فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال نوزدهم شماره 1 (پیاپی 73، بهار 1395)

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش عامل اعتماد بر تمایل در به اشتراک گذاری دانش در جوامع مجازی علمی با رویکرد شبکه های اجتماعی علمی پیوسته است.
روش/رویکرد پژوهش: پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده ها توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه پژوهش، 900 نفر اعضای هیئت علمی دو دانشگاه شیراز و خلیج فارس بوشهر و بر مبنای جدول مورگان، 269 نفر به عنوان نمونه تعیین گردید. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه ای بر مبنای دو پرسش نامه «ژائو» (2010) و «وو، چن و چانگ» (2010) است.
بین دو متغیر «اعتماد» و «اشتراک دانش» ضریب همبستگی 82/0 وجود دارد که نشان دهنده تاثیر بالای اعتماد بر تمایل به اشتراک دانش در بین پژوهشگران است. بیشترین میزان تاثیر اعتماد بر اشتراک دانش از طریق زیرمولفه های «تعهد» با ضریب تاثیر 79/0، «اطمینان» با ضریب تاثیر 68/0 و «وضعیت پیوسته» با ضریب تاثیر 63/0 است. همچنین از بین زیرمولفه های «اعتماد»، «رضایت» با ضریب بتای 481/0 بیشترین میزان تاثیر را بر تمایل به اشتراک دانش دارد.
با توجه به تاثیر بالای اعتماد بر تمایل پژوهشگران در به اشتراک گذاری دانش در جوامع مجازی علمی، می توان با برنامه ریزی ها و راهبردهای لازم و بالابردن سطح اعتماد، پژوهشگران را به استفاده بیش از پیش از این جوامع ترغیب کرد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر سبک رهبری کتابخانه های دانشگاهی و بررسی نقش آن در استقرار نظام مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاه الزهراء، بر مبنای مدل معادلات ساختاری انجام شده است.
روش شناسی: روش پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت اجرا توصیفی _ همبستگی از نوع علی است. جامعه آماری پژوهش تمامی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاه الزهراء است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد و با روش نمونه گیری تصادفی ساده، نمونه تعیین شده انتخاب شده است. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه سبک های مدیریتی لیکرت با ضریب پایایی 88/0 و پرسش نامه مدیریت دانش با ضریب پایایی 92/0 استفاده شده است. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های آماری کلموگروف _ اسمیرنوف، تحلیل عاملی اکتشافی، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام استفاده شد.
نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد عوامل موثر بر سبک رهبری کتابخانه های دانشگاهی شامل هشت شاخص است: انگیزش، کنترل، تصمیم گیری، رهبری، ارتباطات، تعامل _ نفوذ، اهداف اجرایی و آموزش، و هدف گذاری. همچنین ابعاد استقرار نظام مدیریت دانش نیز شامل شش شاخص منابع انسانی، فناوری، فرایند دانشی، فرهنگ، ساختار و رهبری است. عوامل موثر بر سبک رهبری و استقرار مدیریت دانش، در سطح 01/0 با یکدیگر رابطه معنادار و مستقیمی داشته و مولفه های رهبری، انگیزش، ارتباطات، تعامل _ نفوذ، هدف گذاری، کنترل، و اهداف اجرایی و آموزش در سطح 01/0 و تصمیم گیری در سطح 05/0، با مدیریت دانش ارتباط معنادار و مستقیم دارند.
همچنین مشخص شد از میان عوامل موثر بر سبک رهبری کتابخانه های دانشگاهی، ارتباطات و رهبری، همبستگی چندگانه معناداری با استقرار نظام مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاه الزهراء داشته و 47% تغییرات آن را پیش بینی می کند.
بر مبنای یافته های پژوهش، بین سبک رهبری و پیاده سازی نظام مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاهی، ارتباط معناداری وجود دارد و تغییرات متغیر ملاک (پیاده سازی مدیریت دانش) ناشی از متغیر پیش بین (سبک رهبری) است.

