نشریه دانش حسابرسی
سال هفدهم شماره 3 (پیاپی 68، پاییز 1396)

هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی علل کلیدی ایجاد فساد اداری در شهرداری تهران است. روش تحقیق مورد استفاده آمیخته متوالی اکتشافی با استفاده از ابزارهای کیفی و کمی است. به این ترتیب که در بخش کیفی از روش مصاحبه و در کمی از روش توصیفی- پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر در مرحله کیفی مدیران و خبرگان شهرداری تهران و در مرحله کمی نیز کلیه کارکنان و مدیران شهرداری تهران بودند. در مرحله اول که مرحله کیفی بود از روش نمونه گیری قضاوتی تعمدی استفاده شد که با 18 نفر از خبرگان و مدیران شهرداری تهران مصاحبه های عمیق صورت گرفت. در پژوهش حاضر پس از تحلیل مصاحبه ها با استفاده از شیوه تحلیل محتوا و استخراج کدها، شاخص های طراحی پرسشنامه در غالب علل بروز فساد اداری مشخص گردید. در مرحله دوم که مرحله کمی پژوهش بود، نسبت به توزیع و جمع آوری پرسشنامه محقق ساخته در بین 300 نفر از کارکنان و مدیران شهرداری تهران اقدام گردید. داد ه های کمی با استفاده از آزمو نهای آماری از جمله آزمونتی تک نمونه ای و آزمون رتبه ای فریدمن تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان داد از نظر افراد نمونه آماری، همه عوامل مستخرج از مرحله کیفی به عنوان علل موثر در بروز فساد در شهرداری تهران شناخته می شوند. در رتبه بندی علل بروز فساد اداری در شهرداری تهران نتایج نشان داد بین سه عامل سازمانی، فردی و محیطی موثر در بروز فساد اداری؛ عوامل فردی به عنوان اولویت اول، عوامل سازمانی اولویت دوم و عوامل محیطی اولویت سوم می باشند.

هدف این پژوهش بررسی تاثیر متغیرهای حسابرسی بر احتمال وقوع تقلب در صورت های مالی است. برای تحقق این هدف از متغیرهای حسابرسی اندازه حسابرس، دوره تصدی حسابرس و تغییر حسابرس استفاده شده است و شرکت های با احتمال وقوع تقلب مطابق با علایم خطر مورد اشاره در استاندارد حسابرسی شماره 240 با عنوان «مسئولیت حسابرس در ارتباط با تقلب و اشتباه در صورت های مالی» و با بکارگیری تکنیک های داده کاوی غیر نظارتی مشخص شدند. در ادامه جهت انجام پژوهش سه فرضیه طراحی شدند که رابطه بین متغیرهای حسابرسی با احتمال وقوع تقلب در صورت های مالی را در بین شرکت ها و در طی دوره زمانی مورد نظر بررسی می کند. بنابراین، برای آزمون فرضیه های پژوهش روش آماری «داده های ترکیبی» بکار گرفته شده است. دوره زمانی مورد مطالعه برای هر یک از فرضیه های پژوهش، سال های 1381 تا 1393 و نمونه انتخابی شامل 182 شرکت است. نتایج حاصل از تخمین فرضیه های پژوهش نیز حاکی از این است که صرفنظر از اهرم مالی، سودآوری، ترکیب دارایی ها، نقدینگی، کارایی، اندازه، رشد و وضعیت مالی کلی، بین اندازه حسابرس و دوره تصدی حسابرس با احتمال وقوع تقلب در صور تهای مالی رابطه معناداری وجود دارد.

این پژوهش به بررسی شکاف انتظارات حسابرسان، مدیران مالی و روسای شعب بانک ها در مورد وظیفه حسابرس در زمینه پیشگیری و کشف تقلب، می پردازد. پژوهش حاضر بر مبنای هدف، کاربردی و بر مبنای روش توصیفی است که به شیوه پیمایشی انجام شده است و برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز آن از پرسشنامه استفاده شده است. بازده زمانی این پژوهش سال 1394-139 بوده است. پرسشنامه ها شامل 210 نمونه که به سه گروه شکاف منطقی و معقول، شکاف استاندارد ناکارامد و شکاف عملکرد ناکارامد تفکیک شده اند. همچنین پرسشنامه ها بین سه گروه پاسخ دهنده شامل مدیران مالی شرکت های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، حسابرسان مستقل و روسای شعب بانکها توزیع شد، و در نهایت 157 پرسشنامه جمع آوری گردید. داده های جهت برابری وایانس ها مورد تجزیه و تحلیل F دو گروه مستقل و آماره t آماری حاصله به روش قرار گرفته اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان دهنده وجود شکاف انتظارات بین هر سه گروه در مورد وظیفه حسابرسان مستقل برای کشف و پیشگیری از تقلب، است. شکاف انتظارات تایید شده به سه گروه شکاف معقول بودن، شکاف عملکرد ناکارا و شکاف استاندارد ناکارا تفکیک شده است.

