نشریه انسان و محیط زیست
سال شانزدهم شماره 4 (پیاپی 47، زمستان 1397)

با توجه به افزایش تقاضا برای ساخت ساختمان های با نیاز انرژی بالا، راه حل های فنی موردنیاز است تا با استفاده از آن ها بتوان به صورت بهینه و با حداقل نمودن مصرف انرژی، از آن استفاده نمود. لذا بررسی راه حل هایی که بتواند کاهش مصرف انرژی فسیلی و درنتیجه انتشار گازهای گل خانه ای را به دنبال داشته باشد، موردنیاز است. یکی از این راه حل ها، عبارت است از ذخیره سازی انرژی در منابع زیرزمینی که عمدتا بر اساس استفاده 24 ساعته در نظر گرفته می شود. گرما در طول روز ذخیره می شود و در طول شب استخراج می گردد. تقاضا از گرما و سرما برای ساختمان کاهش نمی یابد، اما با استفاده از یک ذخیره سازی زیرزمینی می توان مقدار انرژی خریداری شده و آسیب های زیست محیطی آن را کاهش داد.
در تحقیق حاضر یک بیمارستان در شهر تهران به نمایندگی از ساختمانی با نیاز انرژی حرارتی بالا موردمطالعه قرار گرفت و محاسبات حرارتی و سیالاتی برای ذخیره سرما و گرما توسط لوله های زیرزمینی در آن، توسط نرم افزار متلب شبیه سازی گردید و بارهای حرارتی و برودتی ساختمان نیز توسط نرم افزارHAP4. 5 محاسبه و در نرم افزار متلب وارد شد و اندازه و نحوه پاسخ سیستم ذخیره ساز و کاهش انتشار دی اکسید کربن مطالعه گردید.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، با به کارگیری سیستم ذخیره سازی 24 ساعته در طی سال، که دارای 15 خط لوله فولادی به قطر نامی 3 اینچ و به طول 600 متر که در عمق 3 متری سطح زمین قرار می گیرند، 67% از نیاز سالیانه گرمایشی و 34% از نیاز سالیانه سرمایشی تامین و از انتشار سالیانه 127 تن دی اکسید کربن جلوگیری می شود.

بور (بورون) میکرو مغذی بسیار مهمی برای گیاهان و حیوانات می باشد، بدین معنی که مقادیر بسیار کم بور برای رشد آن ها لازم و ضروری است. این عنصر بسیار مورد توجه است، زیرا هم کمبود آن و هم مازاد آن برای بسیاری از گیاهان مضر است و فاصله بین این دو مقدار بسیار محدود است. در انسان ها نیز مقادیر بسیار کمی از بورون در تمام بافت ها وجود دارد، اما مقدار اضافی بور ممکن است منجر به آسیب سیستم عصبی شود، از این جهت در بسیاری از کشورها غلظت بور در آب آشامیدنی و فاضلاب کنترل می شود. مقدار مجاز بور در آب آشامیدنی طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) [1] مقدار 5/0 است و بر این اساس، حذف بور از محلول های مایی و آب ها یکی از دغدغه های بزرگ بهداشت عمومی و محیط زیستی می باشد. اخیرا روش های مختلفی برای جداسازی بور از آب در حال توسعه هستند که از بین این روش ها، فرآیندهای جذبی، فرآیندهای غشایی، فرآیندهای هیبریدی کارامدتر هستند. ما دراین مقاله، اطلاعاتی در مورد بور-خواص آن – منابع آن، تاثیر آن بر محیط زیست، گیاهان و حیوانات و روش های جدیدی برای حذف آن ارایه می کنیم.

