فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
شماره 45 (پاییز 1386)

پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون مجموعا به مساحت 178105هکتار در جنوب غربی استان کرمان واقع شده و از سال 1350 تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. به منظور تضمین تداوم حفاظت پایدار ضرورت دارد که آسیب شناسی حفاظت صورت گیرد. هدف این مقاله شناخت توانمندی ها و ارزش های زیست محیطی منطقه و بررسی عوامل آسیب رسان به آن ارزش ها و ارائه تحلیلی از آسیب شناسی منطقه می باشد. نگارنده با انجام بازدید میدانی گسترده طی 10سال اخیر توانسته اطلاعات لازم را جمع آوری و تجزیه و تحلیل نماید. توانمندی های زیستی منطقه از چهار جنبه پژوهشی، آموزشی، گردشگری و حفاظتی ارائه شده است. سپس تهدیدهای بالفعل و بالقوه آن ارزش ها در دو دسته تهدیدهای طبیعی و انسانی مشخص و تقسیم بندی شده است. وجود پنج رویشگاه، 471 گونه گیاهی، تاثیرپذیری از دو ناحیه رویشی ایران- تورانی و صحرا-سندی و ناحیه اکوتونی، حضور گونه های نادر گیاهی زیتون وحشی، انار شیطان، استبرق، سیاچوب، شغین، ارس و کنارک و گونه های کمیاب جانوری چون جبیر و فراهم بودن شرایط حضور گونه های نادر خرس سیاه آسیایی و یوزپلنگ؛ 75 گونه پرنده از جمله هوبره و جیرفتی، وجود غارهای شب پره و طرنگ و قلعه های قدیمی کهت وخبر و قله های بلند چاه برف، برج شوم و سریتو برخی از ارزش های زیست محیطی منطقه محسوب می شوند. از آن سو تهدیدهایی چون آسیب پذیری در برابر آتش سوزی، حضور آفات و بیماری های گیاهی و جانوری، خشکسالی های پیاپی، وجود مالکیت های پراکنده داخل پارک که تکلیف آنها روشن نشده، جمع آوری محصولات گیاهی به صورت کنترل نشده، اصرار بر ایجاد تله کابین روی کوه خبر و انقطاع فرهنگی بین دو نسل محیط بان از جمله تهدیدها محسوب می شوند.
تاکید بر انجام پژوهش های درازمدت و هدفمند، فراهم آوردن منابع آموزشی متناسب با گروه های بازدیدکننده، توسعه هدفدار و آگاهانه توریسم تجهیز پاسگاه های محیط بانی، تامین مادی و معنوی محیط بانان، تعیین تکلیف آبادی های داخل محدوده پارک ملی و برنامه ریزی جهت انتقال تجربیات نسل اول محیط بان به نسل دوم از جمله راهکارهای اساسی جهت کاهش آسیب های وارده به منطقه و تضمین حفاظت پایدار آن می باشند.

کنترل و بازیافت پسماندهای شهری و صنعتی یکی از دغدغه های اصلی جوامع امروزی می باشد. تبدیل پسماندهای شهری به کمپوست و مصرف آنها در کشاورزی به خصوص در تولید گیاهان زینتی که مصرف خوراکی ندارند یکی از مناسب ترین روش های استفاده بهینه از کمپوست شهری است. به منظور بررسی تاثیر نسبت های مختلف کمپوست شهری در بسترهای خاکی و غیرخاکی روی برخی شاخص های رشد و گلدهی ارقام Rosa brendali) (و (Rosa redstar)، آزمایشی با مقادیر مختلف کمپوست (75، 50، 25 و 0 درصد حجمی) در دو بستر خاکی و غیرخاکی اجرا شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار بود. در این پژوهش ابتدا برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی بسترهای کاشت اندازه گیری شد. صفات رشد و نمو گیاه از قبیل تعداد برگ ها، سطح برگ ها و خصوصیات فیزیولوژیکی مثل فتوستنز و مقدار کلروفیل اندازه گیری شدند. غلظت عناصرK،P،N در برگ ها و کیفیت گل ها نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. سطح برگ گیاهان در هر دو رقم با افزایش کمپوست تا حد 50% افزایش، ولی در 75% مقدار آن تغییری نکرد. وزن تر و خشک گیاهان نیز در مخلوط های کمپوست نسبت به شاهد بالاتر بود. شدت فتوسنتز در رقم برندالی در بسترهای خاکی در تیمارهای کمپوست نسبت به تیمار شاهد بطور معنی دار افزایش یافت. غلظت پتاسیم برگ ها در رقم رداستار در بسترهای خاکی در تیمار 50% کمپوست اختلاف معنی داری با تیمار شاهد نشان داد. در این رقم تعداد گل ها در محیط های خاکی در بسترهای حاوی کمپوست به طور معنی داری افزایش یافته بود و در رقم برندالی در تیمارهای کمپوست نسبت به تیمار شاهد میانگین تعداد گل ها بیشتر شده بود. به نظر می رسد که استفاده از کمپوست توانست به بهبود شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط کشت کمک کرده و موجب رشد مناسب گیاهان رز شود. به طور کلی می توان چنین نتیجه گرفت که استفاده از کمپوست 50% در در هر دو محیط کشت خاکی و غیرخاکی بیشترین تاثیر را در رشد و نمو گیاهان مورد آزمایش داشت.

