فصلنامه روانشناسی
سال نهم شماره 3 (پیاپی 35، پاییز 1384)

هدف این مطالعه تبیین تفاوت "سبک دلبستگی بزرگسالان و ابعاد دلبستگی به خدا "در 389 نفر از دانشجویان دارای" جهت گیری مذهبی درونی و بیرونی" بوده است. جهت برگزیدن افراد مذهبی برای گروه نمونه از مقیاس جهت گیری مذهبی اسلامی (بهرامی، 1378) و برای تعیین نوع جهت گیری مذهبی آزمودنی ها از مقیاس جهت گیری های مذهبی درونی و بیرونی (فگین، 1963)استفاده شده است. همچنین آزمودنی ها پرسشنامه هایی در خصوص سبک دلبستگی بزرگسالان (هزن و شیور، 1987) و دلبستگی به خدا را (کرک پاتریک و روت، 2002) تکمیل کردند. داده های دریافتی بر اساس آزمون های t مستقل، ضریب همبستگی پیرسن و رگرسیون، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. تحلیل نتایج نشان داد "دلبستگی ایمن " در دانشجویانی که دارای جهت گیری مذهبی درونی هستند بیش از دانشجویان دارای جهت گیری مذهبی بیرونی است به نحوی که دلبستگی ایمن بطور مستقیم و معنادار قدرت پیش بینی جهت گیری مذهبی درونی را دارا می باشد. سبک دلبستگی دوسوگرا درجهت گیری مذهبی بیرونی بطور معناداری بیش از گروهی است که جهت گیری مذهبی درونی دارند. اما از لحاظ دلبستگی اجتنابگر بین دو گروه مورد مقایسه تفاوت معنا داری مشاهده نشد.
علاوه بر این، افرادی که جهت گیری مذهبی درونی دارند در مقایسه با افراد دارای جهت گیری مذهبی بیرونی در مقیاس دلبستگی به خدا اجتناب و اضطراب کمتری (دلبستگی ایمن) را گزارش داده اند؛ بعد "اضطراب دلبستگی به خدا " بطور معکوس و معنادار پیش بینی کننده جهت گیری مذهبی درونی و بعد "اجتناب دلبستگی به خدا" بطور مستقیم و معنا دار پیش بینی کننده جهت گیری مذهبی بیرونی می باشد.

به منظور بررسی رابطه مقابله مذهبی و خوشبختی معنوی با سلامت روان نمونه ای با حجم 120 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران که به صورت تصادفی نظام دار انتخاب شدند به مقیاس مقابله مذهبی (پارگامنت، 2000) مقیاس خوشبختی معنوی (الیسون، 1983) و پرسشنامه سلامت روان (گلدبرگ، 1978) پاسخ دادند. تحلیل داده ها با استفاده از روش های آماری ضریب همبستگی، رگرسیون و آزمون F انجام شد. متغیر پیش بین سبک مقابله مذهبی با دو سطح مثبت و منفی، خوشبختی معنوی و تحصیلات و متغیر ملاک، سلامت روان (کل)، شکایات جسمانی، اضطراب و بی خوابی، نارسا کنش وری اجتماعی و افسردگی بود. در الگوی تحلیل رگرسیون رابطه بین مقابله مذهبی مثبت و منفی، خوشبختی معنوی و تحصیلات و متغیرهای سلامت روان (کل)، شکایات جسمانی، اضطراب و بیخوابی، نارسا کنش وری اجتماعی و افسردگی بررسی شد. نتایج نشان داد که بین سبک مقابله مذهبی منفی و سلامت روان همبستگی معنادار p<0.01) و r = 0.32 (وجود دارد. ولی بین سبک مقابله مذهبی مثبت با سلامت روان رابطه معناداری مشاهده نشد. همچنین بین خوشبختی معنوی با سلامت روان همبستگی معنادار)در سطح P<0.01 وr = 0.49) وجود دارد.