پسماند جامد تولیدی در طی یک عملیات معدن کاری را می توان به دو گروه سنگ باطله بخش استخراج و باطله فرآوری تقسیم نمود. برای امکان پذیری استخراج کانسنگ، سنگ باطله باید برداشته شده و در یک دمپ قرار داده شود. دمپ سنگ باطله دارای ساختار و توزیع ابعادی ناهمگن است. سنگ باطله ممکن است دارای ابعادی کم تر از mm1/0 تا بزرگ تر از m1 باشد. باطله فرآوری به آن پسماند جامدی گفته می شود که پس از عملیات فرآوری دور ریخته می شود. پایداری مکانیکی توده باطله به دلیل توزیع اندازه ابعادی کوچک و محتوی آب بالا ضعیف است. آن ممکن است همچنین محتوی فلزات سنگین و واکنش گرهای فرآیندی مختلف باشد که احتمالا برای موجودات زنده در یک اکوسیستم سمی هستند. بنابراین، باطله فرآوری باید در مکان های خاصی با لحاظ موارد ایمنی دفن شود. در این مقاله روش های متداول و نوین موجود برای دفن باطله های فرآوری شامل دفن در سدهای باطله، پرکردن مجدد، دفن در پیت معدن و دفن در زیردریا معرفی شده اند. همچنین روش نوین دفن هم زمان که در آن باطله های بخش فرآوری در منافذ موجود در سنگ های باطله بخش استخراج قرار می گیرد معرفی شده و مزایای آن برشمرده شده است. سپس پارامترهای مرتبط با برآورد امکان پذیری روش دفن هم زمان معرفی شده و تکنیک های مختلف برای اختلاط دو نوع پسماند جامد در این روش ذکر شده اند و یک مثال موردی گزارش شده است. با توجه به مزایای بی شمار روش دفن هم زمان، می توان آن را در معادن کشور نیز بکار گرفت.

با توجه به ازدیاد روزافزون جمعیت جهان، آگاهی از روابط متقابل بین فعالیت های انسان و محیط زیست شهری ضروری است. رشد و توسعه ژئوشیمی محیط های شهری موجب شده است تا حجم وسیعی از یافته های علمی در مورد پدیده های ژئوشیمیائی محیط های شهری مانند توزیع، پخش و ویژگی های شیمیایی بعضی عناصر سمی یافت شوند. مروری بر توسعه ژئوشیمی شهری در مراحل مختلف از آغاز تا تخصص های مهم امروزه، هدف نوشتار حاضر می باشد. ژئوشیمی محیط های شهری در مورد آلودگی فلزات سنگین و اثرات بهداشتی آن اطلاعات با ارزشی در اختیار ما قرار می دهند.

هدف مطالعه، ارزیابی ریسک محیط زیستی مجتمع کشت و صنعت شهدای خلیج فارس واقع در کیلومتر 75 جاده اهواز-خرمشهر می باشد. در این تحقیق، پس از بررسی فعالیت ها، اندازه گیری پارامترهای آلاینده و فرآیندهای سالن تولیدی این مجتمع که فعالیت آن تولید شکراست، کار ارزیابی ریسک محیط زیستی آن به روش TOPEFMEA به انجام رسید. این روش یک روش هیبرید در ارزیابی ریسک محیط زیستی می باشد که از تلفیق دو روش EFMEA [1] و TOPSIS [2] تشکیل شده است. بدین منظور نخست، مطابق با روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثرات آن بر محیط زیست، کاربرگ هایی به منظور ارزیابی ریسک محیط زیستی طراحی و در آن متغیرهایی چون شناسایی فرآیند، حالت خرابی بالقوه، آثار بالقوه خرابی، علل بالقوه خرابی، اقدام کنترلی و ارزیابی ریسک به عنوان جنبه های محیط زیستی مورد بررسی قرار گرفتند. سپس با استفاده از روش طوفان ذهنی، اثرات محیط زیستی تاثیر گذار هر فعالیت توسط پرسنل و کارشناسان مربوطه شناسایی و ارزیابی شد. نتایج به دست آمده از مقایسه اعداد مرتبط با رتبه بندی ریسک های محیط زیستی محاسبه شده نشان داد که ورود آلاینده ها و مواد شیمیایی ناشی از فرآیند تولید شکر به محیط آبی با عدد اولویت ریسک 16 اولویت اول را در میان سایر فعالیت ها را به خود اختصاص داده است. با توجه به این که زهاب مجتمع بیش ترین پیامدها را به دنبال خود داشت، احداث تصفیه خانه ی صنعتی و به کارگیری روش های پیشرفته تصفیه فاضلاب از موارد پیشنهادی برای کاهش مهم ترین عوامل ریسک بود.

