پژوهشنامه ادبیات و علوم انسانی
پیاپی 43-44 (پاییز و زمستان 1383)

در "چنین گفت زرتشت" نیچه می کوشد در جدال با خوره نیستی بر نیهیلیسمی که خود زمانی پیام آور آن بود، غلبه کند. او زرتشت را که این بار پیامبری زمینی و این جهانی است به میان انسان ها می فرستد تا دگرگونی بنیادی ارزش های موجود را تبلیغ کند و ظهور ابر انسان را نوید دهد. اندیشه فلسفی نیچه که تا حدود زیادی از نفی، انکار و تخریب فلسفه مغرب زمین ارتزاق می کرد در "چنین گفت زرتشت" که در دوره بازنگری و سنجش گری افکار پیشینش نوشته شده، دچار تشتت می شود و ناهنجاری ها و آشفتگی های فکری او بیش از پیش بروز می کنند. تناقضات شدید اندیشه، عدم انسجام فکری و میل افراطی به تخریب، پروژه ابر انسان را به شکست می کشانند. پتک ویران کننده ای که زمانی پایه های ایده آلیسم، خودباوری و اخلاق باوری را نشانه گرفته بود، اکنون بر اثر خود نویسنده فرود می آید.

به رغم مرزهای کهن فرهنگی عقیدتی میان شرق و غرب، مهاجرت انسان و سرمایه در دو مسیر مخالف، مردم این دو خطه را پیوسته به هم نزدیک تر، و همزیستی و تفاهم آنان را امری پیوسته ضروری تر می سازد. میراث ادبی شرق شناسی کشورهای آلمانی زبان که در دیوان غربی شرقی گوته اوج و تبلور خاص خود را می یابد، می تواند در راه برقراری این تفاهم نقشی سازنده داشته باشد. این مقاله از این منظر به بررسی دیوان گوته می پردازد.

نمایشنامه "ویلهلم تل" اثر فریدریش شیلر در سال 1804 برای نخستین بار در شهر "وایمار" به نمایش درآمد. موضوع این نمایشنامه جنگ آزادی خواهانه ملت سویس است. هدف این مقاله این است که نشان دهد شیلر با استفاده از کدامین عناصر دراماتیک به "تل" بزرگی بخشیده است.

گوته، شیلر و کلایست در نمایشنامه های تاریخی گتس فن برلیشینگن (Götz von Berlichihgen)، ویلهم تل (Wilhelm Tell) و نبرد هرمان (Hermansschlacht) با نگاهی به گذشته موضوع خودیاری را در مقابل اشکال متفاوت ظلم در دوران مختلف دگرگونی تاریخی مطرح می کنند. در اثر" گتس" گوته به روند تحول قانون خودیاری قرون وسطی به نظام حقوق رومی، وضعیت نابسامان قضایی و سو ء استفاده از حاکمیت چه در قرن 16 میلادی و چه در زمان حیات خود می پردازد. در اثر "ویلهم تل" شیلر به مقاومت سویسی ها در مقابل حاکمیت والیان هابسبورگ با نگاهی به انقلاب فرانسه اشاره می کند و در نمایشنامه "نبرد هرمان" منظور کلایست از ایستادگی ژرمن ها در مقابل تجاوز رومی ها، در حقیقت چیزی جز فراخوانی ملی برای مبارزه با ناپلئون نیست. در این سه نمایشنامه به موضوع ایستادگی در مقابل استبداد و تجاوز خارجی که در حول و حوش 1800 میلادی مسئله مهم روز در آلمان بود، پرداخته می شود.

