایرابند معتقد است باید از آنچه مایه ی سرسپردگی به علم مدرن است، عبور کنیم و به سمت تشکیل جامعه ای برویم که در آن نه تنها علم، بلکه هیچ ایدئولوژی دیگری دارای جایگاه برتر نیست. در این مقاله با مروری بر آراء ایشان در باب جامعه ی علمی آرمانی، تفاوت های ایشان تحلیل شده و در نهایت آراءشان با رویکرد کاربردی ارزیابی شده است.
    کلیدواژگان: جامعه ی علمی آرمانی، سنت گرایی، آنارشیزم، مدرنیته، عقلانیت
  • مجید کافی صفحه 81
    برای تولید علوم انسانی اسلامی با هر رویکردی باید از قرآن استفاده کرد. به خصوص رویکردهایی که با تولید نظریه درصدد تولید علوم انسانی اسلامی هستند، یعنی تولید علم با استفاده از قرآن در مقام گرد آوری، ساخت فرضیه، نظریه پردازی،... بیشتر نیاز به استفاده از آیات قرآن دارند. اما با چه روشی می توان در مقام نظریه پردازی از قرآن استفاده کرد؟ به عبارت دیگر چگونه می توان از قرآن به نظریه پردازی نائل شد؟ مکانیسم و سازوکار نظریه پردازی از قرآن چیست؟ برای پاسخگویی به این سوال بین سه روش تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا و مبناشناسی ترکیب کرده ام و به مدل ترکیبی روش شناختی که آن را «روش مبناشناسی» (روش شناخت مبانی جامعه) نامیده ام، دست یافتم. این تحقیق درصدد است ضمن توضیح هر یک از این سه روش، به مدلی ترکیبی برای نظریه پردازی در مطالعات انسانی اسلامی از قرآن دست یابد.
    کلیدواژگان: تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا، روش مبناشناسی، مبناشناسی، مفهوم پردازی باز، مفهوم پردازی محوری، مفهوم پردازی انتخابی
  • منصور نصیری صفحه 111
    ون فراسن از برجسته ترین فیلسوفان علم در عصر حاضر و بنیانگذار مکتب «تجربه گرایی سازنده» است. بررسی نظریه او در مسئله تبیین، از این جهت اهمیت دارد که وی با نقد نظریه های صورت گرا شورید و تمرکز اصلی دیدگاهش را بر توجه به نقش امور غیرصوری، به ویژه بستر، قرار داد. نظریه او در تبیین، یکی از برجسته ترین نظریه های غیرصورت گرا تلقی می شود. نظریه های رایج تبیین را رابطه میان نظریه و واقع می دانند؛ ون فراسن این تصور را نادرست می داند و تبیین را رابطه میان سه چیز معرفی می کند: نظریه، واقع، و بستر: در واقع، یک نظریه یک واقعیت را بسته به یک بستر خاص تبیین می کند. ون فراسن به ویژه بستری را که در آن تبیین تقاضا و ارائه می شود بسیار مهم می داند. در مقاله حاضر، ضمن بررسی ابعاد گوناگون نظریه ون فراسن درباره تبیین، تفاوت دیدگاه وی با طرفداران عمل گرایی رایج و نیز برخی نتایج و نقدهای این نظریه را بیان خواهیم کرد.
    کلیدواژگان: تبیین، بستر تبیین، ون فراسن، پرسش های چرادار، عمل گرایی، بسترگرایی، صورت گرایی
  • علیرضا محسنی تبریزی، علی سلیمی صفحه 135
    مراجعه به متون مقدس اسلامی بر اساس پرسش های علوم اجتماعی، یک راه بهرهگیری از آموزه های اسلامی و زمینه ساز نظریهپردازی دینی در این حوزه است. این جستار، به اختصار، به بررسی کاستی ها، بایسته ها و مزایای روش ها و فنونی می پردازد که در علوم اسلامی و اجتماعی برای دستیابی به پاسخ های معتبر این متون بدان پرسش ها مطرح اند. تحلیل محتوای کیفی قیاسی که دانش موجود را برای فهم متون به کار می گیرد، به عنوان رویکرد روشی متناسب با اینگونه پژوهش ها برگزیده است؛ و می کوشد قابلیت های آن را در برآوردن این مهم و، به ویژه، رعایت ضوابطی بیازماید که علوم اسلامی برای فهم معتبر متون مقدس قائلند. یافته ها نشان می دهند این رویکرد، ویژگی های لازم را برای این فهم و ظرفیت پرهیز از کاستی ها، رعایت بایسته ها و بهره گیری از مزایای یاد شده را دارد؛ و در صورت حصول این معیارها می تواند زمینه ساز تفسیری از این متون باشد که از نگاه هر دو حوزه، روایی و پایایی لازم را دارد.