هدف این پژوهش، تحلیل هزینه- منفعت حفاظت و نگهداری منابع چاپی و الکترونیکی کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی است.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی است و برای تحلیل داده ها از مدل ریاضی استفاده می کند. مدل پژوهش در قسمت تحلیل هزینه فرصت ذخیره سازی منابع چاپی، از ترکیب پنج متغیر هزینه دارایی، هزینه تعمیر و نگهداری، هزینه جاری، هزینه نیروی انسانی و هزینه انرژی، تشکیل می شود؛ همچنین مدل پژوهش در بخش بررسی هزینه فرصت ذخیره سازی منابع الکترونیکی، از شش متغیر هزینه تملک و دارایی، هزینه تعمیر و نگهداری، هزینه جاری، هزینه نیروی انسانی و هزینه انرژی و هزینه تهیه پایگاه های اطلاعاتی تشکیل می شود. در این پژوهش هزینه فرصت نگهداری مجموعه منابع چاپی و الکترونیکی با استفاده از مدل ارزش خالص فعلی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. جامعه مورد بررسی در این پژوهش کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران می باشد. پژوهش حاضر ارزش خالص فعلی متغیرهای تحت بررسی در بازه های زمانی سه ساله، پنج ساله وهفت ساله گذشته را محاسبه و مورد ارزیابی قرار داده است. مقادیر هزینه های مربوط به متغیرهای مورد نظر در هر مدل مربوط به منابع چاپی و الکترونیکی، در نرم افزر اکسل 2010 جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج مقایسه شده است.
نتایج حاصل از تحلیل و بررسی ارزش خالص فعلی پنج متغیر تاثیرگذار یرحفاظت و نگهداری مجموعه منابع چاپی و شش متغیر موثر بر حفاظت و نگهداری منابع الکترونیکی نشان می دهد که هزینه های صرف شده جهت حفاظت و نگهداری منابع الکترونیکی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران دارای صرفه اقتصادی بیشتر در مقایسه با منابع چاپی می باشد.

اعضای هیئت تحریریه از جایگاه بسیار مهم و تاثیرگذاری در جوامع علمی برخوردارند. هدف از پژوهش حاضر مطالعه ترکیب و ماهیت میان رشته ای اعضای هیئت تحریریه مجله های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گروه علوم انسانی و اجتماعی است.
روش پژوهش: این پژوهش به صورت کاربردی و با استفاده از شاخص های علم سنجی انجام شده است. جامعه پژوهش از 518 مجله ایرانی در 18 حوزه موضوعی مختلف علوم انسانی و اجتماعی تشکیل شده است که اطلاعات مربوط به اعضای هیئت تحریریه آنها با مراجعه به وب سایت مجله ها قابل دسترسی و ملاحظه بود. همچنین داده های مربوط به شبکه استنادی مستقیم حوزه های موضوعی، از پایگاه وب علوم گردآوری شد.
نتایج پژوهش نشان داد 2573 پژوهشگر در 5188 منصب عضویت هیئت تحریریه مجله ها حضور داشته اند (میانگین 10 عضو برای هر مجله). بیشترین میزان حضور اعضای هیئت تحریریه وابسته به موسسه های خارجی، مربوط به مجله های حوزه ادبیات و زبان ها (97/12%) است. به طورکلی پژوهشگرانی از 33 کشور دنیا در ترکیب هیئت تحریریه مجله های علوم انسانی کشور حضور دارند که بیشترین عضویت متعلق به کشورهای آمریکا، انگلستان و فرانسه است. از سوی دیگر، پژوهشگرانی از 157 موسسه خارجی و 148 موسسه داخلی در ترکیب هیئت تحریریه مجله های علوم انسانی کشور حضور دارند که پژوهشگران دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی و آزاد اسلامی در این زمینه بیشترین سهم را دارند. بررسی مرتبه علمی اعضای هیئت تحریریه مجله ها نشان می دهد 64/10% مرتبه استادیاری، 45/43% مرتبه دانشیاری و 91/45% مرتبه استادی دارند. همچنین یافته ها بیانگر این است که 8/58% پژوهشگران تنها در هیئت تحریریه یک مجله عضویت داشته اند. بیشترین حضور اعضای هیئت تحریریه با تخصص هایی متفاوت از موضوع مجله ها، مربوط به مجله های حوزه کتابداری و آرشیو است. به بیان دیگر 4/37% اعضای هیئت تحریریه مجله های حوزه کتابداری و آرشیو دارای تخصص در رشته های دیگر هستند.
پژوهش حاضر نشان داد میان تنوع تخصص اعضای هیئت تحریریه مجله ها و ماهیت میان رشته ای آن حوزه، تناسب و رابطه آماری معناداری وجود ندارد.

