نشریه مطالعات دفاعی استراتژیک
پیاپی 40 (تابستان 1389)

یکی از وظایف اصلی مدیر در سازمان تصمیم گیری است. هر مدیر همواره در شرایطی قرار می گیرد که در آن شرایط ناگزیر از اتخاذ تصمیم می باشد. تصمیم گیری محور اصلی مدیریت است و سایر ارکان فرآیند مدیریت متکی به آن هستند. برخی از بزرگان مدیریتی مانند سایمون، تصمیم گیری را مترادف با مدیریت دانسته اند. یکی از جاهائی که تصمیم گیری در آن نقشی تعیین کننده و کلیدی دارد عرصه جنگ است. با بررسی روند دفاعی کشورمان در سال اول جنگ تحمیلی شاهد ایجاد نوعی بن بست و رکود در جبهه ها جهت آزادسازی مناطق اشغالی هستیم که در این دوره حتی پیشنهادهائی مبنی بر آتش بس و واگذار کردن قسمتی از اراضی اشغال شده به دشمن در برابر گرفتن زمان مطرح می شود. پس از آن با انجام تغییرات تدریجی در روند اخذ تصمیمات و شکل گیری نرم افزار دفاعی مبتنی بر اندیشه انقلابی، روند به بن بست رسیده جنگ دچار تغییر و تحول می شود. در گام های بعدی و در پی فراهم شدن شرایط برای حضور و ظهور هر چه بیشتر این تفکر و انجام تغییرات گسترده در روند تصمیم گیری ها، از ابتدای سال دوم جنگ تحمیلی شاهد آزادسازی مناطق اشغالی در مدت نسبتا کوتاهی هستیم و با طراحی چهار عملیات بزرگ در سال دوم جنگ بیشتر مناطق اشغال شده آزاد می گردند. در مقاله پیش رو از طریق مصاحبه با فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس و با استفاده از روش داده بنیاد به تبیین مدل تصمیم گیری فرماندهان می پردازیم که در این مدل به 42 مفهوم اصلی می رسیم و این مفاهیم در قالب یازده مقوله انتزاعی تر دسته بندی می شوند که برخی از مهمترین مقوله های این مدل عبارتند از: ویژگی های شخصی و مبانی اندیشه ای تصمیم گیرندگان، طراحی اولیه و کلان نگری در تصمیمات، فضا و شیوه اجرای تصمیمات، آماده سازی شرایط و ویژگی های نیروهای تحت امر.

درک و شناخت محیط امنیتی و تحلیل آن از حوزه های پیچیده و پر ابهام در قلمرو مطالعات امنیتی می باشد از این رو مبانی تئوریکی آن از فقر منابع تحقیقاتی برخوردار است. نقش درک محیط امنیتی از عوامل موثر در تدوین استراتژی های امنیتی هر کشور به شمار می آید، بنا به این ضرورت، نگارنده در این مقاله به دنبال ارائه مدلی برای درک عینی و به تعبیری مهندسی محیط امنیتی با بهره گیری از تکنیک سنیکتیکس (از تکنیک های خلق ایده) و همچنین تبیین عناصر اصلی و محوری اثرگذار در محیط بوده و تلاش دارد تا با رویکردی اقتباسی - استنتاجی و ایده پردازانه تا حد بضاعت، ادبیات تئوریکی این حوزه را گسترش دهد و برای پاسخ به سوال اصلی تحقیق یعنی اینکه شناخت و تحلیل محیط امنیتی بر چه پایه هائی استوار است؟ راهبردهائی همانند مهندسی محیط امنیتی، نقش گفتمان غالب و عامل محوری و... برای شناخت و تحلیل این حوزه ارائه دهد.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش آموزه های اعتقادی و نظامی اسلام بر دکترین عملیاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران هشت سال دفاع مقدس بود، که بر این اساس سئوال اصلی و سئوالات فرعی پژوهش مطرح شدند. جامعه آماری پژوهش 1000 نفر از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران هشت سال دفاع مقدس بود که پس از تدوین ابزار اندازه گیری و تایید اعتبار (88%=α) و روایی آن، پرسشنامه نهایی در بین اعضای نمونه آماری (150 نفر) توزیع گردید. در نتیجه انجام پژوهش، مهمترین ابعاد و مؤلفه های آموزه های اعتقادی و نظامی اسلام و مهمترین مؤلفه های دکترین عملیاتی سپاه در دوران هشت سال دفاع مقدس به ترتیب اهمیت مشخص شدند، همچنین نتایج حاصل از آزمون همبستگی نشان داد که میان آموزه های اعتقادی و نظامی اسلام با دکترین عملیاتی سپاه در دوران هشت سال دفاع مقدس رابطه مثبت وجود دارد و این رابطه بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون به ترتیب معادل 524/0 و 574/0 می باشد، که رابطه نسبتا قوی ای را از نظر شدت را نشان می دهد. از آزمون رگرسیون و تحلیل مسیر نیز نتایج ارزشمندی به دست آمد، به این ترتیب که آموزه های اعتقادی اسلام بر دکترین عملیاتی سپاه به میزان 7581/0 تاثیر دارد و آموزه های نظامی اسلام بر دکترین عملیاتی سپاه به میزان 7877/0 تاثیر دارد.

