فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال هشتم شماره 4 (پیاپی 32، زمستان 1384)

اشتراک منابع به عنوان یکی از راه های ضروری غلبه بر محدودیتهای کتابخانه ها در پاسخگویی به نیاز مراجعان، در قالب برنامه ها و اقدامهای گوناگون و براساس محورهای مختلفی قابل انجام است، اما آنچه پیش از طراحی و اجرای هر گونه برنامه ای باید از آن اطمینان حاصل کرد، میزان موفقیت این برنامه ها و آگاهی از عواملی است که بر میزان موفقیت آنها تاثیرگذار هستند. در این مقاله ابتدا عوامل موفقیت اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها که در نوشته ها به آنها اشاره شده است ارائه گردیده اند و سپس برای شناخت و تحلیل بهتر، این عوامل با دید سیستمی و استراتژیک دسته بندی و تحلیل شده اند.

با استفاده از روش کتابسنجی، وضعیت کلی کتابهای ترجمه شده بر اساس متغیرهایی نظیر: موضوع، زبان، نویسنده، کشوراصلی محل نشر، تجدید چاپ، نوع فعالیت ناشران، جنسیت و فعالیت مترجمان در زمینه های علوم پایه، مهندسی، کشاورزی، پزشکی بین سالهای 1379-1370 در سطح کشور به تصویر کشیده است. همچنین سمت و سوی دانش انتقال یافته، میزان حضور علمی کشورهای مختلف در ایران و رابطه زمینه های موضوعی کتابهای ترجمه شده با متغیرهایی نظیر زبان و کشور در حوزه های مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج نشان می دهدکه از کل 6677 عنوان کتاب مترجم در طول سالهای مورد بررسی در رده موضوعی علوم 2484 عنوان، پزشکی 2206 عنوان، مهندسی 1568 عنوان و کشاورزی 419 عنوان کتاب ترجمه شده است. بیشترین کتابهای ترجمه شده از زبان انگلیسی با فراوانی 2/87 درصد است. دو کشور انگلستان و آمریکا به میزان 91/79 درصد در عرصه کتابهای ترجمه شده حوزه های چهارگانه حضور داشته ا ند.

دسترسی به منابع مرتبط از میان انبوه منابع موجود در اینترنت یکی از دغدغه های جدی کاربران به شمار می رود. افزایش روزافزون تعداد موتورها و عدم توانایی آنها در جستجوی بسیاری از اطلاعات موجود در اینترنت، موجب طراحی فراموتورها شد. پرسش مطرح این است که آیا این ابزارهای کاوش می توانند بسیاری از نیازهای کاربران را در دسترسی به اطلاعات موجود در اینترنت پاسخ دهند؟ پژوهش به منظور بررسی امکانات جستجوی فراموتورهای کاوش، ضریب بازیافت آنها و نیز تفاوت رتبه بندی با موتورهای جستجوی مشترک زیر پوشش، انجام شده است. یافته ها نشان داد که فراموتورها از امکانات جستجوی مناسب برخوردارند و می توان برای کاوش و بازیابی مدارک مرتبط و مناسب تا حد زیادی به آنها اعتماد کرد. افزون برآن مشخص شد که بین رتبه بندی موتورها و فراموتورهای کاوش، تفاوت معنی داری وجود دارد. در نهایت، فراموتورهای دارای ضریب بازیافت و امکانات جستجوی بیشتر معرفی و راهکارهایی برای استفاده از فراموتورهای جستجو به همراه پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده ارایه شد.

در جریان تحقیق تفاوت عمده ای در علوم انسانی و اجتماعی در مقایسه با علوم تجربی دیده می شود. وجود احساسات طرفدارانه یا مخالفت جویانه و نیز احساس مشخص بودن نتیجه دو آفت عمده ای هستند که دقت بیشتر در تحقیقات این علوم را ضروری می سازند. طرفداری از یک دین، یک حزب سیاسی، یک شهر، یک تیم ورزشی و... مثالهایی هستند که به وفور در موضوعات تحقیق وجود داشته و خطر عدم رعایت امانت و تغییر غیر موجه نتیجه را ایجاد می نمایند. اقدامات ضروری و نکات لازم الرعایه برای جلوگیری از این مشکل (عدم رعایت بی طرفی) یکی از محور های اساسی بحث روش تحقیق می باشد که پس از تبیین ابعاد این مشکل موضوع این مقاله می باشند. این اقدامات برای پنج مرحله عمده تحقیق یعنی انتخاب همکاران، تبیین یا اصلاح موضوع، انتخاب روش های تحقیق، انتخاب منبع و بالاخره تجزیه وتحلیل و جمع بندی نتایج پیشنهاد و توضیح داده شده است.