شرایط پیچیده در حسابداری شرکت ها و تقاضای روزافزون برای پاسخگویی و اهمیت یافتن کنترل های داخلی سبب پررنگ شدن نقش کمیته حسابرسی شده است. یکی از نقش های کمیته حسابرسی که همواره مدنظر محققان و قانو نگذاران بوده، نقش نظارتی کمیته حسابرسی بر کیفیت سودهای گزارش شده است. بر این اساس، هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تاثیر ویژگی های کمیته حسابرسی )شامل تخصص مالی، استقلال، تجربه و اندازه کمیته حسابرسی( بر محافظه کاری شرطی در شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران می باشد. در این راستا، برای 1997 ( استفاده شد و تعداد ( 2005 ( و باسو 5 ( محافظه کاری شرطی از مدل های بال و شیواکومار 4 137 شرکت پس از الزامی شدن منشور کمیته حسابرسی در بازه زمانی سال های 1391 الی1393 مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش در مدل بال و شیواکومار حاکی از وجود ارتباط معنادار میان هر چهار ویژگی کمیته حسابرسی و محافظه کاری است، اما در مدل باسو این ارتباط معنادار تنها بین اندازه کمیته حسابرسی و محافظه کاری مشاهده شد و رابطه معناداری بین دیگر ویژگی های کمیته حسابرسی و محافظه کاری یافت نشد.

نوسان بازده سهام از مفاهیم بسیار با اهمیت حوزه حسابداری و مالی است. از طرفی، رویدادهای آشفته ساز در اقتصاد بین المللی موجب توجه بیش از پیش به اهمیت گزارشگری مالی معتبر می شود. در این میان ارزش کیفیت خدمات حسابرسی پررنگ تر می نماید. هدف از اجرای این پژوهش ارزیابی تاثیر کیفیت حسابرسی بر نوسان بازده سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. جهت تعیین کیفیت خدمات حسابرسی از شش سنجه اقلام تعهدی اختیاری، تجدید ارائه صورت های مالی، تخصص حسابرس در صنعت، رتبه موسسه حسابرسی، اندازه حسابرس و نوع حسابرس به عنوان شاخص های کیفیت حسابرسی استفاده شده است. برای آزمون فرضیه های پژوهش از رگرسیون چندگانه بهره گرفته شده است. نمونه مورد مطالعه 228 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1389 الی 1393 می باشد. یافت ه ها نشان می دهد بین اقلام تعهدی اختیاری، تخصص حسابرس در صنعت، رتبه، اندازه و نوع حسابرس به عنوان سنجه های کیفیت حسابرسی با نوسان بازده سهام رابطه معناداری یافت نشد؛ ولی بین تجدید ارائه صورت های مالی با نوسان بازده سهام رابطه منفی و معناداری وجود دارد.

تشکیل کمیته های حسابرسی در سالهای اخیر یکی از مهمترین اقدامات شرکتها در راستای راهبری بنگاه است. به دنبال تصویب منشور کمیته حسابرسی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار اظهار نظرهای متعددی در رابطه با کارکردها و اثربخشی واقعی آن ارائه شده است. اکنون نیز با گذشت چند سال از تشکیل کمیته ها این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. بسیاری از خبرگان و پژوهشگران معتقدند کمیته های حسابرسی با موانع متعددی در راه دستیابی به اهداف خود مواجه است و باید آسیب ها و چالش هایی که مانع عملکرد اثربخش کمیته های حسابرسی است شناسایی شود. پژوهش حاضر که در زمره پژوهش های پیمایشی است، با انجام مصاحبه و مرور بر پژوهش های گذشته اقدام به تهیه و آزمون پرسشنامه با استفاده از اطلاعات واقعی کمیته های حسابرسی نموده است. جامعه و نمونه آماری شامل اعضای کمیته های حسابرسی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران می باشد. تعداد پاسخ دهنده های پرسشنامه های کمیته حسابرسی پس از 3 مرتبه ارسال 62 نفر می باشند. یافته های آزمون پرسشنامه ها نشان می دهد ضعف نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بر کمیته های حسابرسی اعم از نظارت بر استقلال اعضا مه مترین آسیبی است که کمیته های حسابرسی را تهدید می کند. اگر چه ناکافی بودن حقوق، مزایا و پاداش و همچنین عدم استفاده از استانداردهای PCAOB از عوامل آسیب زای دیگر به حساب می آید. علاوه بر این نتایج حاصل نشا ندهنده این است که برای بهبود کارکرد کمیته ها بهتر است بر انتخاب اعضا نظارت شود، منشور کمیته هر سال مورد بازنگری واقع شود و پاداش مناسب مانند اعضای هیئت مدیره برای اعضا مدنظر قرار بگیرد.

