فصلنامه روانشناسی
سال نهم شماره 4 (پیاپی 36، زمستان 1384)

هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین ویژگی های روان سنجی «پرسشنامه خلق و احساس» بود. نمونه پژوهش شامل 1645 دانش آموز از مدارس راهنمایی، دبیرستان ها و مراکز پیش دانشگاهی نواحی پنجگانه شهر اصفهان بود که بر اساس نمونه گیری خوشه ایبه طور تصادفی انتخاب شدند. همچنین 30 نفر از دانش آموزان مراجعه کننده به مرکز مشاوره اداره آموزش و پرورش شهر اصفهان که در ارزیابی روانپزشکی تشخیص اختلال افسردگی اساسی دریافت داشته بودند، در این پژوهش شرکت داده شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه خلق و احساس، پرسشنامه مشخصات فردی و مصاحبه تشخیصی بود. بررسی اعتبار پرسشنامه خلق و احساس آلفای کرونباخ 0.93 را نشان داد. بررسی روائی این پرسشنامه بر اساس روش روائی هم زمان با پرسشنامه افسردگی بک نیز همبستگی 0.71 را نشان داد (p<0.05) به منظور تعیین نمره برش، ضریب روائی تشخیص، حساسیت و ویژگی آزمون از روش تحلیل تمایزات استفاده گردید. این تحلیل که بر اساس نمرات دانش آموزان عادی و دانش آموزان افسرده انجام گرفت، ضریب روائی تشخیصی 0.79 و نمره برش 33.25 را نشان داد. ویژگی این آزمون و حساسیت آن نیز به ترتیب برابر 0.86 و 0.90 محاسبه شد. نمره برش به دست آمده برابر با رتبه درصدی 84 بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که پرسشنامه خلق و احساس به عنوان یک ابزار تشخیصی پایا و استاندارد قابلیت استفاده در موقعیت های پژوهشی و بالینی را در تشخیص اختلال افسردگی کودکان و نوجوانان دارا می باشد.

تحلیل های عاملی که روی ابزارهای خود سنجی خلق انجام گرفته است به دو بعد مسلط در زمینه ساختار عاطفی دست یافته اند که عاطفه مثبت و عاطفه منفی خوانده می شود. این دو بعد عاطفی با طبقات وسیعی از متغیرهای روانشناختی مرتبط اند. عاطفه منفی با تنیدگی تجربه شده مقابله ضعیف، شکایات مرتبط با سلامت و تجربه رویدادهای ناخوشایند همبسته است. این بعد، عامل زمینه ساز و مشترک «اضطراب» و «افسردگی» است. عاطفه مثبت با رضایت اجتماعی، شور و اشتیاق، شادکامی و هشیاری مرتبط است و کاهش آن عامل زمینه ساز و اختصاصی اختلال افسردگی است. برای سنجش این دو بعد عاطفی رایج ترین ابزار، «مقیاس های عاطفه مثبت و عاطفه منفی» (PANAS) است. در پژوهش حاضر با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی (CFA) و الگویابی معادله ساختاری (SEM) صحت عاملی، روایی سازه و اعتبار این ابزار روی 255 نفر دانشجوی مبتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی دانشگاه تهران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که الگوی دو عاملی، برازنده ترین الگو است (p<0.01). از لحاظ روایی نیز با کمک این ابزار به خوبی می توان بیماران مضطرب و افسرده را از هم جدا کرد (p<0.05) و اعتبار این دو خرده مقیاس برابر با 0.87 است.