پژوهشگران درصدد تهیه ابزاری معتبر جهت سنجش و اندازه گیری تجربیات معنوی، مذهبی و عرفانی جوانان بودند. اندازه گیری تجربیات معنوی، امکان بررسی ارتباط بین معنایابی، سلامت روان و تجربیات معنوی را در گروه های مختلف بویژه جوانان فراهم می سازد. با داشتن چنین مقیاسی امکان بررسی اثرات مداخله های درمانی برای افزایش و تسهیل تجربیات معنوی فراهم می گردد. پژوهشگران پس از مطالعه آثار صاحب نظران در عرفان اسلامی و غربی از قبیل آثار جلال الدین رومی، محی الدین ابن عربی، رادلف اتو، و مطالعه آیات و احادیث و بررسی تفاسیر عرفانی، و آثار روانشناسانی مانند یونگ، جیمز، اریش فروم، و ویکتور فرانکل، به تهیه چارچوب نظری در مورد تجارب معنوی دست یافتند. پس از این کوشش های اولیه، مصاحبه های ساختاری با دانشجویان و استفاده از پرسشنامه های موجود درباره معنویت برای تهیه نسخه اول پرسشنامه با 102 ماده، اقدام به عمل آمد. این مقیاس بر روی 331 نفر از دانشجویان دوره کاردانی و کارشناسی (155 پسر و 176 دختر) اجرا گردید. ابتدا برای تعیین اعتبار درونی و یا توان تمیز سوال ها از دو روش ضریب همبستگی هر سوال با نمره کل مقوله و تقسیم افراد به دو گروه 27 درصد بالا و پایین و مقایسه آنها در پاسخدهی به هر سوال استفاده شد. بر این اساس تعداد 27 سوال، نامناسب تشخیص داده شد و حذف گردید. سپس تحلیل عوامل بر روی 75 ماده مقیاس اجرا شد. در تحلیل عاملی اولیه، 19 عامل با ارزش ویژه بالاتر از 1 بدست آمد. اما بر اساس ارزش ویژه بالاتر از 2 ونمودار شیب دار، 6 عامل انتخاب شدند و تحلیل عوامل بعدی با محدود شدن به این 6 عامل، صورت گرفت. بر اساس محتوای ماده های مربوط، 6 عامل به این صورت نام گذاری شدند: "احساس رضایت و معنایابی"، "تاثیر ارتباط با خدا در زندگی"، "شکوفایی و فعالیت معنوی"، "تجارب متعالی عرفانی "، "تجارب سلبی"، و "فعالیت های اجتماعی مذهبی".

در این پژوهش با استفاده از روش مقطع نگاری با فوتون گاما، تغییرات جریان خون ناحیه ای مغز به عنوان شاخصی از میزان فعالیت مغز در یک گروه 5نفری، از آزمودنی های مذهبی مسلمان ایرانی، هنگام دستیابی به تجربه مذهبی، بررسی، و با یک گروه گواه مقایسه شد. بررسی نتایج این پژوهش نشان داد هنگام دستیابی به تجربه مذهبی، تفاوت میان فعالیت نواحی بادامه و حدقه های پیشانی، در دو گروه آزمایشی و گواه معنی دار می باشد. اما تفاوت مشاهده شده در نواحی پشتی جانبی جلوی پیشانی، آهیانه بالایی و شکنج سینگولیت، معنادار نبوده است. همچنین یافته های این پژوهش نشان داد هنگام تجربه مذهبی سوبرتری نیم کره ای به جز در ناحیه بادامه در سایر نواحی به طور معنادار تغییر نمی کند.

پژوهش حاضر با هدف مطالعه "اثر روزه داری بر سلامت روان دانشجویان" طراحی و اجرا گردید. 162 نفر دانشجو (102 دختر و 60 پسر) به عنوان نمونه در دسترس، انتخاب و یک تا دو هفته قبل از ماه مبارک رمضان، "پرسشنامه سلامت روان (GHO)را به عنوان پیش آزمون و یک تا دو هفته پس از اتمام ماه رمضان، مجددا همان پرسشنامه را به عنوان پس آزمون تکمیل نمودند. نمرات به دست آمده در پیش آزمون و پس آزمون کسر و نمره ای که میزان و جهت تغییرات "سلامت روان" را در قبل و بعد از ماه رمضان نشان می دهد به دست آمد. سپس این نمرات توسط تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهند که روزه ماه رمضان در تمامی خرده مولفه ها و نمره کل "سلامت روان" موثر بوده است. بدین صورت که این تفاوت معنادار در زیر مقیاس های "نشانه های بدنی "، " اضطراب و بیخوابی "، "نارسا کنش وری اجتماعی "، افسردگی و نهایتا نمره کلی "پرسشنامه سلامت روان" برای گروه هایی که در "ماه رمضان تمام روزه های خود را گرفته اند" و یا "به طور تفننی تعداد محدودی از روزها را روزه گرفته اند"، حاکی از بهبود وضعیت سلامت عمومی در بعد از ماه رمضان و برای گروه هایی که "به دلیل عذر شرعی یا پزشکی روزه نگرفته اند" و یا "اصلا روزه نگرفته اند" حاکی از کاهش سطح سلامت روان پس از ماه رمضان می باشد.

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی و سازگاری دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی در سال تحصیلی 82-81 می باشد. از این جامعه آماری، تعداد 400 نفر به صورت تصادفی خوشه ایانتخاب گردید. طرح این پژوهش از نوع توصیفی پس رویدادی می باشد. جهت سنجش جهت گیری مذهبی از "پرسشنامه جهت گیری مذهبی آلپورت" و برای سنجش سازگاری از "سیاهه سازگاری بل" استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آزمون فرضیه ها از آزمون t مستقل و ضریب همبستگی پیرسن استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که بین جهت گیری مذهبی و سازگاری رابطه معنادار است. با اینکه در سازگاری هیجانی و تندرستی بین دختران و پسران تفاوت وجود دارد ولی در سازگاری اجتماعی تفاوت بر اساس جنس معنی دار نیست. همچنین در مورد مقایسه سازگاری در افراد با جهت گیری مذهبی درونی و بیرونی نتایج بیانگر آنست که افراد با جهت گیری درونی از نظر سازگاری کلی، اجتماعی، هیجانی و تندرستی نسبت به افراد با جهت گیری مذهبی بیرونی وضعیت مناسب تری دارند.