با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به سازمان ها، کسب و کار و استراتژی های آنها تحت تاثیر قابلیت ها و کاربردهای روز افزون فناوری اطلاعات قرار گرفته است که میزان این تاثیر بر حسب ویژگی های هر سازمان متفاوت است. در همین راستا در این مقاله به منظور تدوین استراتژی فناوری اطلاعات در موسسات قرآنی کشور از روش چارچوب جامع تدوین استراتژی استفاده شده است. تحقیق حاضر با روش پیمایشی و میدانی انجام شده و جامعه آماری این تحقیق مدیران و کارمندان موسسه آیات هدایت قم به عنوان مطالعه موردی می باشند. به همین منظور پرسشنامه ای حاوی سئوالات باز و بسته پاسخ از 34 نفر نمونه آماری گردآوری و تجزیه و تحلیل شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد اولویت دارترین استراتژی های فناوری اطلاعات موسسه آیات هدایت قم عبارتند از: استراتژی 1: طراحی و استقرار نظام جامع مدیریت دانش، یادگیری و مدیریت ارتباط با مخاطبان بر مبنای فناوری اطلاعات، استراتژی 2: تدوین و اجرای طرح جامع رسانه ای همبسته با خدمات محتوایی و خبر رسانی به صورت همروند و یکپارچه، استراتژی 3: ارتقای کیفی نیروی انسانی و ایجاد شرایط جذب نیروی انسانی با بهره وری بالا به خصوص از بین دانشجویان و طلاب، واستراتژی 4: بازنگری و ایجاد فرآیند پایش و ارتقای آراستگی، جذابیت و نظم محیطی.

تبیین مولفه های نبردهای آینده به منظور تدوین الزامات آمادگی دفاعی و در نتیجه ارتقای ظرفیت های آموزشی وتربیتی بر گرفته از این الزامات برای نیروهای مسلح؛ از اهمیت زیادی برخوردار است. ارائه الگوی مناسب الزامات آموزشی بر مبنای تجزیه وتحلیل سیر تحول جنگ های گذشته و مطالعه موردی اشغال عراق به منظور تبیین مولفه های کلیدی نبردهای آینده، هدف محوری این پژوهش بوده است. بر اساس مطالعات انجام شده یازده مولفه کلیدی که در جنگ های آینده کاربرد زیادی خواهند داشت (سرعت عمل، خلاقیت، اطلاعات، ارتباطات، فناوری، مدیریت دانش، معنویت، عدم تقارن، فرماندهی و کنترل، مانور و آتش، جنگ روانی) استخراج (طی پرسش نامه ای با استفاده از خبرگان عملیاتی) و تاثیر این مولفه ها بر عناصر سازمان (اهداف، رهنامه، راهبردها و...) با استفاده از آزمون های آماری مورد سنجش و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آماری مستخرجه حاکی از اختلاف معنی داری فراوانی پاسخ هاست و پاسخگویان ارتباط بین متغیر های مطرح شده در سؤلات را مورد تایید قرار داده اند.نهایتا بر اساس نتایج حاصله، الزامات آموزشی معطوف به آمادگی دفاعی با رویکرد ناهمطرازی در آموزش ارائه شده است.

