فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال سی و هشتم شماره 1 (تیر 1381)

بیماری لکه قهوه ای قارچ خوراکی (Agaricus bisporus) در سال های اخیر به عنوان یک بیماری شایع و مهم در سالن های پرورش قارچ در ایران ایجاد مشکل نموده است. علائم بیماری به صورت لکه های قهوه ای فرورفته در کلاهک و پایه در تمامی مراحل رشد قارچ، در طی حمل، نگهداری و فروش محصول دیده می شود. در صورت شدت بیماری و در شرایط مساعد برای پیشرفت آلودگی آن، لکه ها توسعه یافته، بهم متصل شده و تمامی سطح کلاهک را فرا می گیرد. کلاهک های پوسیده حالت لزج و چسبناکی دارند. یک سود موناس فلورسانت اکسیداز و آرجی نین دی هیدورلاز مثبت از کلاهک های آولده جدا گردید. بر اساس خصوصیات استرین های جدا شده از کلاهک های آلوده Pseudomonas tolaasii شناسایی گردیدند. از نظر شدت بیماریزایی جدایه های متفاوت بوده و از این نظر در چهار گروه قرار گرفتند.

بلایت باکتریایی گردو (Juglans nigra, J.regia) ناشی از Xanthomonas arboricola (xaj) juglandis از بیماری های شایع گردو در استان های مرکزی و شمالی کشور است. به منظور بررسی تنوع جدایه های باکتری عامل، 48 جدایه بدست آمده از برگ، ساقه و پوست میوه از استانهای قزوین، همدان، تهران، مرکزی، اردبیل، گیلان، مازندران و گلستان مرود بررسی های فنوتیپی، بیماریزایی و الکتروفورز پروتئین های سلولی قرار گرفتند. جدایه ها از نظر ویژگی های فنوتیپی و بیماریزایی مشابه به نظر رسیدند. تفاوت هایی بین جدایه ها در قابلیت هیدرولیز، نشاسته، ژلاتین و کازئین، تحمل نمک طعام و استفاده از سوربیول و ال - آلانین وجود داشت. نقوش الکتروفورزی پروتئین های سلولی جدایه ها بسیار شبیه به یکدیگر و شبیه به جدایه استاندارد Xaj بود. نتایج گویای، همگنی زیاد استرین های Xaj مولد بلایت در مناطق یاد شده کشور و تفاوت آنها در معدودی از ویژگی های فنوتیپی است.

به منظور شناسایی و بررسی تاکسونومیک گونه های Trichoderma در ایران، تحقیق از سال 1379 شروع شد. تا کنون 10 گونه شناسایی و بررسی شده اند که از بین آنها گونه های T. citrinoviride، T. hamatum، T. koningii، T. longibrachiatum، T. saturnisporum و T. virens قبلا از ایران نام برده شده اند و گونه ای T. asperellum، T. inhamatum و T. tomentosum برای فلور قارچ های ایران جدید می باشند.

طی سالهای 1378 - 1375 نمونه های دارای علائم خوشه صمغی از مزارع گندم چند استان ایران جمع آوری و از کشت بذور آلوده روی محیط های آگار غذایی حاوی سوکروز و عصاره مخمر، باکتری هایی با کلنی زرد رنگ جدا و ویژگی های فنوتیپی و نقوش الکتروفورزی پروتئین های سلولی آنها تعیین گردید. بر اساس این خصوصیات دو گونه متعلق به جنس Rathayibacter عامل خوشه صمغی شامل R. iranicus و R. tritici شناسایی گردید. R. iranicus در مناطقی از استان های آذربایجان شرقی، ایلام، فارس، اصفهان (لنجان و مبارکه) کهکیلویه و بویراحمد پراکندگی داشته و R. tritici در برخی از مناطق استان های گلستان، خوزستان، اصفهان (شهرضا) و سیستان و بلوچستان وجود داشت. در اصفهان هر دو گونه ولی در مناطق مختلف عامل خوشه صمغی بودند. استرین های R. iranicus هتروژن بوده و در پاره ای خصوصیات فنوتیپی و نقوش الکتروفورزی با همدیگر و با استرین استاندارد اختلاف نشان دادند

