فصلنامه تعلیم و تربیت
سال بیست و دوم شماره 4 (پیاپی 88، زمستان 1385)

.
نخستین بار، هاوارد گاردنر، در سال 1983 م، را عرضه کرد. این نظریه، پنجره ای تازه به روی مربیان، معلمان و به طور کلی اصحاب تعلیم و تربیت گشود. این نظریه با رد نظریه غالب درباره مقوله هوش که همان نگاه به اصطلاح تک مساحتی است، و با معرفی انواع هوش توانست یکی از عرصه های جدی تفاوت های فردی را که نقشی اثرگذار بر غایات و فرآیند تعلیم و تربیت دارد کالبد شکافی نماید.
گرچه در سال های اخیر، در منابع فارسی زبان، نظریه فوق و دلالت های آن برای برنامه های درسی و آموزش بیش و کم تشریح شده است، اما خوانندگان در این مجال ضمن آشنایی با پردازشی متفاوت از دلالت های این نظریه برای عرصه های یاد شده، با نگاهی تازه به تفاوت های فردی در سایه نظریه هوش چندگانه مواجه می شوند. به باور نگارنده دامنه تاثیر تفاوت های فردی از تکثر در شیوه های یاددهی- یادگیری در قالب برنامه های درسی یکسان و یکنواخت فراتر رفته است و تکثر در عرصه غایات یا هدف ها یعنی برنامه درسی را نیز در برمی گیرد. این معنا، در آنچه تا کنون در این زمینه به رشته تحریر در آمده است به چشم نمی خورد.

تحقیق حاضر به منظور شناسایی متغیرهای پیش بینی کننده پیشرفت ریاضی روی چهار متغیر با استفاده از روش تحلیل مسیر صورت گرفته است. در این پژوهش از داده های به دست آمده از دانش آموزان ایرانی در تیمز 2003 استفاده شده است. نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که متغیر خود پنداره ریاضی دانش آموزان ایرانی بر پیشرفت ریاضی آن ها اثری معنادار و مستقیم و بر نگرش نسبت به ریاضی اثری معکوس و معنادار داشته است. همچنین متغیر وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانواده بر خود پنداره ریاضی و پیشرفت ریاضی اثری معنادار و مستقیم را نشان داده است. متغیر نگرش نسبت به ریاضی بر پیشرفت ریاضی اثری مستقیم و معنادار و نیز جنسیت بر نگرش نسبت به ریاضی اثری معنادار و معکوس داشته است. در این پژوهش اثر متغیرهای وضعیت اقتصادی- اجتماعی بر نگرش نسبت به ریاضی و جنسیت بر خود پنداره ریاضی معنادار نبوده است. همچنین به منظور مقایسه نمرات دانش آموزان در متغیرهای مورد مطالعه، از آزمون t گروه های مستقل استفاده شده است. یافته ها نشان می دهند که تفاوت نمرات دانش آموزان دختر و پسر ایرانی در متغیرهای وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانواده، خود پنداره ریاضی و پیشرفت ریاضی معنادار نیست، در حالی که در متغیر نگرش نسبت به ریاضی میان نمرات این دانش آموزان در سطح 0.05 تفاوت معنادار است.

بر اساس نظریه سرمایه انسانی درباره ارتباط آموزش و توسعه اقتصادی، بهبود بهداشت عمومی، مهارت و انگیزه نیروی کار، موجب بهبود بهره وری نیروی کار می شود و آموزش با بهبود کیفیت افراد، عاملی موثر در رشد اقتصادی به شمار می آید. در این مقاله با استفاده از الگوی رشد تعمیم یافته سولو، نقش آموزش در رشد تولید استان فارس طی سال های 1355 تا 1379 مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور از شاخص های آموزشی کمی و کیفی متعدد، به عنوان نهاده تولید، استفاده شده است.
نتایج حاکی از تاثیر معنادار نرخ ثبت نام مقاطع متفاوت تحصیلی، نسبت دانش آموزان به کادر آموزشی در مقاطع مختلف و نرخ باسوادی در استان، به منزله متغیرهای کمی و کیفی، بر رشد تولید در استان است. با توجه به نتایج، اشاعه و ترویج سواد آموزی در مناطق مختلف استان و برای گروه های متفاوت جنسی و سنی، تشویق و در صورت امکان اجباری کردن فراگیری آموزش های قبل از متوسطه، آموزش مهارت ها و تخصص های مشخص در دوره متوسطه و رعایت استاندارد های مورد پذیرش برنامه ریزان آموزشی در زمینه کیفیت آموزش، موجبات رشد بیشتر تولید سرانه را در استان فراهم می آورد.
بهبود شاخص های کیفی در کنار بهبود شاخص های کمی آموزشی، در رشد تولید سرانه استان موثر است.

