فهرست مطالب

فصلنامه علوم حدیث
سال بیست و دوم شماره 4 (پیاپی 86، زمستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/12/25
  • تعداد عناوین: 7
|
  • عبدالهادی فقهی زاده، مهدیه دهقانی قناتغستانی * صفحات 3-30
    برخی از مفسران تنها بر پایه اعتماد به ظاهر روایات تفسیری، مراد از تعبیر «سبعا من المثانی» در آیه 87 سوره حجر را «سوره حمد» دانسته‫اند و با استناد به روایات، این رای را بر دیگر آرا ترجیح داده اند؛ اما بررسی نشان می دهد که روایات تفسیری رسیده در این باره متقن، استوار و یقین آور نیستند؛ چه، در منابع روایی شیعه تنها هفت روایت در این باره وارد شده است و این روایات نیز مشکلات گوناگون دلالی، سندی و منبعی دارند. مثل این که شش روایت از آن‏ها دچار ضعف سندی است و یا این که در پنج روایت از آن‏ها اساسا محور اصلی روایت تلاش برای اثبات درستی «احتساب بسمله در شمار آیات سوره حمد» از طریق «‏سبعا من المثانی خواندن این سوره» است و استناد به «‏سبعا من المثانی» بودن سوره حمد، برای اثبات درستی «احتساب بسمله در شمار آیات سوره حمد» به نوبه خود با اشکالاتی مواجه است. علاوه بر این، در مقابل این روایات، روایات دیگری نیز یافت می شود که امری غیر از سوره حمد یا همراه با سوره حمد را مصداق «‏سبعا من المثانی» معرفی کرده اند.
    کلیدواژگان: سبعا من المثانی، سوره حمد، نقد روایت
  • رسول جعفریان، روح الله توحیدی نیا * صفحات 31-50
    برخی از رویدادهای بحث‏برانگیز در تاریخ تشیع، به تقابل دو یا چند جریان فکری درباره اصالت یا مضمون روایات برمی‏گردد. محور یکی از این مجادلات - که نزدیک به دو قرن پیشینه دارد - روایتی متفاوت از واقعه کساء است. اصل حدیث، هرچند در منابع شیعه و سنی به ثبت رسیده، اما این روایت - که با ساختار ادبی و داستانی از زبان حضرت زهرا  نقل شده و موجب برانگیختن احساسات شنوندگان می شود - هر از چندی موجب تقابل دو جریان فکری شد که آخرین بار در یک دهه گذشته رخ داد. هدف نوشته حاضر اثبات یا رد این روایت مذکور نیست، بلکه تلاش شده تا پس از بررسی اجمالی شخصیت نخستین نقل کننده روایت و انگیزه وی، به مهم‏ترین نظریات و اقدامات علما، محققان و عموم شیعیان در مقاطع مختلف زمانی در این‏باره پرداخته شود.
    کلیدواژگان: حدیث کساء، شیخ طریحی، مرثیه و روایات داستانی، مفاتیح الجنان
  • علی اکبر فراتی * صفحات 51-74
    فهم عبارت «ویل امه کیلا بغیر ثمن» در نهج ‏البلاغه نیازمند نگاه یکپارچه اسلوبی است نه نگاه جزء نگر لفظی. شارحان و به تبع آن مترجمان در بیان آن و حتی اعراب آن به خطا رفته‏اند، و ویل را در ذم و دعا علیه تکذیب کنندگان حضرت دانسته‏اند، و لذا ضمیر در امه را به ما قبل برگردانده‏اند، و نصب «کیلا» را از باب مفعول مطلق برای فعل محذوف گفته‏اند؛ اما با توجه به استعمال این اسلوب در زبان عربی و به ویژه اشعار، به یکپارچگی لفظی و مفهومی این عبارت به عنوان یک اسلوب و سبک سخن می‏رسیم، و معنای آن در کلام حضرت، بر خلاف لفظ که گاه کاربرد دارد مدح، تعجب و تحسر است. ضمیر به ماقبل برنمی‏گردد و با تمییز پس از خود، رفع ابهام می‏شود. معنا چنین می‏شود: دریغا و شگفتا از این پیمانه که‏ بی‏بها عطا می‏گردد، کاش/ اگر ظرفی برایش می‏بود!
    کلیدواژگان: یدواژه ها: نهج البلاغه، ویل امه، اسلوب، مدح به لفظ ذم
  • امید پیشگر *، عبدالرضا زاهدی صفحات 75-101
    تفسیر العیاشی، تفسیر ماثوری است که روایات آن به شکل مرسل در اختیار ما قرار دارد. این روایات گر چه از سوی برخی صاحب نظران تلقی به قبول شده است، اما ارسال در سند، ضعفی است جدی که به سادگی نمی توان از آن چشم پوشید. بررسی تطبیقی روایات چنین آثاری با متن منابعی که روایات را به شکل مسند نقل کرده اند، یکی از روش‏های رایج در بین حدیث پژوهان برای رفع این نقیصه است. در این پژوهش برای بازیابی و یا یافتن اسانیدی برای روایات مرسل این تفسیر از روایات به یادگار مانده از شیخ صدوق در آثارش کمک گرفته شد که با مطابقت این دو، آثار و نتایج سودمندی حاصل گردید؛ بازیابی اسانید 21 روایت تفسیر العیاشی و نیز اعتباربخشی به 110 روایت آن از نتایج این تحقیق است.