مقاله حاضر درد ماموگرافی و نقش راهبردها و ادراک کارآمدی مقابله در درد مذکور را مورد مطالعه قرار داده است. در این مطالعه، 1199 زن با میانگین سنی 46.12 سال (Sd=8.47) شرکت داشتند و بلافاصله پس از پایان ماموگرافی، با استفاده از «پرسشنامه موقعیتی راهبردهای مقابله ای» فراوانی و نیز میزان کارآمدی راهبردهایی را که برای مقابله با درد و ناراحتی ماموگرافی به کار بسته بودند، درجه بندی کردند. این زنان همچنین شدت درد ناشی از ماموگرافی را با استفاده از دو ابزار «مقیاس درجه بندی عددی» و «مقیاس پیوسته بصری» و میزان ناراحتی تجربه شده به هنگام ماموگرافی را با استفاده از ابزاری 6 درجه ای به نام «مقیاس درجه بندی ناراحتی/ درد»، گزارش کردند. بر اساس یافته های این مطالعه %92 از زنان در مقیاس پیوسته بصری و %89 از آن ها در مقیاس درجه بندی عددی، ماموگرافی را دردناک گزارش کردند. میانگین شدت درد با استفاده از مقیاس پیوسته بصری 36.85 (Sd=25.66) و با استفاده از مقیاس درجه بندی عددی3.78 (Sd=2.66) گزارش شده است. اگر چه میانگین درد گزارش شده با استفاده از این دو مقیاس در دامنه درد خفیف قرار می گیرد اما حدود یک سوم زنان مورد مطالعه دردهایی را با شدت متوسط و بین 11 تا %12 از آنها دردهایی را که در دامنه دردهای شدید قرار می گیرد گزارش کرده اند. در مقیاس درجه بندی ناراحتی/ درد، %7.8 از زنان شرکت کننده ماموگرافی را بسیار ناراحت کننده و %1.6 آن را دردناک و غیرقابل تحمل عنوان کردند. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که بین کارآمدی مقابله و شدت درد ماموگرافی رابطه ای وجود ندارد. اما نتایج رگرسیون چند متغیره که با هدف بررسی رابطه بین راهبردهای مقابله ای و شدت درد ماموگرافی انجام شد نشان داد در حالی که به کارگیری دو راهبرد مقابله ای توجه برگردانی و نادیده انگاشتن درد با درد خفیف تری به هنگام ماموگرافی همراه است، زنانی که به هنگام ماموگرافی از دو راهبرد مقابله ای «گفتگو با خود» و «فاجعه آفرینی» بیشتر استفاده کرده اند درد شدیدتری را در ماموگرافی تجربه کرده اند.

هدف این پژوهش بررسی تاثیر شیوه آموزش به خود دستور دادن (خود آموزی) بر عملکرد حل مساله ریاضی و میزان توجه، عملکرد در آزمون های رمز گردانی و کسلر و همتایابی اشکال آشنا (MFFT) دانش آموزان تکانشی شهر جیرفت، بود. آزمودنی ها، شامل 24 دانش آموز دختر پایه اول راهنمایی با سبک شناختی تکانشی بودند که از طریق اجرای آزمون همتا یابی اشکال آشنا و به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب و به طور تصادفی به 3 گروه 8 نفری)آزمایش، گواه 1 و گواه 2) منصوب شدند. ابزارهای جمع آوری اطلاعات عبارت بودند از: آزمون های همتایابی اشکال آشنا، خرده آزمون رمزگردانی، آزمون معلم ساخته حل مساله ریاضی، آزمون هوشی کتل و پرسشنامه محقق ساخته ویژگی های جمعیت شناختی. گروه آزمایشی طی 6 جلسه 2 ساعتی، گام های حل مساله ریاضی را از طریق شیوه به خود دستور دادن دریافت نمود. گروه گواه 1 تحت آموزش سنتی قرار گرفت. در گروه گواه 2 مداخله ای اعمال نشد. نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشانگر تاثیر شیوه آموزشی بر عملکرد حل مساله ریاضی گروه آزمایشی بود (p=0.001).

پژوهش حاضر به منظور تدوین ابزار سنجش راهبردهای یادگیری و مطالعه تعیین رابطه این راهبردها با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام شد. 600 نفر از دانش آموزان شاغل به تحصیل در سال سوم نظری دبیرستان های دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 1380-81 به عنوان نمونه، با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای انتخاب شدند. پرسشنامه ای 86 سوالی بر مبنای رویکرد خبر پردازی توسط پژوهشگر تهیه و ویژگی های روان سنجی آن)اعتبار باز آزمایی r=0.98 و آلفای کرونباخ -α=0.98 روایی پرسشنامه با استفاده از روش های محتوا وابسته به ملاک (r=0.98) سازه)از طریق محاسبه همبستگی نمرات راهبردها و درس ریاضی (r=0.21 و روایی عاملی مورد تایید قرار گرفت. طبق نتایج این پژوهش، دانش آموزان رشته های مختلف به طور یکسان از راهبردها استفاده می کنند. دختران بیشتر از پسران از راهبردها سود می جویند. بین عوامل تشکیل دهنده ابزار رابطه بالائی وجود دارد. دانش آموزان قوی بیشتر از دانش آموزان ضعیف از راهبردها استفاده می کنند. نمرات هوش رابطه ای با استفاده از راهبردها جز در یک مورد (نظم دهی) ندارد. تمام عوامل تشکیل دهنده ابزار با پیشرفت تحصیلی همبستگی بالائی دارند. راهبرد دانش و مهار خود بیشترین توانایی (b=0.38) بیش بینی پیشرفت تحصیلی را دارد. با استفاده از نمرات راهبردهای یادگیری و مطالعه می توان معادله بیش بین برای پیشرفت تحصیلی تدوین کرد.