هدف از انجام این پژوهش، تعیین نقش شبکه های اجتماعی در تبادل های علمی بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی کرمانشاه است.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و به روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در نیم سال دوم تحصیلی 94-95 است. حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان، 351 نفر تعیین شد. برای گردآوری داده های پژوهش از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شد و تجزیه وتحلیل داده ها در دو بخش، توصیف داده ها و تحلیل استنباطی، با استفاده از نرم افزار «اس پی اس اس» انجام شده است.
یافته های پژوهش نشان داد 70% دانشجویان بیش از یک ساعت در روز از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. از بین شبکه های اجتماعی، تلگرام با 7/66 % بیشترین استفاده را بین پاسخگویان داشت. تلفن همراه با 8/63 % مهم ترین ابزار مورد استفاده برای دسترسی به شبکه های اجتماعی است. با توجه به یافته ها، استفاده از شبکه های اجتماعی در تبادل های علمی میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی اثرگذار نیست. بیشترین استفاده از شبکه های اجتماعی در تبادل های علمی به ترتیب جهت پیداکردن مواد و منابع مرتبط علمی با میانگین 09/3، ارائه سوال و درخواست پاسخ در موضوعات علمی با 07/3 و ارائه یا کسب اطلاعات به روز علمی با 02/3 است. اما استفاده از شبکه های اجتماعی می تواند در ارتقای دانش دانشجویان موثر باشد. استفاده کنندگان با میانگین 18/5 % از شبکه های اجتماعی به عنوان مکانی مناسب برای اشتراک دانش یاد کرده اند. طبق نتایج مهم ترین مزیت استفاده از شبکه های اجتماعی از دیدگاه جامعه آماری، کسب لذت با مقدار ضریب 19/5 است. اصلی ترین مانع در استفاده از شبکه های اجتماعی، پایین بودن سرعت اینترنت با مقدار ضریب 10/7% شناخته شده است.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد استفاده از شبکه های اجتماعی در بین دانشجویان رایج است، اما این استفاده در روند تبادل های علمی دانشجویان اثرگذار نیست. با توجه به اهمیت و نقش شبکه های اجتماعی در معرفی، برقراری ارتباط، همکاری بین پژوهشگران، همچنین تبادل اطلاعات، باید برای آموزش در مورد قابلیت های این شبکه ها و در نتیجه افزایش بهره وری موثر از آنها تلاش شود.

هدف این پژوهش شناسایی عوامل و موانع جذب مخاطب در کتابخانه آستان قدس رضوی در راستای دست یافتن به رویکردی راهبردی در خصوص برطرف کردن موانع و تقویت عوامل جذب مخاطب از سوی مدیران سازمانی است.
این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا پیمایشی است و با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته انجام گرفته است. دو پرسش نامه برای این پژوهش تهیه شد که یک پرسش نامه بر اساس عوامل جذب مخاطب با 23 سوال طراحی شد و در اختیار مراجعان کتابخانه آستان قدس رضوی قرار گرفت. پرسش نامه دوم نیز بر اساس موانع جذب مخاطب با 23 سوال طراحی گردید و در اختیار کارشناسان و متخصصان کتابخانه قرار داده شد. جامعه آماری در این پژوهش شامل 385 نفر از مراجعان بود که بر اساس فرمول کوکران با توجه به تعداد مراجعان کتابخانه انتخاب شدند.تعداد 20 نفر از کارکنان کارشناس و متخصص کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نیز به روش سرشماری انتخاب شدند. داده ها پس از گردآوری با استفاده از نرم افزار آماری spss تجزیه وتحلیل شد.
بر پایه بررسی های انجام شده، از میان 23 عامل موثر در جذب مخاطب، «وابستگی به حرم مطهر امام رضا»(ع) (52/14%) و «امنیت روحی و روانی مراجعان» (46/14) بیش ترین عامل و «ارائه خدمات مشاوره مطالعاتی و پژوهشی» (96/7%) به عنوان کم ترین عامل جذب مخاطب به کتابخانه شناسایی شد. همچنین عامل «شلوغی و ازدحام تالارها» (67/16%) بیش ترین و عامل «دریافت هزینه ثبت نام کتابخانه» (89/5) به عنوان پایین ترین موانع تاثیرگذار در مراجعه مخاطبان به کتابخانه شناسایی شدند. با انجام این پژوهش، عوامل و موانع جذب کتابخانه آستان قدس رضوی مشخص و رتبه بندی شد که نتایج آن می تواند برای سایر کتابخانه های عمومی سودمند باشد.
اصالت و ارزش: این پژوهش اولین تلاشی است که به صورت اساسی به موضوع عوامل و موانع جذب از دیدگاه مخاطبان و متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی پرداخته است و با استفاده از دسته بندی هدفمند که شامل ایمنی و امنیت، اعتبار کتابخانه، ساختمان کتابخانه، تسهیلات و خدمات کتابخانه است مولفه های جذب مخاطب استخراج شده است و تفکیک مخاطبان به عضو و غیرعضو (مهمان) جنبه نوینی در بررسی مسئله جذب مخاطبان به کتابخانه است.