دریاچه کویر میقان در مرکز کشور ایران از معیارهای تالاب های بین المللی رامسر و مناطق مهم پرندگان IBA برخوردار می باشد. این منطقه در فصل سرما با داشتن شرایط مطلوب زیستگاهی هر ساله پذیرای تعداد زیادی پرنده مهاجر به ویژه درنای معمولی می باشد، از این رو منطقه مذکور به عنوان گلوگاه در مسیر مهاجرت پرندگان محسوب می شود. مهم ترین عامل تهدید منطقه، برداشت غیر اصولی سولفات سدیم از مرکز تالاب می باشد. پرندگان منطقه بر اساس روش مشاهده مستقیم Direct Observation شناسایی و سرشماری شده اند. در طول بررسی 30 گونه پرنده ثبت شده، که 6 گونه آبزی، 16 گونه کنار آبزی، 8 گونه خشکی زی و بیشترین تعداد به ترتیب مربوط به چکاوک طوقی، درنای معمولی، خوتکا، پرستوی دریایی و غاز خاکستری می باشد، از آنجائی که در فصل سرما جمعیت پرندگان تالاب تغییر می کند، در نتیجه بین دمای هوا، بارندگی، مطلوبیت و سطح زیستگاه و جمعیت پرندگان رابطه اکولوژی برقرار است و با توجه به پتانسیل های موجود منطقه میقان دارای معیارهای 1a، 2c، 3a و3c تالاب های بین المللی رامسر و دارای معیارهای2 و 6 مناطق مهم پرندگان IBA می باشد.

ارزیابی زیست محیطی استراتژیک(SEA)، یک فرآیند و رویکرد سیستماتیک و نوین است که شناسایی، پیش بینی و ارزیابی اثرات و پیامدهای زیست محیطی را در عالی ترین سطوح تصمیم گیری مد نظر قرار می دهد. بررسی قوانین و مقررات SEA در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نشان داده است که این قوانین عمدتا در سطوح بخشی و آمایش سرزمین کاربردی تر و موثرتر بوده اند و در این زمینه کشور انگلستان به عنوان یکی از فعال ترین کشورها در پایه ریزی دستورالعملهای روش شناسی مناسب با SEA شناخته شده است و اما بیش از یک دهه از تصویب قوانین و مقررات مرتبط با ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) در ایران می گذرد، لیکن علی رغم اهمیت بسیار زیاد ارزیابی زیست محیطی استراتژیک تا کنون قانون یا مقرراتی که به تصویب مراجع ذیصلاح برسد، تدوین نشده است، لذا جهت بسترسازی مناسب قانون SEA در ایران ابتدا می بایست به حل مشکلاتی که بر سر راه اجرای قوانین EIA وجود دارد پرداخته شود. نتایج مطالعات بیانگر آن است که تبدیل قوانین برنامه ای ارزیابی اثرات زیست محیطی برای حل این مشکل به قوانین دائمی و سپس نظام مندسازی حقوقی SEAاز طریق طرح بررسی در مجلس از موثرترین اقدامات محسوب می شود. همچنین با آموزش گروهی از متخصصان وابسته به سازمان ها، نهادها و بخش های مختلف داخلی و تبدیل این گروه به هسته تخصصی مرکزی برای تولید چارچوب های حقوقی و فنی لازم، می توان مسیری را جهت نیل به اهداف توسعه پایدار و پایه ریزی نظام حقوقی SEA در کشور فراهم کرد.

جمعیت های پستانداران کوچک به دلیل فراوانی بالایی که می توانند داشته باشند برای انجام مطالعات در سطوح فرد، جمعیت، جوامع و بوم سازگان ها مناسب هستند. برای مطالعه این پستانداران نیاز به صید فیزیکی آنها می باشد. روش های مختلفی برای صید پستانداران کوچک وجود دارد. به طور کلی این روش ها به دو دسته روش های زنده گیر و کشنده تقسیم می شوند. در مطالعات بوم شناختی اغلب از روش های زنده گیر استفاده می شود. روش های کشنده برای جمع آوری داده ها درباره رژیم غذایی (محتویات معده) یا تولید مثل (خراش های رحم) مفید می باشند، اما به عنوان یک روش بررسی حیات وحش خیلی محدود شده اند. مهمترین تله های زنده گیر و تله های کشنده که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند به ترتیب تله های شرمن و تله های کشنده فنری هستند.