تابش خورشیدی رسیده به سطح زمین (Rs) ، در بسیاری از زمینه های مهندسی کشاورزی، آبیاری و هیدرولوژی کاربرد گسترده ای دارد و به این دلیل روش های مختلفی برای تخمین آن ارایه شده است که معادله آنگستروم – پرسکات یکی از مهم ترین معادلات موجود در این زمینه است. این معادله دارای ضرایب تجربی است که برای هر موقعیت متفاوت می باشند. به دلیل اهمیت Rs، روش های مختلفی برای تخمین آن توسعه داده شد. پژوهش حاضر با استفاده از داده های میانگین روزانه ساعت آفتابی ایستگاه های سینوپتیک وابسته به اداره کل هواشناسی کشور در گستره خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراستان جنوبی، طی بازه ی 2016-1988 به برآورد تابش رسیده به سطح زمین پرداخته است. جهت برآورد تابش خورشیدی در سطح زمین از روش انگستروم_ پرسکات بهره گرفته شد. در این پژوهش با استفاده از روش فرر ضرایب a و b محاسبه و سپس در معادله آنگسترم جایگذاری گردید، در نهایت با استفاده از مدل درون یابی کریجینگ نقشه های هم ارزش تابش گستره مورد مطالعه ترسیم و تحلیل گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که مناطق جنوب، جنوب شرق منطقه مورد مطالعه، به خصوص ایستگاه نهبندان پتانسیل دریافت تابش خورشیدی، بیش تری دارند. کمینه مقادیر تابش دریافتی ماهانه ی در ماه های آذر و دی در شمال و شمال غرب منطقه مورد مطالعه قرار دارد، که به ترتیب مقادیر 36/7، 98/7 مگاژول بر متر مربع می باشد. بیشینه مقدار تابش دریافتی، در ماه تیر با مقدار 24/30 مگاژول بر مترمربع اتفاق می افتد و مناطق جنوب و جنوب شرق تا مرکز پهنه به خصوص ایستگاه نهبندان و به ترتیب فصول تابستان و بهار از نظر دریافت تابش خورشیدی، پتانسیل بیش تری دارند

گسترش مشکلات محیط زیستی جوامع را به سوی استفاده صحیح و آگاهانه از منابع سوق می دهد. ارزش واژه هایی چون محصولات دوست دار محیط زیست و تکنولوژی های سبز در بین مصرف کنندگان و مدیران روز به روز در حال افزایش است. در این راستا روش ارزیابی چرخه ی حیات با هدف بررسی آثار محیط زیستی یک محصول تمام فرآیندها و مواد مورد استفاده برای ایجاد و استفاده و مرحله ی بعد از استفاده آن را در نظر می گیرد. با توجه به افزایش میزان استفاده از این روش در جامعه علمی و صنعتی جهانی و عدم توجه کافی به آن در کشور، این مجموعه با هدف معرفی بیش تر این روش گردآوری شده است. در بخش های مختلف این مقاله ابتدا مراحل تکوین و تکمیل این روش، برخی از کاربردهای آن در بخش های مختلف اقتصادی و نحوه ی انجام 4 مرحله ی انجام آن شرح داده شده است. سپس برخی نرم افزارهای مورد استفاده در این روش با یکدیگر مقایسه شده اند. در نهایت چشم انداز آینده ی روش ارزیابی چرخه ی حیات شرح داده شده است که طبق آن به نظر می رسد ارزیابی چرخه ی حیات به سوی در نظر گرفتن مولفه های توسعه پایدار (مردم، سیاره زمین و رشد) پیش می رود.