بر اساس نظریه های اخیر اعتیاد، سوگیری توجه نسبت به محرک های مربوط به مواد، نقش مهمی را در شروع مصرف مواد و عود بازی می کند. هدف تحقیق حاضر، بررسی سوگیری توجه نسبت به کلمات مربوط به مواد در افراد وابسته به مواد افیونی، مبتلا به عود، ترک کرده و به هنجار بود. بدین منظور، 30 فرد وابسته به مواد افیونی، 30 فرد مبتلا به عود، 30 فرد ترک کرده و 30 نفر از افراد به هنجار با دامنه سنی 18 تا 60 سال انتخاب گردیدند. هر چهار گروه بر اساس متغیرهای سن، سطح تحصیلات و نوع ماده مصرفی همتاسازی شده و توسط آزمایه پروب دات مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بر اساس تحلیل واریانس عاملی با تدابیر مکرر و آزمون T وابسته مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که افراد وابسته به مواد افیونی و افراد مبتلا به عود در مقایسه با افراد ترک کرده و افراد به هنجار در حالت ارائه کلمات به مدت 500 هزارم ثانیه، زمان واکنش کمتری نسبت به کلمات مربوط به مواد نشان دادند که نشان دهنده سوگیری توجه در این افراد می باشد. با توجه این، بین زمان واکنش افراد وابسته به مواد افیونی و افراد مبتلا به عود در مقایسه با افراد ترک کرده و افراد به هنجار در حالت ارائه کلمات به مدت 20 هزارم ثانیه، تفاوت معنا داری وجود نداشت که نشان دهنده عدم سوگیری پیش توجه در این افراد می باشد.

مطالعه حاضر به هدف بررسی ویژگی های شخصیتی و سلامت روان بیماران داوطلب پیوند کلیه انجام گردید. 97 نفر از بیماران بستری در بیمارستان های بقیه اله الاعظم و لبافی نژاد که در سال 1380 در نوبت عمل پیوند کلیه بودند، با شیوه نمونه گیری تصادفی تحت بررسی قرار گرفتند. ابزارهای جمع آوری داده ها شامل سیاهه شخصیتی چند وجهی مینه سوتا، (MMPI) و پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ-28) و یک فهرست از اطلاعات جمعیت شناختی، سابقه طبی و روانپزشکی بیمار بود. با در نظر گرفتن معیارهای روایی سیاهه شخصیتی چند وجهی مینه سوتا، 80 نفر وارد تحقیق شدند. 43 نفر از بیماران (%53.7) دارای حداقل یک اختلال روان شناختی بودند. بر طبق نتایج سیاهه شخصیتی چند وجهی مینه سوتا، افسردگی، فراوان ترین اختلال روان شناختی بیماران را تشکیل می داد. بر حسب پرسشنامه سلامت عمومی، فراوان ترین علایم مربوط به اختلال در کارکرد اجتماعی بود. سهم نمره کلی پرسشنامه سلامت عمومی غیر طبیعی در زنان بیشتر از مردان (p=0.077) و در افراد دارای سابقه مراجعه به روانپزشک بیشتر از افراد فاقد سابقه مراجعه به روانپزشک بود (p=0.007). بین نمره کلی غیر طبیعی پرسشنامه سلامت عمومی و سن، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، سابقه پیوند کلیه و مصرف سیگار رابطه معنی داری مشاهده نشد (p>0.05). با توجه به نتایج به دست آمده، توجه به خصوصیات روانشناختی و سلامت روان داوطلبین پیوند کلیه- خصوصا «افسردگی» و «اختلال کارکرد اجتماعی»- ضروری به نظر می رسد. نتایج این تحقیق پیشنهاد می کند که بیماران زن، بیماران دارای سابقه مراجعه به روانپزشک، بیماران با سن بالاتر و بیماران دارای سطح تحصیلات پائین تر باید بیش از دیگران از نظر سلامت روان مورد توجه قرار گیرند.