شعر ویکتور هوگو سرشار از تصاویر و استعاره های ادبی است و گاستون باشلار پایه گذار نقد عالم خیال با توجه خاصی به اشعار ویکتور هوگو این تصاویر ادبی را بر اساس تقسیم بندی چهار عنصر در آثار نقد خود مورد مطالعه و تحلیل قرار می دهد. ابتدا استعاره هایی را که با عنصر آب پیوند دارند در نظر می گیرد و سپس تلفیق این عنصر را با عناصر دیگر مانند هوا و خاک پی می گیرد. اما عالم خیال ویکتور هوگو آن چنان گسترده و پیچیده است که در چهارچوب چهار عنصر نمی گنجد و از آن فراتر می رود و آن جاست که باشلار در پی کشف وحدت تخیل شاعر بر می آید و آن را در «تخیل کی هانی» او می یابد: «تخیل کی هانی» تمامی عناصر را در خود تلفیق می کند و به «استعاره ای کمال یافته» تبدیل می شود. این استعاره نهایی گویای آن است که تخیل این شاعر بزرگ تمامی گستره دنیا را از آن خود می داند و در آن ماوا می گزیند. وسعت و گستردگی کی هانی نه تنها موجب گمگشتگی روح شاعر نمی گردد بلکه به آن امنیت و آرامش می بخشد.

تمامی آثار هنری، افکار و تخیل موریس بارس را بارور می کنند. در عرصه هنر، بیش از هر چیز، پیام های انسانی، اجتماعی و عقیدتی که هنرمند با هنر خود سخاوتمندانه در اختیار عموم قرار می دهد، توجه بارس را جلب می کند. به این ترتیب، او همواره در پی آن هنری است که با روحیات هنری خودش سازگار باشد، افکار و عقاید منسجم اش را از هم نپاشد و او را از راه و روش خویش به بیراهه نکشاند. از این رو، هنر از دیدگاه بارس نه تنها روشی برای کشف و شناخت روحیات فردی و دسته جمعی است، بلکه می تواند همچون دست آویزی برای رسیدن به جاودانگی مطرح شود. در این مقاله، سعی بر آن است تا کلیه آثار موریس بارس را درباره هنر، به ویژه هنر نقاشی، مطالعه و بررسی کنیم تا بتوانیم انعکاس مستقیم نقاشی های برخی از هنرمندان نامدار اروپایی را بر افکار و آثار این نویسنده قرن بیست فرانسه بیابیم، اثر الهام بخش آن ها را نزد او برجسته تر نمایان سازیم و در نهایت، باری دیگر، به ارتباط میان رشته های مختلف هنری تاکید کنیم.

منتقدانی که با مارسل پروست هم عصر بوده اند غالبا بر این ادعا پافشاری کرده اند که "در جستجوی زمان از دست رفته" فاقد ساختاری منسجم است. مقاله حاضر که نخستین اثر شگفت انگیز این نویسنده را دقیقا مورد بررسی قرار می دهد، می کوشد تا جنبه های بدیع ساختاری رمان را آشکار سازد. وجود مهم ترین درونمایه های داستان، حضور شخصیت هایی که در آغاز معرفی می شوند و سپس در بخش های بعدی اثر ظاهر می گردند و نیز ساختار کومبره که همان ویژگی های ساختاری کل اثر را در بردارد، به خوبی نشان می دهد که نظم و انسجامی دقیق بر رمان مارسل پروست حاکم است و عدم درک این ساختار به دلیل نوآوری های نویسنده در این مقوله بوده است.

مفهوم زمان در تئاتر ژان ژنه مفهومی دوگانه است: زمان ساکن ناواقعیت که همانا زمان بازی و توهم می باشد، به قصد تعلیق، با زمان واقعی در تقابل است. در واقع، زمان ناواقعیت برای ژنه زمان حال نمایشی است که توهم تئاتری را برجسته می سازد. بنابراین، تمامی القائات به گذشته و آینده به سرعت توسط این زمان حال تام که ارزش زمانی مطلق را کسب می کند، جذب می شوند. با در نظر گرفتن این نکته که زمان حال مورد بحث ناواقعیت پنهان در پس نمایش را تقویت می کند، شخصیت ها نیز در همین زمان به سر می برند چرا که بستر مناسب را جهت گسترش رؤیاها و توهماتشان فراهم می سازد. از سوی دیگر، به دلیل ادغام آن با گذشته و آینده، زمان حال به صورت مقیاسی از تعلیق زمان در می آید و با ابدیتی این همانی می کند که در آن گذشته، حال و آینده از یکدیگر تفکیک پذیر نیستند. زمان خطی توسط این تراکنش زمانی به تعلیق در می آید تا از تئاتر ژنه، تئاتر خلاء زمان بسازد.

