فهرست مطالب

علوم حدیث - سال بیست و دوم شماره 3 (پیاپی 85، پاییز 1396)

فصلنامه علوم حدیث
سال بیست و دوم شماره 3 (پیاپی 85، پاییز 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/09/18
  • تعداد عناوین: 7
|
  • فتح الله نجارزادگان، کاظم قاضی زاده، محمد مرادی صفحات 3-28
    نوشته حاضر در پی طرح این ادعا است که پاره‏ای از روایت‏های تاویلی - که با ساختار کلام و دلالت‏های متعارف زبانی قابل استناد به متن نیستند - در حقیقت تاویل نیستند. هر چند از این گونه روایت‏ها به تاویل تعبیر شده‏اند، اما به دلیل شباهت آنها به تاویل و از باب استطراد، چنین نام گرفته‏اند. این ها به جهت مشابهت‏هایی که با متن دارند، تداعی معانی هستند. گویندگان، بنا به پاره‏ای ملاحظات، این تاویل‏گون‏ها را در زیر آی های و با اشاره به آن گفته‏اند. بررسی این ادعا و شواهد آن، و ارائه دیدگاه صاحب‏نظران در این باره، رویکرد این پژوهش است. این پژوهش در صدد است تا با رصد کردن این گونه از تاویل‏نماها و با روش توصیفی تحلیلی، تکلیف زبان‏شناختی آن ها را روشن نماید، و میزان نسبت آن ها با متن و اعتبارشان را بررسد.
    کلیدواژگان: تداعی معانی، روایات های تاویلی باطنی، تاویل قرآن، روایت های تاویل نما
  • مجید زارعی*، علی راد صفحات 30-55

    بر اساس مدلول ظاهری بعضی از آیات قرآن کریم، توبه از شخص گناهکار در هنگامه مشاهده آیات الهی در حال مرگ پذیرفته نیست. این در حالی است که بر پایه حدیث «اذا بلغت النفس هذه و اهوی بیده الی حلقه لم یکن للعالم توبه و کانت للجاهل توبه»؛ توبه از شخص جاهل (بر خلاف عالم)، در آخرین لحظات زندگی دنیوی نیز مقبول است. حال، چگونه می توان بین این حدیث با آیات شریفه قرآن جمع کرد؟ رهیافت های رایج میان حدیث پژوهان در تحلیل این روایت چیست؟ مقصود اصلی معصوم 7از عالم و جاهل در این حدیث چیست؟ قبول توبه جاهل، ناظر بر کدامیک از مراحل احتضار است؟ نقش قرآن کریم در این زمینه چیست؟ پژوهه حاضر، رهیافت های شارحان درباره حدیث مذکور را جمع آوری نموده و پس از یک واکاوی نقادانه نسبت به آن ها، رهیافت معیار را با توجه به یک ارزیابی تفسیری از آیه 17 و هیجده سوره نساء ارائه خواهد داد.

    کلیدواژگان: توبه، عالم و جاهل، زمان احتضار، حدیث توبه جاهل
  • مهدی مطیع *، امیر احمدنژاد، مریم پیمانی صفحات 58-92

    روش‏های تحلیل متن از دیرباز در فهم متون مقدس موثر بوده و تا کنون نیز در مطالعه معانی بلند این متون مورد استفاده قرار می‏گیرد. تحلیل محتوا - که یکی از رایج‏ترین این روش‏هاست - به منظور مطالعه احادیث قدسی و ترسیم نظام ارتباط با خدا بر اساس این احادیث، مورد توجه نوشتار حاضر است. موضوعات اخلاقی از جمله موضوعات پربسامد در احادیث قدسی است. احادیث قدسی اخلاقی، بیش از هرچیز به اخلاق فردی توصیه کرده و اصلاح فرد را مرکز توجه خود قرار می‏دهد. در این میان نقش محوری در این رده از احادیث را ارتباط با خدا ایفا می‏کند. مطالعه این احادیث بر مبنای روش تحلیل محتوا - که تنها ابزار تحلیل در آن، خود متن است - نشان می‏دهد که اساس نظام اخلاقی قدسی را ارتباط با خدا شکل می‏دهد؛ به طوری که می‏توان نظام اخلاقی احادیث قدسی را در پرتو نظام ارتباط با خدا ترسیم کرد.