به منظور شناسایی و بررسی اهمیت آرایه های Pythium در پوسیدگی ریشه و طوقه گندم در استان فارس از مزارع گندم آبی مناطق مختلف شامل مرودشت، مهارلو، فیروزآباد، کوار، استهبان، نی ریز، فسا، داراب، برازجان، کازرون و باجگاه در طی دو فصل زراعی از 1373 تا 1375 نمونه برداری به عمل آمد. از بافت های پوسیده ریشه و طوقه گندم قطعات 5 میلی متری بعد از شستشو با آب و بدون ضد عفونی سطحی روی محیط کشت انتخابی آرد ذرت آگار حاوی آنتی بیوتیک های دلواسید (دارای 50% پیماریسین)، آمپی سیلین، ریفامپی سین و قارچ کش های بنومیل و PCNB کشت گردیدند. از مجموع 84 نمونه بیمار، 17 جدایه خالص سازی شده بر اساس خصوصیات ریخت شناسی و فیزیولوژیکی مورد بررسی های تاکسونومیکی قرار گرفتند، که به ترتیب فراوانی شامل 5 آرایه، P. ultimum var. ultimum، P. heterothallicum، Pytium G. "F"، P. aristosporum و P. periplocum بوده و 4 ارایه اخیر برای میکوفلور ایران جدید می باشند. مطالعات بیماریزایی جدایه ها در شرایط گلخانه ای در خاک سترون با استفاده از مایه دانه ذرت صورت گرفت. میزان پوسیدگی بذر گیاهچه میری قبل و بعد از ظهور، بوته میری و میزان پوسیدگی طوقه و ریشه در گیاهچه های گندم ارزیابی شد. هیچکدام از جدایه ها موجب بوته میری نشدند و پوسیدگی بذر نیز به میزان کم در آرایه Pythium G. "F"، مشاهده شد. جدایه های مربوطه به آرایه های Pythium G. "F" و P. ultimum موجب قهوه ای شدن ریشه و در نهایت پوسیدگی ریشه و طوقه و به ترتیب دارای قدرت بیماریزایی بیشتری بودند. آرایه P. heterothallicum نیز تنها موجب تغییر رنگ بسیار ضعیف ریشه ها گردید.

عامل پوسیدگی پیاز لیلیوم، غده های شبه ریزومی آلسترومریا و پوسیدگی ساقه و ریشه رز وارداتی از هلند و دیفن باخیا و پیرومیا تولید شده در مراکز پرورش گیاهان زینتی استان های مرکزی و تهران Phytophthroa nicotianae تشخیص داده ش، تعداد 19 جدایه از میزبانهای فوق از نظر خصوصیات مورفولوژیک، پاره ای خصوصیات فیزیولوژیک و نقوش آیزوزایمی استراز با یکدیگر مقایسه گردیدند. منظره رویش جدایه ها روی محیط کشت CMA گلسرخی متراکم (آلسترومریا)، کرکدار (لیلیوم و رز)، گلسرخی و کرکدار (دیفن) و در جدایه پپرومیا ستاره ای و کرکدار دیده شد. اسپورانژیوم در همه جدایه ها در محیط جامد و مایع به وفور و به اشکال تخم مرغی پهن، گلابی، گلابی وارونه تا کروی، غیر ریزان با پاپیل مشخص و ابعاد متوسط 38.2- 27.3 ×54.04 - 34.5 میکرومتر و نسبت طول به عرض 1.43-1.24، بصورت منفرد و در مواردی بصورت سیمپودیال با فاصله زیاد از هم روی اسپورانژیوفور تشکیل شد، اسپورانژیوفور در جدایه های دیفن از جوانب به اسپورانژیوم متصل شده بود. کلامیدوسپور و آماس ریسه در جدایه های دیفن از جوانب به اسپورانژیوم متصل شده بود. کلامیدوسپور و آماس ریسه در جدایه های پپرومیا و دیفن در محیط CMA و در شرایط آزمایشگاه به وفور تشکیل گردید. متوسط قطر آنها در جدایه های پپرومیا به ترتیب 34.3 و 27.4 میکرومتر بود. کلامیدوسپور در سایر جدایه ها نیز در محیط لوبیا پس از یکماه و در قطعات محیط هویج حامل مسیلیوم قارچ در لوله محتوی آب مقطر سترون پس از ده روز تشکیل گردید. همه جدایه ها هتروتالیک بوده و فقط در جدایه های پپرومیا ضمن جفت شدن با دو تیپ جنسی A1 و A2 اندامهای جنسی تولید نمودند. آنتریدی آمفی ژین با ابعاد متوسط 13.3×11.6 میکرومتر، ااگون کروی و مسطح با قطر متوسط 29.2، ااسپور کروی، پس از بلوغ به رنگ زرد روشن که ااگون را پر نکرده و قطر متوسط آن 23.68 میکرومتر بود. دمای کمینه همه جدایه ها C10، بهینه دمایی همه جدایه ها به جز جدایه های پپرومیا C29 و بهینه دما جدایه های پپرومیا C33 - 29، بیشینه دمایی برای همه جدایه ها به جز جدایه دیفن باخیا بیش از C35، در دیفن باخیا C33 بود. سرعت رشد جدایه های لیلیوم، رز و آلسترومریا مشابه، کمترین و بیشترین سرعت رشد به ترتیب مربوط به جدایه های دیفن و پپرومیا بود. علیرغم تفاوت های موجود در الگوی رویشی، تولید آماس ریسه، کلامید و اندامهای جنسی، همگی جدایه ها دارای نقوش آیزوزایمی استراز کاملا یکسان بودند. نشانه های بیماری با مایه زنی قطعه ای از محیط کشت حاوی میسلیوم یک جدایه از هر میزبان پس از 15 روز تا یکماه مشاهده و عامل بیماری مجددا جدا گردید.