زندگی انسان به وسیله زمان محدود می شود. انسان با نگاه کردن به خود متوجه این حقیقت می شود که حیات دارد؛ آن گاه آگاه می شود که زمان وجود دارد و این زمان در تمام تار و پودش نفوذ کرده است. زمان با محدود کردن وجود، ظهور خود را اعلام می دارد. رابطه انسان با زمان همیشه رابطه ای ظریف و حساس است: وقتی انسان جوان است یک رابطه دوستی و همکاری بین او و زمان برقرار است؛ اما با گذر زمان، این رابطه دوستی تبدیل به رابطه غالب از طرف زمان؛ و رابطه مغلوب (احساس ترس، اضطراب، ناامیدی، غم زمان از دست رفته و شورش) از طرف انسان می شود. انسان زخم خورده از زمان سعی می کند شرایط انسان بودنش را تحلیل نماید و بتواند معنایی برای وجودش پیدا کند. اگر هم انسان نتواند این مشکل را برطرف کند، آن وقت نوبت به نویسندگان و شاعران، این پیام آوران خوشبختی و بدبختی انسان ها، این سخن گویان زمان خود و پیشینیان خواهد رسید تا بتوانند این ماموریت را به اتمام برسانند. پس زمان در ادبیات جایگاه ویژه دارد و زمان برای شاعران سرچشمه الهام و تخیل است. به همین خاطر، در این مقاله سعی می شود درونمایه زمان را در تخیل ویکتور هوگو شاعر و نویسنده فرانسوی مورد بررسی قرار دهیم. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا ویکتور هوگو با مفهوم زمان مسئله دارد؟ و به طور کلی زمان به چه صوری در ذهن او ظاهر می شوند

کارلایل تحت تاثیر تفکر آلمانی، تمایل طبیعی انسان را به طرف قهرمان پرستی می بیند، و به نظر او مردانی در دنیا وجود دارند که از طرف خدا به منظور هدایت و راهنمایی انسان انتخاب شده اند. بهترین اجتماعات آن هایی هستند که به وسیله این اشخاص هدایت می شوند. این قهرمانان می توانند در نقش های مختلف مانند پیغمبر، کشیش، شاه و ادیب ظاهر شوند. بیشتر آثار کارلایل بررسی تحول، وظایف و تاثیر این قهرمانان می باشد. دیدگاه کارلایل تحت تاثیر عقاید هگل در مورد رابطه بین سرور و برده می باشد که از دیدگاه هگل شخصیت سرور خودخواه است و خودکفایی مادی و معنوی خود را از راه استفاده از برده به دست می آورد. این رابطه عملی است چون ماهیت شخصیت برده اصولا از راه خدمت کامل می شود. کارلایل با محول کردن نقش سرور به خدا جنبه منفی این رابطه را خنثی می کند. در اواخر قرن نوزدهم یکی از قهرمان ها رابرت براونینگ شاعر معروف انگلیسی بود.

در این مقاله تلاش می شود میان "هرمنوتیک" به عنوان نظریه و راهی برای تفسیر متن، و "تحلیل گفتمان" به عنوان نظریه ساز وکار شکل گیری و ساخت معنا در بافت های مختلف ارتباط برقرار شود. به این منظور، پس از مرور دیدگاه های مربوط به آن ها در هرمنوتیک و تحلیل گفتمان، عناصر تشکیل دهنده اصلی هر تفسیری معرفی و توصیف خواهد شد و با ارائه مثال هایی نشان داده خواهد شد که هر کدام از این عناصر تشکیل دهنده یا سازنده معنایی در گفتمان های متفاوت می تواند در تفسیری که از متن در ذهن خواننده (خوانشگر یا مفسر) شکل می گیرد تاثیر بگذارد. به طور کلی می توان این عناصر سازنده و تاثیرگذار بر معنا و تفسیر متن را در چهار عنوان کلی ارائه کرد: 1 متن؛ 2 بافت (بافت بلافصل، بافت کلان)؛ 3 تولیدکننده (مؤلف)؛ و 4 فهمنده (بازتولیدکننده/ تفسیرگر).