    کلیدواژگان: حدیث قدسی، نظام اخلاقی، ارتباط با خدا، تحلیل محتوا
  • رسول محمدجعفری*، زهرا رضایی صفحات 97-116

    از حوادث مهم صدر اسلام - که گاه در غبار تحریف فرو رفته - صلح امام حسن 7 است. یکی از چالش های مربوط به این صلح روایات نسبتا فراوانی است که از اعتراض امام حسین 7 به این صلح سخن می گویند. این روایات از دو جهت نقدپذیر هستند: نخست، نقد بیرونی یا سندی و دوم، نقد درونی یا محتوایی. در نقد بیرونی، مشخص گردیده که اسناد یک به یک روایات ضعیف هستند. نقد درونی یا محتوایی با دو دسته معیار: 1. درون دینی، 2. برون دینی محقق شده است. در نقدهای درون دینی - که مهم ترین معیارهای نقد در این پژوهش است - روایات اعتراض، با بهره گیری از: الف) روایات عام معارض، ب) روایات خاص معارض، و در نقد برون دینی با نقدی تاریخی نقد شده اند. بررسی ها حکایت از آن داشت که امویان با هدف نشان دادن اختلاف میان رهبران دینی و ایجاد سستی میان پیروان، به جعل این روایات روی آوردند.

    کلیدواژگان: صلح امام حسن 7، روایات اعتراض امام حسین 7، نقد روایات، اختلاف افکنی امویان
  • مهدی ایزدی*، حسین شجاعی صفحات 121-145

    نسخه نویسان سهمی بسزا در انتقال آثار حدیثی دارند. نقش آن ها را به شکل ساده انگارانه همچون یک دستگاه کپی نباید در نظر گرفت، بلکه آن ها افرادی صاحب اختیار در مواجه با متون هستند. نسخه نگاران در بسیاری از موارد ناظر به انگیزه هایی که از استنساخ در سر داشته اند، گاه از روی عمد تصرفاتی در متن پدید می آورده اند. این مقاله ناظر به موضوع ذکر شده با استفاده از روش کتابخانه ای پی جوی این تصرفات بوده تا مشخص نماید. این تغییرات عامدانه چند دسته بوده اند، با کدام انگیزه ها انجام شده اند و چه تبعاتی را به همراه داشته اند؟ در نهایت مشخص شد که تصرفات عامدانه نسخه برداران مجموعا به چهار دسته تقسیم می گردد که معمولا با انگیزه تکمیل، تغییر، تلخیص و یا خلق اثر جدید است. تبعاتی که از این تصرفات نیز پدید آمده است، بر خلاف تصور رایج، همواره از نوع تصحیف نیست، بلکه در بسیاری از موارد منجر به تحریف اثر گردیده است.

    کلیدواژگان: استنساخ، نسخه نویس، آثار حدیثی، تصرفات عامدانه
  • سید سعیده غروی*، راضیه تبریزی زاده اصفهانی صفحات 146-163

    حدیث، یکی از منابع مهم شیعه برای استنباط احکام شرعی است. این منبع، در مواردی با آسیب هایی چون اختلاف و تعارض ظاهری مواجه است. نتیجه بررسی تطبیقی برخی از روایات به ظاهر متعارض، حکایت از آن دارد که اختلافات پدید آمده، دارای اسبابی است که با تامل بیشتر در متن، فضای صدور، و ناقل و راوی روایت، از میان خواهد رفت. از جمله مسائلی که در بررسی متن و فضای صدور، باید مورد تامل بیشتر قرار گیرد، اسلوب بیانی معصوم : در تبیین احکام است. در این نوشتار به دو اسلوب «فتوا» و «تعلیم» در بیان حکم از سوی امامان و نقش آن در تعارض روایات اشاره شده است. تفاوت این دو اسلوب در قالب اجرایی، نوع حکم صادره و مخاطبان به چشم می خورد. اسلوب تعلیم - که مختص فقها و مفتی های صحابه بوده است - با دقت در تدریجی بودن تبیین حکم، تغییر حکم به واسطه نسخ و مخیر بودن در گزینش هر کدام از احکام بیان شده در این اسلوب، قابل رفع تعارض است. مخاطب امام در اسلوب فتوایی، تمام افرادی است که برای طرح سوال جزیی و شخصی خویش به امام رجوع می کنند؛ خواه از اصحاب و یاران خاص و خواه از عامه مردم. توجه به شرایط، استعداد و ویژگی سائل و نیز تکلم به زبان و لهجه مخاطب از جمله مسائلی است که در این اسلوب مورد دقت قرار می‏گیرد.

    کلیدواژگان: تعارض روایات، اسباب اختلاف، اسلوب بیانی، اسلوب فتوایی
  • صفحات 164-167