نهادهای آموزش عالی، نهادهایی هستند که انتظار می رود با ارایه آموزش های مناسب، آگاهی لازم برای تغییر نگرش و رفتار دانشجویان جهت حمایت از محیط زیست را فراهم نماید. هدف از این مطالعه ارزیابی رفتارهای (دانش، نگرش و عملکرد) دانشجویان دانشگاه کردستان در خصوص مسایل زیست محیطی می باشد.
روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری در این پژوهش، کلیه ی دانشجویان دانشگاه کردستان بود که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای 359 نفر از دانشجویان دختر و پسر (195 نفر دختر و 164 نفر پسر) به عنوان نمونه تحقیق از بین پنج دانشکده دانشگاه کردستان انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسش نامه محقق ساخته بود که بررسی روایی آن توسط شش نفر از متخصصین حوزه کشاورزی، منابع طبیعی و آموزش عالی صورت گرفت که پس از اصلاحاتی روایی آن مورد تایید قرار گرفت؛ همچنین برای سنجش پایایی و اعتبار آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که به طور کلی 81/0 محاسبه شد که نشان از اعتماد بالای پرسش نامه طراحی شده بود. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و آمار استنباطی (تی تک نمونه ای، تی مستقل، تحلیل واریانس یک راهه و آزمون تعقیبی توکی) انجام شد.
نتایج آمار استنباطی نشان داد؛ میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه کردستان نسبت به مسایل زیست محیطی نسبتا بالاست. در بعد نگرشی دانشجویان دانشگاه کردستان نگرشی مثبت و موافق محیط زیست داشتند. در بعد عملکردی دانشجویان دانشگاه کردستان عملکردی قابل قبول و رضایت بخش در قبال مسایل زیست محیطی داشتند. همچنین بین میزان آگاهی، نگرش و عملکرد زیست محیطی دانشجویان پسر ودختر تفاوت معنی داری وجود داشت. در واقع در این مطالعه میزان آگاهی دانشجویان پسر نسبت به مسایل زیست محیطی بیش تر از میزان آگاهی دانشجویان دختر، هم چنین دانشجویان پسر از نگرش و عملکرد زیست محیطی مسوولانه تری نسبت به دانشجویان دختر برخوردار بودند. نتایج همچنین نشان داد؛ بین دانش و نگرش و عملکرد زیست محیطی دانشجویان دانشکده های منتخب تفاوت وجود
داشت که در این میان میزان دانش و نگرش و عملکرد دانشجویان دانشکده منابع طبیعی نسبت به دانشجویان دانشکده های دیگر بالاتر بود و دانشجویان دانشکده ادبیات و علوم انسانی میزان اگاهی پایین تری داشتند. در این تحقیق نتایج آمار توصیفی همچنین نشان داد که؛ مشکلات مربوط به مسایل زیست محیطی در اولویت آخر دانشجویان قرار دارد که نشان می دهد دانشجویان کم تر به مسایل محیط زیست توجه دارند و بیش تر مشکلات اقتصادی، مورد توجه آن ها است. هم چنین اینترنت بیش ترین نقش را درزمینه اطلاع رسانی به دانشجویان دانشگاه کردستان در ارتباط با مسایل زیست محیطی بر عهده داشته و صداوسیما در رتبه بعدی قرار داشت. به عقیده دانشجویان دانشگاه کردستان، آگاهی دادن از طریق رسانه های گروهی و گنجاندن موضوعات محیط زیستی در کتب درسی دانش آموزان و برنامه درسی دانشجویان بیش از سایر موارد می تواند در بالا بردن سطح آگاهی های آن ها موثر واقع شود.