شاعر آمریکایی، رابینسون جفرز (1962-1887) یکی از نمونه های برجسته شاعرانی است که عقاید فلسفی مدونی داشتند و در شعر خود به بیان آن ها می پرداختند. از یک سو، آشنایی عمیق وی با علم و از سوی دیگر، پیشینه مذهبی اش که متاثر از تربیت خانوادگی بوده است، از وی متفکری دو وجهی ساخته است. با در نظر گرفتن برخی تناقض ها، این مقاله در پی مقایسه دیدگاه های پایدار در شعر جفرز درباره رابطه انسان با خدا، طبیعت، حیات و مرگ با اشعار عرفانی ادبیات فارسی است. سرانجام، به تعریف مفهوم عشق و نقش ادبی آن پرداخته است. شباهت های فکری شعر جفرز با شعر عرفانی ایران که متعلق به دو زمینه تاریخی، اجتماعی و فلسفی مجزا می باشند نمایانگر این است که مفاهیم عشق، انسانیت، خدا، مرگ و طبیعت به گونه ای مشابه در این دو سنت شعری به نمایش در آمده اند.

گرچه سر والتر اسکات معمولا به عنوان یک نویسنده رمانتیک شناخته شده است، لکن تحلیل رمانتیسم ادعا شده او نشان دهنده این امر است که این سخن سطحی است: اندیشه او عمیقا تحت تاثیر مفاهیم روشنگری اسکاتلندی و نئوکلاسیسم است. بسیاری از رمان های سر والتر اسکات بیشتر در عکس العمل به انقلاب مشروطه سال 1688 میلادی بریتانیا و معاهده اتحاد سیاسی بین انگلستان و اسکاتلند نوشته شده است تا انقلاب فرانسه. این معاهده بر فرهنگ اسکاتلند در قرن هجدهم میلادی تاثیر گذاشت. یکی از نتایج آن گسترش تاریخ نگاری و فلسفه تاریخ روشنگری اسکاتلندی بود که بنیان نظام مند کردن تاریخ نزد والتر اسکات را شکل می دهد. طرح های داستانی والتر اسکات به عنوان وسیله ای برای آزمون و بررسی جوامع گوناگون در مراحل مختلف توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عمل می کند. این طرح ها همچنین قدر ارزش های نئوکلاسیک گرانبهایی همچون برتری عقل بر احساس و اهمیت خویشتن داری و میانه روی را می آموزند. توجه والتر اسکات به قرون وسطی و استفاده از مکان های بیگانه از علاقه روشنگری اسکاتلندی به تفاوت والتر اسکات به قرون وسطی و استفاده از مکان های بیگانه از علاقه روشنگری اسکاتلندی به تفاوت فرهنگی نشات می گیرد. علاوه بر این، گریز زدن های او در روایت ها شاهدی برای دل مشغولی رمانتیکی به خویشتن نیست، بلکه تحولی است در شیوه ادبی بریتانیایی قرن هجدهم میلادی.

طرح تقویت هم آموزی (LRP) با هدف افزایش توانمندی های تحصیلی و اجتماعی تمامی فراگیران زبان انگلیسی طراحی شده است تا بتواند ایشان را علاوه بر ایجاد موفقیت در ارتباط صحیح و روان با دیگران، از زندگی رضایت بخش تری در یک جامعه آزاد برخوردار نماید. این گزارش که نتیجه یک کار تحقیقاتی دوساله بر اساس هم آموزی و مشارکت در تقویت آموزش و فراگیری زبان است راه های آمیختن این شیوه را با فعالیت های جاری کلاس نشان می دهد. از ویژگی های طرح زمان بندی و جانبی بودن آن است. از طریق فراهم آوردن 220 110 ساعت آموزش تکمیلی طی دو سال به فراگیران در سه فضای آموزشی (دانشگاه آموزشگاه زبان و دبیرستان) کمک شده است تا هم از نظر آماری و هم از نظر عملی به موفقیت معناداری دست یابند و توانایی لازم برای حفظ و استمرار موفقیت حاصله را نیز از خود نشان دهند.