    کلیدواژگان: متون مقدس اسلامی (قرآن، حدیث)، علوم اجتماعی، تحلیل محتوا (کیفی قیاسی)، تفسیر (علمی)، فقه الحدیث
  • خلیل حسامی صفحه 159
|
  • Mohammad Fanaei Eshkevar٭ Page 7
    Controversy over the relation between religion and science in the Christian and secular west has a long history. After the domination of science and marginalization of religion in modern era, secular and materialistic thinking dominated on different dimensions of human life including the scientific worldview. This way of thinking about the world and life has led to various crises from which contemporary man suffers. According to some, modern science is developed in a materialistic environment and has no relevance to Islamic world view. Therefore, issues such as Islamizing sciences and producing religious sciences are raised. In this paper, on the basis of Islamic epistemological principles, the problem of conflict between science and religion and the proper way of encountering with modern sciences are dealt. The assumption is that modern science as long as it is supported by rational and justified criteria are accepted; however, we should distinguish between science and materialistic worldview and culture.
    Keywords: Science, religion, natural sciences, humanities, conflict between science, religion, Islamizing, indigenization
  • Ebrahim Azadegan Page 31
    طIn the first part of this paper it has been shown that choosing a worldview has effects on the process of development and selection between competitive theories in science and also has practical consequences in the development and application of scientific theories. In the next part, the relation between two main combatant and influential worldviews, namely the theistic and naturalistic ones will be examined. In this part, by focusing on Plantinga’s and Golshani’s views it has been stressed that theism has scored more against naturalism in providing a foundation for explanation of our scientific inquiries and theories, and also in showing to be more compatible with existing accepted scientific theories. It will be concluded that not only theistic science, that is a science based on theistic worldview, is conceptually possible but also it is rational to be pursued and developed.
    Keywords: Naturalism, Theism, Alvin Plantinga, Mehdi Golshani
  • Page 55
    Today everybody is familiar with destroying consequences of modern science and technology, in addition to its achievements. Besides, domination and exclusive position of science in educational system and government organizations have marginalized alternative knowledge. Thus, some people found this trend dangerous for humankind’s fate and tried to change this situation. Nasr and Feyerabend are two philosophers that despite their different work area both criticize modern science and try to establish their own ideal scientific community.Nasr’s approach is regeneration of traditional science which was prevalent before modern age. Benefits of this science are in harmony with natural environment and it also meets human spiritual requirements.But Feyerabend believes that in an ideal society all ideologies involving science are equal. In this paper ideal scientific community from the viewpoints of Nasr and Feyerabend are compared and their assumptions, stimulus and consequences of their thoughts are analyzed.
    Keywords: Ideal Scientific Community, Traditionalism, Anarchism, Modernity, Rationality
  • Majid Kafi Page 81
    Due to its practical nature defining the role of values in methodology of management studies as a social sciences discipline is of particular importance. Thus, it seems that exploring different aspects of this problem faces Islamic management researchers with a new research direction. The findings of this study, which was performed in an analytical – descriptive method, showed that in the first step of research, values assist social sciences researchers in the identification of problem, establishment of related intellectual framework and prioritizing different aspects of study. Also, because of the practical nature of management and the fact that managers could not be devoid of values, this scientific discipline has been more influenced by values. Moreover, there is plenty of evidence that assert the importance of the role of values ​​in management. Islamic values have been constructed in a systematic approach and hence, writer of this paper suggested that for strengthening their research capacity, Islamic management researchers should use these findings in order to provide the basis for emerging Islamic management theory in the light of a systematic study of values.
    Keywords: Values, Theory of values, Methodology of social sciences, Islamic value system, Islamic management
  • Mansour Nasiri Page 111
    Van Frassen is a prominent contemporary philosopher of science and founder of the school of "constructive empiricism". Examining his theory is important especially with respect to the fact that he is one of the most important critics of the formalism in explanation. His theory is regarded as one of the most important unformalist theories in this regard. According to other theories explanation is a relation between two things: theory and fact; but according to him it is the relation between three things: theory, fact and context. In this essay, I will examine his theory..
    Keywords: explanation, context of explanation, Van Frassen, why questions, contextulism, formalism