هدف تحقیق بررسی نگرش دانش آموزان دختر و پسر سالهای سوم دبیرستان و پیش دانشگاهی ناحیه یک آموزش و پرورش شهر شیراز درباره کتابخانه مدرسه بود. جامعه آماری پژوهش را دانش آموزان پسر شاغل به تحصیل در 72 مرکز آموزشی و دانش آموزان دختر شاغل به تحصیل در 78 دبیرستان در ناحیه یک آموزش و پرورش شهر شیراز تشکیل می داد. نگرش دانش آموزان نسبت به کتابخانه به چندین زیرمقیاس و مقوله که همگی روی هم نگرش کلی دانش آموزان نسبت به کتابخانه مدرسه خود را تشکیل می دادند تقسیم شد و علاوه بر سنجش دیدگاه دانش آموزان نسبت به هر یک از مقوله ها و نگرش کلی آنان، تاثیر دو متغیر جمعیت شناختی جنسیت و پایه تحصیلی آنان نیز بر عقایدشان مورد بررسی قرار گرفت.

این مقاله برنقش و تاثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی و فناوری در کارکردهای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تاکید می ورزد. در این بررسی ضمن طرح پیش بینی های گوناگون صاحب نظران علوم کتابداری و اطلاع رسانی در مورد آینده کتابخانه ها به نقد برخی از نظرات آنها پرداخته شده است. در ادامه موضوع اصلی مورد بررسی در دو مقوله به شرح زیر آورده شده:1) وظیفه کتابخانه در برابر تغییرات و تحولات امروز و آینده: این وظیفه در کارکردهایی مانند کارکرد تحقیق, کارکرد اطلاع رسانی و کارکرد آموزش تعریف شده است.
2) خدمات کتابخانه ها در آینده: در این بخش تاکید گردیده که در آینده خدمات کتابخانه با عمق و کیفیت بهتر ارائه خواهد شد و در واقع خدمات کاربرمدارتر, تخصصی تر و سفارشی تر خواهد شد. در خاتمه به چهارچوبها و ملزومات و عوامل دخیل در امر برنامه ریزی و آینده نگری برای کتابخانه ها با توجه به نظرات و تحولات جدید پرداخته شده است.

پیشرفتهای زیادی در زمینه فهرستهای پیوسته رایانه ای صورت گرفته است. امروزه این فهرستها به منزله دروازه های اطلاعاتی شناخته شده اند که از طریق آنها می توان علاوه بر اطلاعات کتابشناختی کتابها به صفحات وب، فایلهای الکترونیکی، متن کامل مقاله ها و... دسترسی پیدا کرد.
در این مقاله به برخی چالش های موجود در ساخت و کار با فهرستهای پیوسته از جمله نگهداری و اداره آن، ویژگی های جستجو در آن به ویژه دشواری های جستجوی موضوعی و نیز حضور وب سایتها در این فهرستها پرداخته شده است.

در این مقاله رویکردهای مختلفی که برای بهبود طراحی فهرست رایانه ای برای انجام جستجوی موضوعی پیشنهاد شده است مرور می شود. گرایش به سوی محیطهای رابط فهرست رایانه ای مبتنی بر وب، پیشرفت در اینترنت و فناوری کتابخانه های دیجیتالی و فرصتهای تازه ای که برای افزایش کارآیی سیستم فهرست رایانه ای در انجام جستجوی موضوعی ایجاد کرده است مورد بحث است.

این مقاله سرفصلهایی از خصوصیات و عوامل مهم برای راه اندازی خدمات دیجیتالی جهت کلیه مخاطبان وجامعه آموزشی K-12 ارائه می دهد. وجوه کیفیت، مجموعه استانداردهایی تلقی می شوند که سازمانها در ایجاد و نگهداری خدمات مرجع دیجیتالی به منظور مشارکت در شبکه میز مرجع مجاری (Virtual Reference Desk) به کار می گیرند. هدف این شبکه حمایت از خدمات مرجع دیجیتالی’AskA’ یا پرسش/پاسخ اینترنتی مشارکتی برای پذیرش پرسشهای بسیار زیاد و خارج از دامنه توان هر واحد مشارکت کننده است، ولی می تواند در تمام خدمات مرجع دیجیتالی و کنسرسیومها کاربرد داشته باشد.