در حال حاضر در آموزش زبان دوم توجه به شیوه و روش تدریس گریزناپذیر است. ترکیب متون درسی با نوارهای ویدیویی، CDو اینترنت بر کیفیت آموزش زبان می افزاید. تا هنگامی که هدف از زبان آموزی برقراری ارتباط است هرگونه ابزاری ارزش تحقیق و بررسی را دارد. وسایل ارتباط جمعی و اینترنت توانایی این را دارند که بر آموزش زبان تاثیر زیادی بگذارند. اینترنت می تواند محدودیت های فیزیکی کلاس درسی را از میان بردارد و نه تنها امکان دسترسی به منابع گوناگون اطلاعاتی را فراهم می کند، بلکه ارتباط واقعی را نیز امکان پذیر می سازد. در حال حاضر روش تدریس زبان دوم با چالش های مهمی مواجه است. ما به عنوان مربیان آموزش زبان دوم، باید ارکان و اجزای روش تدریس که آموزش و یادگیری زبان دوم را تداوم و بهبود می بخشد مورد تحقیق، بررسی و ارزیابی قرار دهیم. علاوه بر این، مهم است که کارایی و اثربخشی روش تدریس زبان را کنترل و بررسی کنیم. در این مقاله به اطلاعات و روش های ارتباطی جدید اشاره شده است و هدف اصلی در این جا استفاده مناسب از وسایل و ابزار آموزش زبان در عصر حاضر است.

هدف از این پژوهش بررسی میزان درک مطلب خواندن دو گروه از زبان آموزان سطح متوسط ایرانی از دو متن (یکی روایی و دیگری توضیحی) در دو قالب متفاوت می باشد. گروه اول از زبان آموزان متن را به صورت تعدیل شده از لحاظ واژگانی و دستوری خوانده، به سوالات درک مطلب بعد از آن پاسخ دادند. گروه دوم همان متن را به صورت اصلی خوانده ولی قبل از پاسخ دادن به سوالات این فرصت را داشتند تا با معلم خود تعامل ایجاد کرده و نکات مبهم متن را از این طریق مورد بحث قرار دهند. بررسی تعداد پاسخ های صحیح به سوالات روشن ساخت که گروه تعامل از میانگین نمره بالاتر و در عین حال معنی دارتری نسبت به گروه دیگر برخوردار بود. نتیجه این تحقیق از دو جهت حائز اهمیت می باشد. اول اینکه فرضیه تعامل را از منظر جدیدی تایید می کند و دوم اینکه استفاده از متن های ساده نشده همراه با تعامل را در کلاس های آموزش زبان توصیه می کند.

شعر با زبانی خاص با ما صحبت می کند که رویکرد روایتی یا نمایشی ندارد؛ زبان شعر زبانی است که برای بیان احساسات و افکار به کار می رود همان طور که خود واژه شعر نیز به معنای بصیرت و شناخت است. شعر به عناصری مجهز است که می تواند دریافت ما را از واقعیت آشنایی زدایی نماید تا به این وسیله مفاهیم و احساسات غیرقابل بیان قدرت انتقال یابند. هدف این مقاله بررسی ابعاد ساختاری شعر است که زبان آن را از سایر انواع ادبی جدا می سازد. سپس این مقاله به تحلیل سه نقش مهم شعر انگلیسی در طول تاریخ آن خواهد پرداخت: نقش اخلاقی/ اجتماعی، بیانی و غیربازنمودی. این سه نقش در طول تاریخ شعر بیانگر ماهیت پویا و چالشگر شعر است که خواننده و نویسنده هر دو را تحت الشعاع قرار می دهد.