فصلنامه مطالعات راهبردی
سال ششم شماره 2 (پیاپی 20، تابستان 1382)

«درباره اینکه که چگونه می توانیم درباره امنیت و شیوه تحلیل آن اندیشه کنیم، رویکردها و دیدگاه های بسیار متفاوتی وجود دارد... نگرشی که غالب است، معمولا بر دولت به مثابه یک کلی واحد نظر دارد و صیانت آن را از طریق اعمال و مدیریت قدرت واجبار در سیاست بین الملل را دنبال می نماید. اما تحقیق ما نشان داد که زمان این نگرش اثباتی به پایان رسیده ودیدگاه های بدیل فرااثبات گرایی، امروزه در مدنظرهستند.»

مساله شناخت رابطه تنگاتنگی با تاریخ اندیشه بشری دارد. در واقع عمده هدف تفکر، شناخت پدیده هاست. علیرغم این وجه مشترک، تمام تلاش اندیشه گران برای دستیابی به «شناخت»، منجر به ارایه رویکردهای متنوعی شد که هر یک از زاویه ای خاص به این موضوع نگریسته اند. از سوی دیگر در اغلب مطالعات و تحقیقات انجام شده در حوزه امنیت، ابعاد (سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی، نظامی و اجتماعی)، حوزه ها (داخلی خارجی، فردی ملی، ملی - منطقه ای و جهانی)، تحولات مفهومی، روندها و دگردیسی های امنیتی رخداده در محیطی بیرونی، ارزیابی و نقش بازیگران و ساختارهای امنیتی مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان به نظر می رسد حوزه شناخت امنیت کمتر مورد بحث واقع شده و قلیل تحقیقات انجام شده، همسنگ اهمیت مبانی معرفت شناسی این مقوله نیست. تا زمانی که شناخت صحیحی از مبنای امنیت به دست ندهیم شاکله «بنا»ی نظام تفکر و نگرش امنیتی نیز به گونه ای موجه صورت بندی نخواهد شد.

«بازار» در جوامع اسلامی و به ویژه شیعی مذهب، ارتباط نزدیکی با محافل دینی از قبیل حوزه های علمیه، مساجد و هیات های مذهبی داشته است. این نزدیکی و آمیختگی تنها به همجواری کالبدی بازار و مسجد منحصر نمی شد، بلکه فراتر از آن، نوعی همبستگی و پیوند را میان بازاریان و روحانیون در صف بندی های اجتماعی سیاسی تشکیل می داد. بسیاری از تحلیل گران داخلی و خارجی که درباره مناسبات میان اقشار مختلف جوامع شیعی، و نیز جامعه ی ایران مطالعه کرده اند، بر این باورند که پیوند میان این دو قشر، چیزی فراتر از روابط میان آنها با اقشار دیگر مثل دولتیان، نظامیان، صنعتگران، کشاورزان و روشنفکران بوده است.

فروپاشی رژیم بعث عراق در پی هجوم نظامی ایالات متحده، نمایانگر سطح جدید مداخله خارجی در مجموعه امنیتی منطقه خاورمیانه با هدف تغییر مناسبات سیاسی و ایدئولوژیک است و از مهمترین تاثیرات حادثه 11 سپتامبر بر سیاست خارجی آمریکا در جهان پس از جنگ سرد به شمار می رود.تا پیش از این رویداد، ایالات متحده آمریکا هرچند به دلیل اهمیت راهبردی منابع نفت و نیز پیگیری خط مشی مهار دو جانبه در حوزه خلیج فارس (به مثابه یکی از زیرمجموعه های امنیتی خاورمیانه) حضور داشت اما با اتخاذ رویکردی محافظه کارانه، از تغییر مستقیم و بنیادین رژیمهای سیاسی منطقه خودداری می نمود.

منطقه «خاورمیانه» پیشتر از هر چیز، یادآور «بحران» و «منازعه» است. وقوع دو جنگ جهانی، چهارجنگ گسترده بین اعراب و اسراییل، سه جنگ عظیم در خلیج فارس، جنگ های داخلی متمادی و متعدد، پیدایش و پدیداری جنبش های اسلامی مختلف و مخالف و بالاخره رشد چشمگیر بنیادگرایی اسلامی باعث شده اند تا منطقه خاورمیانه تداعی کننده خونریزی و درگیری باشد.(1) به خاطر چنین پیشینه ای است که اغلب تئوری هایی که ثبات، صلح و امنیت را در خاورمیانه، مورد بررسی قرار داده اند، «منازعه محور» بوده اند تا «توسعه گرا». برای این محققین، حکومت در خاورمیانه، مقوله ای است لبریز از «ناامنی»، «استیلا»، و «دگرگونی».

این مقاله ادبیات تصمیم گیری در حوزه امنیت ملی را با کار محققانه درباره تصمیم گیری ریاست جمهوری تلفیق می کند.بر این اساس سه نمونه از مطالعات موردی فرآیند تصمیم گیری مربوط به دولت های پیشین آمریکا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند که عبارتند از: مرحله دوم مذاکرات منع گسترش سلاحهای استراتژیک در مه 1977 در زمان کارتر (سالت دو)، برنامه کاهش سلاح های استراتژیک در مه 1982 در زمان ریگان و سخنرانی بوش پدر در سپتامبر 1991 که به دومین مرحله مذاکرات کاهش سلاح های استراتژیک (استارت 2) منجر شد. این سه نمونه مبین ماهیت متحول و پویای فرآیندی تصمیم گیری در حوزه امنیت ملی است. این مطالعات موردی حاکی از آنند که روسای جمهور آمریکا برای دستیابی به اهداف سیاسی خاص آگاهانه در ساختار فرآیندهای استاندارد میان سازمانی برای تصمیم گیری مربوط به امنیت ملی تغییراتی به وجود می آوردند. ایجاد تغییرات در سیاست گذاری محرک تغییر در فرآیندها است.