پژوهش حاضر با روش پیمایشی و نمونه ای شامل 40 مدرسه متوسطه روزانه سالی- واحدی استان اصفهان، 80 نفر از مدیران مدارس و 40 نفر از دبیران مدارس مذکور در سال تحصیلی 82-83 انجام گرفته است. در این پژوهش، از روش نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای و سه ابزار؛ چک لیست، سنجش نحوه ارایه دروس انتخابی، پرسشنامه مدیران و دبیران استفاده شده است تا نحوه ارایه دروس انتخابی، مشکلات و راهکارهای کیفیت بخشی به آن مورد بررسی قرار گیرد. داده های پژوهش در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. مهم ترین یافته های پژوهش بیانگر آن است که:1. میانگین کل میزان انطباق ارایه دروس انتخابی با آیین نامه های مربوط، در مجموع مولفه ها، در سطح زیاد و معنادار بوده است. مدارس متوسطه در حدی قابل توجه به مفاد آیین نامه های مذکور متصف بوده است، اما در پاره ای موارد چون، جابه جایی دانش آموزان کلاس جبرانی به تکمیلی و بالعکس، برگزاری کلاس درس انتخابی با رعایت حداقل و حداکثر نفرات، ارایه کتاب کار به دانش آموزان، نظارت پیوسته بر کارشناسی آموزش های مربوط و رعایت جایگزینی ارایه دروس انتخابی با تکمیلی، عدم تفاوت هایی انطباق هایی نیز مشهود بوده است. 2. میانگین کل میزان مشکلات ارایه دروس انتخابی در سطح زیاد و معنادار بوده است. اساسی ترین مشکلات ارایه دروس انتخابی نیز در زمینه هایی چون؛ عدم نظارت دقیق کارشناسی های آموزش پرورش، عدم آشنایی دقیق مدارس با مفاد آیین نامه های مذکور، فقدان دبیران متخصص برای ارایه دروس متنوع انتخابی بوده است. 3. مهم ترین راهکارهای کیفیت بخشی به ارایه دروس مذکور بر اساس دید گاه های مدیران و دبیران به ترتیب شامل؛ ملزم ساختن مدارس به ارایه دروس انتخابی پس از نیازسنجی از دانش آموزان، تدوین سر فصل هایی مشخص و هدایت گر برای کلیه دروس انتخابی، آشناسازی دقیق مسوولان مدارس، اولیا، دبیران و دانش آموزان با قوانین، مقررات و اهداف دروس انتخابی، طراحی ساز و کارهایی برای ملاحظه نیازهای دانش آموزان در محتوای دروس انتخابی، تصمیم گیری قانونگذار برای برقراری ارزشیابی جدی تر دروس انتخابی و تاثیر دهی آن در معدل تحصیلی دانش آموز و انتخاب دبیران تحصیلکرده مرتبط با دروس انتخابی توسط مدیران مدارس بوده است