    کلیدواژگان: تفسیر العیاشی، آثار شیخ صدوق، اسانید، بررسی تطبیقی
  • حسین حسینیان مقدم، ابراهیم گودرزی * صفحات 102-122
    پیوستگی میان پدیده های تاریخی و نظریه های حدیثی‏ - ‏کلامی از مطالعات میان رشته ای است که لزوم غسل یا تجهیز هر امام توسط امام بعدی در این شمار است. این مساله سه دانش حدیث، کلام و تاریخ را به هم پیوند داد و رویکردهای متفاوتی را در مواجهه با آن پدید آورد. برخی وکیلان امام کاظم(ع) که به واقفیه شهرت یافتند - با ادعای مهدویت ایشان به مقابله با امام رضا (ع) پرداختند و ضمن استناد به این روایت که امام را جز امام غسل نمی دهد، شبه های ترتیب دادند که طبق آن، امام کاظم (ع) زنده و امام رضا(ع) امام ادعایی بود. دلیل این بود که حضور امام رضا (ع) در مدینه، مانع از غسل دادن امام کاظم (ع) در بغداد است. مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، کارگزاران تجهیز معصومان در منابع شیعی و سنی را شناسایی کرده، آن‏گاه ‏بر اساس پیشینه و سیر تاریخی، به بررسی گفتمان واقفیه و سیر تطور برداشت‏ها از آن روایت در میان امامیه پرداخته است.
    کلیدواژگان: تجهیز، واقفیه، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع)، حدیث الامام، ، ، _ امامیه، علامه مجلسی
  • معصومه شیردل *، پروین بهارزاده صفحات 123-146
    مقاله حاضر به اعتبارسنجی روایتی موسوم به «رفع قلم» «...ان یرفعوا القلم عن الخلق کلهم فی ذلک الیوم...» از سه منظر: منبع ، سند و محتوا اختصاص دارد. قدیمی ترین ماخذ این روایت، مجموع الاعیاد ابوسعیدطبرانی، یکی از غلات نصیریه در قرن پنجم است و از آن‏جا در قرن ششم، به منابع امامیه انتقال یافته است. بررسی رجالی و سندی بیان‏گر آن است که روایت فوق، مرسل و محرف و راویان اصلی آن همگی مجهول اند. مهم ترین نقد دلالی این روایت، تصریح آن بر جریان فراگیر رفع تکلیف به مدت سه روز و در واقع ترویج نوعی اباحی گری است. حاصل، آن که روایت مزبور به دلایل: عدم اعتبار منبع، عدم اعتبار و صحت سند، احراز مخالفت متن با نص قرآن کریم و سنت معصومان  و نیز مخالفت محتوای روایت با شواهد تاریخی و اتفاق نظر قاطبه مورخان مبنی بر وقوع ماجرای قتل خلیفه دوم در اواخر ذی الحجه سال 23هجری، فاقد حجیت ارزیابی می شود.
    کلیدواژگان: روایت رفع قلم، نقد سندی، نقد دلالی، نهم ربیع الاول
  • مرضیه اکاتی، حسین خاکپور *، غلامرضا رضوی دوست صفحات 147-167
    ناسخ و منسوخ از جمله مسائلی است که صاحب‏نظران علوم قرآنی را از دیر‏باز به خود مشغول داشته و آثاری را در این حوزه به رشته تحریر در‏آورده‏اند. دستمایه اکثر پژوهش‏گران روایتی از امام علی (ع) است که در ضمن آن امیر‏المومنین به شخصی که در مسجد نشسته بود و مردم را موعظه می‏کرد، از علم به «ناسخ و منسوخ» سوال کرد و چون فرد ابراز بی‏اطلاعی نمود، امام فرمود: خود و شنوندگان را هلاک کردی. با تامل در این حدیث این سوال در ذهن خطور می‏کند که ندانستن مفهوم چند آیه، بنا بر معنای کنونی نسخ، چگونه می‏تواند موجب هلاکت شود؟ پس روایت معنایی فراتر دارد.
    هدف مقاله حاضر معناشناسی نسخ در پرتو این روایت امام علی (ع) است که به روش توصیفی - تحلیلی با رویکرد حدیثی و تاریخی، پس از بررسی منابع اصیل، ضمن نشان دادن طرق حدیث، بیان می‏کند که: مفهوم نسخ در آن روزگار معنای وسیعی داشته و عناوین مختلفی از علوم قرآنی را در بر گرفته، به طوری که در گذر زمان از عمومیت آن کاسته و در معنایی خاص اصطلاح گشته و به تعبیری قبض مفهومی در آن رخ داده است. بر همین اساس، شخصیت مورد خطاب امام، به احتمال قوی، قصه‏گو بوده است و شکل‏گیری جریان قصاص و عدم احاطه آن‏ها به علوم مورد نیاز جهت تفسیر قرآن، گمانه عمومیت معنای ناسخ و منسوخ را تقویت می‏کند.
    کلیدواژگان: امام علی (ع)، ناسخ، منسوخ، قصه گو، نسخ