به منظور بررسی توان رقابتی سویا با علفهای هرز، آزمایشی در سال 1379 در مزرعه تحقیقاتی بخش تحقیقات علفهای هرز موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی کرج، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با پنج تیمار و چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای شامل چهار تیمار با علف هرز و یک تیمار بدون علف هرز (شاهد) بود. تیمارهای علف هرز عبارت بودند از: تاج خروس، گاوپنبه، سوروف و سلمک. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین تیمارهای مختلف علف هرز از لحاظ میزان رقابت با سویا تفاوت وجود داشت، بطوریکه علف هرز گاوپنبه با دارا بودن بیشترین قدرت رقابت، کاهش شدیدی را در میزان ماده خشک سویا، عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، تعداد شاخه های فرعی، میزان کلروفیل برگ سویا و درصد نفوذ نور به درون تاج گیاه ایجاد نمود. بعد از گاوپنبه، علفهای هرز تاج خروس، سوروف و سلمک به ترتیب بیشترین تاثیر را داشتند.

بیماری انگومک پسته یکی از مهمترین بیماری های درختان پسته در ایران است. تا کنون گونه های متعدد Phytophthora از ریشه، طوقه و خاک اطراف ریشه درختان آلوده جدا و بیماریزایی آنها ثبات شده است. عوامل اصلی گموز پسته در کرمان دو گونه بدون پاپیل از این جنس هستند که بر اساس خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک به گونه های P. rechshleri و P. megasperma منتسب گردیده اند. به لحاظ خسارت بالای بیماری و به منظور جلوگیری از انتشار آن روش های حساسی جهت تعیین عدم آلودگی گیاهان و آب آبیاری باغهای پسته ضروری به نظر می رسد. در این بررسی برای تشخیص اختصاصی دو گونه اصلی عامل انگومک پسته از روش PCR بر اساس توالی نوکلئوتیدی نواحی ITS1 و ITS2 (Internally transcribed spacer regions)کرار ژن آر. ان. ای ریبوزومی ژنوم آنها استفاده شد. توالی دی. ان. ای نواحی ITSجدایه های P. megasperma از پسته جهت طراحی جفت آغازگر Pis 1 rev و pis 1 fwd مورد استفاده قرار گرفت. این آغازگرها قطعه ای اختصاصی از نواحی ITS دی. ان. ای ریبوزومی هر 24 جدایه منتسب به P. megasperma را تکثیر نمودند. در آزمایش های بعدی با استفاده از آغازگرهای بالا و دی. ان. ای جدایه های P. sojae، p. melonis، P. sinensis، P. cajani و جدایه P. drechsleri از پسته قطعه ای با همین اندازه تولید شد. هیچیک از دیگر گونه های خارج از این گروه با این دو آغازگر تکثیر نیافتند. حساسیت این آغازگر تا حد تشخیص 4 نانوگرم دی. ان. ای قالب و هم چنین تشخیص هر دو گونه فیتوفتورا عامل گموز پسته در ریشه نهال های پسته آلوده در گلخانه بود. روش nested PCR با آغازگرهای DC6 و ITS4 و در پی آن PCR با دو آغازگر pis 1 rev و pis 1 fwd با گیاهان آلوده دارای علائم و بدون علائم قادر به ردیابی و تشخیص آلودگی بود. هضم آنزیمی قطعه حاصل از PCR در جدایه های پسته با اندونوکلئاز BslI آنرا به دو قطعه 370 و 310 جفت بازی برش داد. این محل برش مختص جدایه های P. megasperma از پسته بوده و در جدایه های P. sojae، P. melonis، P. senensis و p. cajani وجود نداشت. محل برش اندونوکلئاز فوق دو عامل اصلی گموز را از سایر گونه های نزدیک یاد شده تفکیک نمود.