از مهمترین مسائل ملی در کشور مسئله تامین اهداف و منافع ملی بهوسیله حفظ و توسعه و بسط قدرت ملی است. قدرت ملی دارای ابعاد نظامی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است و در بعد فرهنگی و اجتماعی، وحدت ملی مهمترین مؤلفه به شمار می آید.با توجه به نقش رسانه ها در قلمرو فرهنگ و جامعه، بهویژه نقشی که رسانه ملی در ایجاد وارتقاء وحدت ملی می تواند ایفاء کند،این موضوع واجد اهمیت تردید ناپذیری است.از این رو در این پژوهش به این پرسش اصلی پرداخته می شود که آیا بین برنامه های پخش شده صدا و سیما، پخش شده در سال 1387 و وحدت ملی رابطه معناداری وجود دارد؟ در کنار این پرسش، 21 پرسش دیگر که هر یک یک عامل موثر در وحدت ملی را طرح می کنند، مطرح شده است. به این ترتیب، و متناسب با پرسش های پژوهش، فرضیه طراحی شده مورد پیمایش و آزمون قرار می گیرد. جامعه آماری این پژوهش: مدیران ارشد فرهنگی و رسانه ای کشور می باشند. که حجم جامعه نمونه برابر با 220 نفر محاسبه گردیده اند و برای ارزیابی پایایی آن نیز از فرمول آلفای کرونباخ استفاده گردیده است.نتایج تحقیق حاصله نشان می دهد که بین برنامه های صدا و سیما در حوزه و محدوده هدف و وحدت ملی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه در مورد دو عامل از عوامل برگزیده وحدت ملی در حد زیاد می باشد ولی در مورد بقیه عوامل اینء رابطه در حد متوسط بوده است.

این مقاله تلاش دارد تا با بررسی و تحلیل تهدیدات ترکیبی آینده نگر از منظر جنگ مدرن و واکنش های دفاعی و امنیتی مردم بر علیه اشغال گران امریکا چرائی این گونه طرح ریزی دفاعی را مورد مطالعه قرار داده و فرض را براین می نهد که رهبران کشورهای هدف به جای بکارگیری رویکرد جنگ های کلاسیک به دنبال اتخاذ «روش های ترکیبی دفاعی» برای مقابله با تهدیدات ترکیبی دشمن باشند. این تهدیدات «چند شیوه ای» که اغلب تهدیدهای «هیبریدی» نامیده می شود اکنون موجب شده است که مجاهدان و مبارزان مورد هدف امریکا ترکیبی از قابلیت های «چند شیوه ای» را فعال و به کاربرند تا با استفاده از مزیت جنگ های ناهمگون» به پیروزی های کلیدی دست یابند.در تحلیل داده های این مقاله مشخص گردید که مقابله با تهدیدهای هیبریدی، صرفا با بهره گیری از یکی از انواع آمادگی و یا مقابله برای عملیات تثبیتی طولانی مدت یا کشمکش پر شدت حاصلی دربر ندارد بلکه توصیه کلیدی براین است که کشورهای مورد تهدید هیبریدی به عملیات های تاثیرمحور و ناهمگون که همزمان دشمنان، با قساوت بیشتری اینگونه عملیاتها را بکار می گیرند؛ با دقت بیشتری توجه نمایند.با توجه به نتایج حاصله در این مقاله، تهدید هیبریدی مهمترین شیوه برگزیده و مورد استفاده غرب در نبردها و کشاکش های سیاسی – امنیتی خاور میانه خواهد بود و لذا این مهم باید به عنوان نکته ای حائز اهمیت در کلیه طرح های دفاعی و یا تجدید نظر در ساختار ن.م. و بسیج مردمی و نبرد دفاعی غیرعامل ملحوظ نظر قرار گیرد.