هدف از اجرای طرح ارزشیابی «اجرای آزمایشی ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی برخی از مناطق آموزشی کشور» بررسی میزان تحقق اهداف مصوب شورای عالی آموزش و پرورش برای طرح ارزشیابی توصیفی در سال تحصیلی 84-85 است. روش این تحقیق از نوع تحقیقات پیمایشی و نیز شبه آزمایشی است. جامعه آماری طرح ارزشیابی شامل 240 مدرسه ابتدایی مشمول طرح در 26 استان است. در این طرح از روش نمونه گیری چند مرحله ای منظم برای انتخاب تصادفی استان ها و مدارس نمونه استفاده شده است. حجم نمونه شامل 9651 نفر دانش آموز؛ 294 نفر معلم؛ 77 نفر مدیر و 1236 نفر از والدین دانش آموزان است. روش های گرد آوری داده ها شامل فرم مصاحبه نیمه ساخت یافته؛ آزمون های سنجش پیشرفت تحصیلی (یاد آوری آموخته ها) و کاربست آموخته ها (دوام و ماندگاری یادگیری)؛ چک لیست مشاهده رفتار دانش آموز و معلم؛ پرسشنامه نگرش سنج؛ فرم های تحلیل محتوا، پرسشنامه نظرخواهی و فرم مصاحبه بالینی بوده است. مشخصات روان سنجی کلیه ابزارها از طریق محاسبه روایی محتوایی؛ روایی سازه؛ درصد دشواری و ضریب تشخیص پرسش ها و ضریب پایایی آلفای کرونباخ، مورد بررسی و تایید قرار گرفت. برای تحلیل آماری داده ها از آزمون یومن ویتنی؛ آزمون تحلیل واریانس دو طرفه، آزمون تعقیبی مقایسه میانگین ها و آزمون یک متغیره کالموگروف اسمیرونف استفاده شد. نتایج ارزشیابی نشان داد که طرح ارزشیابی توصیفی در تحقق برخی از اهداف پیش بینی شده از سوی شورای عالی موفق و در بسیاری از موارد ناموفق بوده است. در طول سه سال اجرای آزمایشی ارزشیابی توصیفی، دومین هدف کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش یعنی ارتقای سطح بهداشت روانی از طریق افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی- یادگیری کاملا تحقق یافته است. اما دیگر اهداف پیش بینی شده مهم یا کاملا تحقق نیافته اند یا زمینه های تحقق آن ها هنوز فراهم نشده است، از جمله این اهداف می توان به مواردی چون: 1- بهبود نگرش دانش آموزان نسبت به یادگیری، 2- افزایش ماندگاری ذهنی (دوام و پایداری یادگیری)، 3- توجه به اهداف سطوح بالاتر حیطه شناختی، 4- تعمیق یادگیری، 5- افزایش فرصت یادگیری از طریق مشارکت والدین در امر یاددهی و یادگیری، 6- کاهش حساسیت والدین نسبت به نمره، 7- ایجاد فرصت اصلاح برای دانش آموزان و معلم برای رفع کاستی های فرآیند یادگیری، 8- استفاده از باز خوردهای فرآیندی در مسیر بهبود یادگیری، 9- به کارگیری انواع ابزارهای متفاوت سنجش توصیفی اشاره کرد. پیشنهاد می شود که اجرای آزمایشی ارزشیابی توصیفی در صورت رعایت برخی شرایط و انجام دادن اصلاحات زیربنایی که در گزارش ارزشیابی به آن ها اشاره شده است، به مدت دو سال تحصیلی در پایه های چهارم و پنجم ابتدایی بدون افزایش حجم نمونه دانش آموزی مشمول طرح تمدید گردید.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان استفاده از یافته های پژوهشی در حوزه های ستادی و اجرایی آموزش و پرورش انجام شده است. پژوهشگر با طرح پرسش های جانبی کوشیده است تا روش های موجود و موثر دست یابی به یافته های پژوهشی و موانع و مشکلات استفاده از نتایج پژوهش ها را نیز بررسی نماید. روش پژوهش توصیفی بوده است و نمونه آماری این پژوهش با استفاده از دو روش نمونه گیری تصادفی ساده و سرشماری، از میان مدیران، معاونان و کارشناسان حوزه ستادی و اجرایی وزارت آموزش و پرورش انتخاب شده است. ابزار پژوهش شامل چهار پرسشنامه است که به ترتیب برای ارزشیابی میزان استفاده از یافته ها، شناسایی روش ها و منابع دست یابی به یافته های پژوهشی، شناسایی مشکلات و موانع کاربست یافته ها و عوامل موثر در کاربست یافته های پژوهشی تهیه و استفاده شده است. داده های حاصل به دو شیوه توصیفی و استنباطی، تحلیل آماری شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد، میزان استفاده از یافته های پژوهشی در حوزه های اجرایی بیش از حوزه های ستادی وزارت آموزش و پرورش است. به استناد یافته های این پژوهش، ضعف نظام اطلاع رسانی،سطح پایین کیفیت بعضی از پژوهش ها، به کار نگرفتن روش های موثر در اطلاع رسانی یافته ها و...، از موانع عمده استفاده از یافته های پژوهشی معرفی شده اند. این مقاله حاصل پژوهشی است که با راهنمایی و نظارت دکتر محمد مهرمحمدی انجام شده است