ویروس موزائیک اقلید گندم (Wheat Eqlid mosaic virus, WeqMV) در منطقه سرحد چهار دانگه اقلید (فارس) گسترش قابل توجهی دارد. علائم این ویروس روی گندم بصورت رگه ها و نوارهای طولی سبزرد، کاهش رشد، سبزردی و زردی گیاه می باشد. در بررسی دامنه میزبانی این ویروس در گلخانه از میان گیاهان جو، یولاف، چاودار، سورگوم، ذرت و تعدادی از گیاهان غیر زراعی خانواده گندمیان که با عصاره آلوده گندم بطور مکانیکی مایه زنی شده بودند تنها جو و چاودار علائم موزائیک نشان دادند. از گیاهان غیر زراعی با علائم موزائیک که از منطقه جمع آوری شده بودند، Setaria viridis، Seclae cereale، sterlis Borumus و Echinochloa در آزمون ELISA با آنتیسرم WeqMV واکنش مثبت نشان دادند. در مقایسه میزان حساسیت یازده رقم گندم نان، یک رقم گندم دو روم و گونه Triticum turgidum که با عصاره آلوده به WeqMV بطور مکانیکی مایه زنی شده بودند، همه گیاهان از نظر درصد آلودگی اختلاف معنی داری نشان دادند. رقم داراب و گونه T. turgidum بترتیب بیشترین و کمترین میزان آلودگی را داشتند. در بررسی غلظت ویروس در این گیاهان با آزمون ELISA بین ارقام تفاوت معنی داری وجود داشت. از این نظر ارقام مرودشت و امید بیشترین و کمترین مقدار جذب را در آزمون ELISA نشان دادند.
بر اساس آزمایشهای انجام شده، انتقال ویروس توسط قارچ Polymyxa graminis و سایر عوامل خاکزاد، دوکنه اریوفید و چند نوع شته متداول مزارع غلات منتفی شد و تنها شته ریشه گندم (Forda marginata) توانست ویروس عامل بیماری را انتقال دهند.
این اولین گزارش از انتقال یک پوتی ویروس در گندم توسط شته ریشه گندم می باشد.

استفاده بهینه از قدرت دگر آزاری گیاهان زراعی در کنترل علفهای هرز، از اهداف مهم مدیریت تلفیقی آفات است که علاوه بر کاهش مصرف سموم و حفظ سلامت محیط زیست، تقلیل هزینه های تولید و نیز پایداری سیستم های کشاورزی را به دنبال دارد. به منظور تعیین میزان دگر آزاری ارقام برنج، بذور نیشدار شده 10 رقم از برنج های تحت کشت مناطق شمالی کشور شامل طارم عطری، بینام، دشت، بجار، اوندا، هراز، نعمت و لاین های 424 و 7165 به صورت کاشت مخلوط با گیاهچه علفهای هرز سوروف و اویار سالم بذری در گلدان های حاوی خاک استریل شده شالیزار مورد بررسی قرار گرفتند. ده روز پس از رویش علفهای هرز کلیه تیمارها تعیین و میزان کاهش آنها در مقایسه با شاهد علفهای هرز (شاهد)، شاهد حاوی علفهای هرز و رقم غیر دگر آزار آمل 3 (شاهد همراه) ثبت گردید.
نتایج آزمایش حاکی از وجود کاهش رشد اجزای گیاهچه علفهای هرز در اکثر ارقام برنج تحت اثر مواد دگر آزار بود. دامنه کاهش وزن ترسوروف در مقایسه با شاهد و شاهد همراه از 42 تا 72% و میزان کاهش طول گیاهچه آن در مقایسه با شاهد از 31 تا 55% متغیر و در مقایسه با شاهد همراه 23% بود. در حالیکه دامنه کاهش وزن تر اوریا سلام در مقایسه با شاهد و شاهد همراه به ترتیب از 30 تا 52% و 47 تا 63% و میزان کاهش طول گیاهچه مزبور به ترتیب از 31 تا 55% و از 26 تا 52% متغیر بود. در مجموع ارقام طارم عطری، نعمت و دشت به عنوان رقمهای دارای بیشترین فعالیت دگرآزاری شناخته شدند.