آب زیرزمینی به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک یکی از مهم ترین منابع تامین کننده آب شرب به حساب می آید. برخلاف تصور عمومی در این مناطق، منابع آبی بیش تر از نظر کیفیت با مشکل روبرو است تا کمیت، بنابراین پایش روند کیفیت آب و شناسایی منابع آلوده کننده آن، همواره به عنوان یکی از دغدغه های اصلی پژوهش گران این نواحی به شمار می رود. در این پژوهش به منظور شناسایی نواحی آلوده کننده آب زیرزمینی، اقدام به شناسایی نواحی محتمل تغذیه سفره آب آبخوان دشت تهران-کرج شده است. بدین منظور پس از استخراج آمار مربوط به سطح تراز آب زیرزمینی، از روش های مختلف درون یابی و زمین آمار برای تولید تصویر سطح تراز استفاده شده است. دو نرم افزار Gstat و تحلیل گر زمین آمار برای انجام این مطالعات بکار گرفته شده اند، سپس عملکرد و توان هر کدام در تولید تصاویر سطح مورد ارزیابی قرار گرفته است. با استفاده از روش های مختلف آماری، عملکرد مدل های درون یابی مورد سنجش قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش نرم افزار تحلیل گر زمین آمار انعطاف بهتری برای انجام تحلیل های ویژه بر روی داده ها نشان داد. بر اساس روش داده های تعلیمی و آزمون، روش های درون یابی بسیار به یکدیگر شبیه نشان دادند، اما خروجی تصاویر سطحی از منظور شبیه سازی حرکت آب زیرزمینی و هیستوگرام تصاویر با یکدیگر بسیار متفاوت به نظر می رسید. در نهایت بر اساس مقایسه خروجی مدل ها با واقعیت زمینی، مناسب ترین روش، کریجینگ کلی نشان داد. بر همین اساس تصاویر سطح تراز در مقاطع مختلف زمانی بوسیله روش مذکور تولید و در نهایت با شبیه سازی جهت جریان آب زیرزمینی محتمل ترین نواحی تغذیه آبخوان شناسایی گردید.

یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل های شمال که باعث از بین رفتن گونه های گیاهی می شود چرای دام است. از این رو اقدام به ارزیابی طرح سامان دهی خروج دام در سری 2 مکارود از حوزه 36 کاظم رود در استان مازندران گردیده است. در این پ‍ژوهش اقدام به برداشت تراکم زاد آوری در دام سراهای تخریب شده و سراهای دامی موجود در سه طبقه ارتفاعی 5/0 متر، 5/0 تا 3/1 متر و بیش از 3/1 متر، به فاصله از مرکز نمونه 10 متر، 20 متر و30 متر در چهار جهت اصلی به منظور مقایسه درونی با یکدیگر گردید. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که هرچه از مرکز نوار به سمت فاصله های بیش تر برویم میزان زادآوری افزایش می یابد. همچنین میزان این فراوانی در طبقات ارتفاعی بیش از 3/1 متر بیش تر و مقدار آن عموما در جهت غربی از تراکم بالاتری برخوردار است و مقدار این تراکم در جهت جنوبی از همه کم تر می شود. مقایسه زادآوری بین دو منطقه در این سه طبقه ارتفاعی مشخص نمود که بین آن ها تفاوت معنی دار وجود دارد، این بدان معنی است که با انجام طرح خروج دام از جنگل بر تراکم تجدید حیات طبیعی منطقه افزوده شده است. لازم است نهادها و سازمان ها از طریق قانونی متعهد به انجام وظایف و تعهدات محوله باشند و از طریق ستاد هماهنگ کننده ای هدایت و کنترل شوند.

با شکل گیری اجلاس های جهانی، «آینده مشترک ما» ، «آینده ای که ما می خواهیم» ، «آینده سبز» و آینده های پیش رو حاصل فرآیند نشست های متعدد بین المللی در خصوص مسایل بسیار مهم زیست محیطی در عرصه بین المللی و منتج از نظرگاه ساکنان زمین و حاکمان جهانی بوده است. این فرآیند در بستر تعاملات بین المللی رشد یافته و خاستگاهی برای مطالبات بشری گردیده است. این بستر در چارچوب دیپلماسی شکل متقنی به خود گرفته و به دغدغه های بسیاری پاسخ گفته است. اما در این میان هرچند تحرکات ارزنده ای صورت پذیرفته اما کماکان مخاطرات زیست محیطی در عصر حاضر به عنوان مشکلی فرا روی جامعه جهانی قرار دارد و این مشکلات زیست محیطی را می توان ناشی از یک بحران اجتماعی دانست که تهدیدی برای صلح و امنیت محسوب می شود. در این راستا تغییرات اقلیمی از جمله مخاطرات نوظهور یا نوین است که چالش های زیادی را از جمله گرمایش جهانی، عدم ثبات گازهای گل خانه ای، تخریب لایه ازن، ذوب یخ، بالا آمدن سطح آب دریاها، پدیده های اقیانوسی، باران های اسیدی را شامل می گردد. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی می باشد. انجام این پژوهش بر پایه تبیین دیپلماسی محیط زیست به عنوان یک رهیافت موثر در مهار تغییرات اقلیمی است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که هر چند سازکارهای بین المللی در خصوص تغییرات اقلیمی فعالیت های دامنه داری را در دستور کار داشته اما مهم ترین راه برای موفق بودن این روند توجه ویژه به تعاملات و همکاری های منطقه ای ، بین المللی و جهانی است که در بستر دیپلماسی محیط زیست صورت می پذیرد.

موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در سال های 1394 و 95 با اهداف کوتاه مدت تعیین شاخص ها و راهبردهای تدوین برنامه ششم و بلند مدت طرح و بررسی راهکارهای حل مسایل مختلف منابع طبیعی کشور، ضمن تشکیل کمیته های راهبردی و دعوت از اساتید و کارشناسان با تخصص های متنوع ، اعضای تشکل ها و بهره برداران سراسر کشور و تشکیل جلسات متعدد، در انتهای سال 1394 نسبت به جمع بندی نهایی نقطه نظرات و اعلام به مراجع ذی ربط اقدام نمود. هر چند توفیقات حاصله رضایت بخش بود ولی همچنان احساس می گردید که در پاره ای موارد این نشست ها همچنان باید تداوم داشته باشند. لذا نگارنده تصمیم گرفت با هدف مشخص شدن مولفه های مهم مورد بحث و اولویت بندی آن ها، کلیه صورتجلسات کمیته راهبردی تعادل دام و مرتع را مورد مطالعه قرار دهد. بدین منظور با استفاده از شیوه "تحلیل محتوای مقوله ای" کلیه مسایل مطروحه کمیته مذکور تحت مولفه های اصلی مرتع، مرتع دار، دام شامل ، اقتصاد و بازرگانی محصولات دامی، مجوزات، قوانین و بخش نامه ها، تشکل ها و مشارکت، طرح ها و پروژه ها و سایر مباحث آیتم بندی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان داد که مجموع فراوانی 9 مولفه اصلی و 6 زیر مولفه مربوطه، 280 می باشد. در بین مولفه های اصلی، بیش ترین و کم ترین درصد فراوانی به ترتیب با میزان 07/26 و 36/0 درصد به مولفه اقتصاد و بازرگانی محصولات دامی و زیر مولفه گاو از مولفه اصلی دام مربوط گردید. سایر مولفه ها نیز به ترتیب از بیش ترین درصد فراوانی به کم ترین آن عبارت بودند از، مولفه مجوزات ، قوانین و بخش نامه ها 29/24 درصد، بره 64/9 درصد، زیر مولفه مدیریت کوچ از مولفه اصلی طرح ها و پروژه ها 29/9 درصد، تشکل ها و مشارکت 5/7 درصد، سایر سیاست ها 71/5 درصد، مدیریت دام 64/4 درصد، زیر مولفه طرح مرتع داری از مولفه اصلی طرح ها و پروژه ها 57/3 درصد، مولفه اصلی مرتعدار و زیر مولفه گوسفند و بز از مولفه اصلی دام 5/2 درصد، زیر مولفه اسکان عشایر از مولفه اصلی طرح ها و پروژه ها 14/2 درصد و در نهایت 79/1 درصد از سخنان صاحب نظران را در این جلسات مولفه اصلی مرتع به خود اختصاص داده بودند. با توجه به این که مشخص گردید در این جلسات احتمالا به دلیل محدودیت وقت و امکانات، برخی از مسایل مهم و کلیدی مرتع مورد بحث قرار نگرفته است لذا پیشنهاد های پژوهش بر لزوم تداوم این جلسات و مطرح شدن مسایلی از قبیل بررسی امکان سنجی تفکیک مراتع مشاعی، موضوع مالکیت مراتع ، موفقیت تشکل های منابع طبیعی، اثربخشی پروانه های چرا، انجام ممیزی های جدید، موضوع اجاره دهی پروانه ها و… تاکید داشت.