شرکت ها همواره از طرف محیط فعالیتشان تحت تاثیر عدم اطمینان های تحمیل شده قرار م یگیرند. این عدم اطمینان ها، فعالیت های عملیاتی و گزارشگری آن ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. پژوهش پی شرو با استفاده از داده های تلفیقی به مطالعه ارتباط بین کیفیت اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی در شرایط عدم اطمینان محیطی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران م یپردازد. بدین منظور نمونه ای متشکل از 72 شرکت برای دوره زمانی 1387 تا 1392 مورد بررسی قرار گرفته است. متغیرهایی که به عنوان معیار عدم تقارن اطلاعاتی در این پژوهش استفاده شده اند شامل درصد اثر قیمت و درصد شکاف قیمتی می باشد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش بر خلاف تحقیقات قبلی نشان می دهد که عدم اطمینان محیطی منجر به تضعیف رابطه بین کیفیت اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی نمی شود. همچنین یافت ه های پژوهش حاکی از وجود رابطه مثبت و معنادار بین عدم اطمینان محیطی و عدم تقارن اطلاعاتی از یک سو، و رابطه منفی و معنادار بین کیفیت اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی از سوی دیگر است.

پژوهش حاضرا رتباط میان دستکاری سود و سرمایه گذاری بیش از حد را بررسی کرده وا ثر شاخصهای کیفیت حسابرسی (دوره تصدی حسابرس، اندازه موسسه حسابرسی و اندازه اهمیت صاحبکار) را بر این دو متغیر تبیین کرده است. نمونه آماری پژوهش، متشکل از 124 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق 1394 می باشد. برای سنجش آزمون فرضیه های پژوهش از مدل - بهادار تهران برای دوره زمانی 1385 رگرسیون چند متغیره از نوع لاجستیک استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش نشان داد که، بین دستکاری سود و سرمایه گذاری بیش از حد رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. این یافته استدلال می کند که، مدیران با استفاده از اقلام تعهدی اختیاری، تصمیات نادرست سرمایه گذاری را اتخاذ می کنند و منجر به سرمایه گذاری بیش از حد می شود. همچنین، هر چند دوره تصدی بالای حسابرس باعث افزایش شناخت و تجارب حسابرس می شود، ولی به دلیل خدشه دار شدن استقلال حسابرس بر اثر روابط طولانی با صاحبکار، انگیزه های فرصت طلبانه مدیران را برای سرمایه گذاری بیش از حد ناشی از مدیریت سود بیشتر می کند. دیگر یافته های پژوهش حاکی از این است که، اندازه بزرگ موسسه حسابرسی باعث کاهش ارتباط میان دستکاری سود و سرمایه گذاری بیش از حد می شود. این دلایل ناشی از ارائه کیفیت بالای موسسات بزرگ حسابرسی می باشد که باعث کاهش اقلام تعهدی نشان داده شد که، اندازه اهمیت صاحبکار اثر معکوسی » اختیاری برای دستکاری سود می شود. نهایتا بر رابطه میان دستکاری سود و سرمایه گذاری بیش از حد دارد. در واقع، صاحبکاران با اهمیت به دلیل انتخاب حسابرسان شایسته تر، امکان استفاده از فرصت هایی که باعث کاهش تصمیمات سرمایه گذاران می شوند را کاهش می دهند.

به دلیل عدم تقارن اطلاعات سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری باید به صورت های مالی اعتماد داشته باشند و از عواملی که بر اعتماد به سرمایه گذاری موثر است، استقلال کمیته حسابرسی می باشد. بنابراین در این تحقیق اثر استقلال کمیته حسابرسی بر تصمیمات سرمایه گذاری در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران با استفاده از نظر خبرگان سرمایه گذاری در بورس بوسیله پرسشنامه لیکرت و رگرسیون حداقل مربعات جزیی سنجیده شده است. ضریب تشخیص بدست آمده از مدل بیانگر این است که حدود 393 % از تغییرات اعتماد سرمای هگذاران جهت سرمایه گذاری بازار سهام به وسیله سه سازه: وجود کمیته حسابرسی، استقلال کمیته 0/ حسابرسی و استقلال کمیته حسابرسی در انتخاب حسابرس توجیه می شود که حدود 133 آن به سازه استقلال کمیته حسابرسی اختصاص دارد. ضریب همبستگی بین سازه برونزا و درونزا 0 است که در سطح 99 % اطمینان نیز به صورت مستقیم معنادار است. بنابراین / به مقدار 401 فرضیه تحقیق تائید شده یعنی در جامعه آماری سرمای هگذاران حرفه ای فعال در بورس اوراق بهادار تهران، بین استقلال کمیته حسابرسی و جذب اعتماد سرمای هگذاران جهت سرمایه گذاری در بازار سهام، رابطه معناداری وجود دارد.

مدیریت سود چتری برای فعالی تهایی است که بر سود حسابداری گزارش شده یا تفسیر آنها اثر م یگذارد. پژوهش حاضر به دنبال بررسی تاثیر کیفیت حسابرسی بر مدیریت سود در زمان عرضه اولیه سهام به عموم در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بین سالهای 1383 الی 1392 انجام گرفت. جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کشف مدیریت سود با مدل کوتاری ) 2005 ( مورد سنجش قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع همبستگی و علی پس رویدادی و روش آزمون فرضی ه ها، رگرسیون خطی چند متغیره با نوع داده های تلفیقی )پولد( و آزمون های تحلیل واریانس و آزمون تفاوت میانگین است. در این برای تحلیل و برآورد مدل ها و آزمون فرضیه های SPSS18 ،7 Eviews پژوهش از نرم افزارهای پژوهش استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد شرک تهایی که سهام آنها برای بار اول عرضه می شود در همان سال مدیریت سود را تجربه می کنند همچنین شرکت هایی که سهام آن ها برای بار اول عرضه می شود و توسط موسسات بزرگ حسابرسی می شوند؛ در همان سال یک سطح پایین مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی را تجربه م یکنند. و در نهایت، شرک تهایی که سهام آن ها برای بار اول عرضه می شود و در همان سال سطح بالایی از مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی را تجربه نموده اند.

اغلب صاح بنظران بر این عقیده اند که حسابرسی نه تنها احتمال کشف تقلب را افزایش می دهد، بلکه موجب پیشگیری از تقلب نیز می شود. در این مطالعه آزمون می شود که آیا رویه ها و نگرش های متفاوت حسابرسی، خودداری مدیران از مدیریت افزایشی سودی که احتمالا متقلبانه است را درپی خواهد داشت یا خیر و ای نکه آیا ای نگونه رویه ها و نگرش های متفاوت، بر ادراک مدیران راجع به غیراخلاقی بودن مدیریت افزایشی سود تاثیر م یگذارد یا خیر. نمونه نهایی شامل 81 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری مدیریت است. نتایج نشان می دهد که افزایش در دامنه شواهد حسابرسی و تغییر در ماهیت شواهد حسابرسی منجر به کاهش مدیریت افزایشی سود می گردد )تاثیر تغییر در ماهیت شواهد حسابرسی بیشتر از افزایش در اندازه شواهد حسابرسی است(. همچنین، افزایش در دامنه شواهد حسابرسی و تغییر در ماهیتشواهد حسابرسی بر ادراک مدیران از غیراخلاقی بودن مدیریت افزایشی سود اثر م یگذارد.

به دلیل حساسیت افراد جامعه نسبت به تقلب و آثار آن و لزوم توجه بیشتر حسابرسان به عوامل خطر تقلب، در تحقیق حاضر عکس العمل حسابداران رسمی نسبت به وجود عوامل خطر تقلب و تعدیل در برنامه حسابرسی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور اطلاعات مورد نیاز جهت تجزیه و تحلیل از طریق پرسش نامه استاندارد که روایی آن توسط اساتید خبره تایید گردید و پایایی آن طبق آزمون کرومباخ 86 درصد می باشد، جمع آوری شده و نمونه آماری مورد نظر از میان حسابداران رسمی شاغل در سازمان حسابرسی و موسسات حسابرسی، انتخاب گردیده و مورد استفاده قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از ،SPSS ، برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آن است که مهم ترین عوامل خطر تقلب مربوط به ویژگی های مدیریت می باشد و کم اهمیت ترین آن ها، مربوط به شرایط مالی و شرایط تامین مالی واحد مورد رسیدگی است. همچنین نتایج تحقیق حاکی از آن است که حسابرسان در مواجه با عوامل خطر تقلب در اغلب موارد میزان روش های حسابرسی را افزایش می دهند و کمتر، ماهیت و زما نبندی روش های حسابرسی را تغییر می دهند.