فهرست مطالب

زبان و ادب فارسی - پیاپی 192 (پاییز 1383)

نشریه زبان و ادب فارسی
پیاپی 192 (پاییز 1383)

  • شماره تخصصی ادبی ات
  • 297 صفحه، بهای روی جلد: 5,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1383/10/25
  • تعداد عناوین: 11
|
  • محسن پورمختار، محسن جهانگیری صفحه 1
    خواجه ابوالحسن علی بن حسن سیرجانی از بزرگان صوفیه قرن پنجم هجری است. وی شیخ کرمان بوده و در آنجا داروخانه و اوقاف و مریدان بسیار داشته و مورد تکریم بزرگان صوفیه از قبیل ابوسعید ابوالخیر، خواجه عبدالله انصاری و هجویری قرار گرفته است. او که اهل سیر و سیاحت بوده در سیرجان درگذشته و آرامگاهش تاکنون باقی و زیارتگاه است. کتاب بیاض و سواد خواجه علی حسن که تاکنون به صورت نسخ خطی مانده است، در حقیقت طبقه بندی موضوعی اقوال مشاهیر صوفیه تا اواخر قرن چهارم است که در هفتاد و سه باب تنظیم شده و بیش از سه هزار فقره از سخنان بزرگان قوم را در بردارد. یکی از مهم ترین ابواب بیاض و سواد "باب معرفه تاریخ مشایخ" است که در آن هفتاد و هشت تن از مشایخ صوفیه بر اساس منطقه جغرافیایی محل فعالیتشان تقسیم بندی و معرفی شده اند.
    کلیدواژگان: بیاض و سواد، خواجه علی حسن سیرجانی، تاریخ تصوف
  • سعید حسام پور، کاووس حسن لی صفحه 17
    معمای پیچیده هستی، همواره، همچون رازی سر به مهر، کنجکاوی آدمی را برانگیخته و او را در درازنای زمان به خود مشغول داشته است. اندیشمندان جهان، با درنگ در این معمای مبهم، هر کس به شیوه ای، پندارهای خویش را بازگفته است. حکیم عمرخیام نیشابوری از اندیشه ورزان نامدار ایرانی ست که در سروده های اندک خود، پرسشهایی ژرف و شگرف در انداخته و برای آسودن شدن از دست این پرسشهای جانگزای بی پاسخ راه هایی را پیش نهاد و بازگفته است.
    ژرفای اندیشه خیام را از عمق همین درنگها، پرسشها و تردیدهای بنیادین می توان دریافت و شخصیت او را از لابه لای همین سؤالات جسارت آمیز می توان بازشناخت. او وقتی در گذر پرشتاب زمان، ناخرسند، به حیرتی آمیخته به بدبینی دچار می شود، به این باور می رسد که هیچ چیز "حقیقی تر" از "دمی" که در آن به سر می برد و لحظه ای که در آن نفس می کشد، نیست. پس بهترین راه زندگی را برای خود و دیگران در آن می بیند که این دم را غنیمت بشمارند و فرصت خود را بیهوده از دست ندهند و آشکارا سفارش می کند که:چون بوده گذشت و نیست نابود پدید خوش باش، غم بوده و نابوده مخوربا توجه به این که مضمون "غنیمت شمردن فرصت" و "زیستن در حال" از مضمونهای بنیادین رباعی های خیام است، در این نوشته کوشیده شده است تا این موضوع به اندازه توان، بررسی شود.
    کلیدواژگان: رباعیات، خیام، زمان گذران، زندگی، شراب، غنیمت شمردن، هستی
  • معصومه معدن کن صفحه 51
    صحنه آسمان و مناظر افلاک و طلوع آفتاب و شکل هلال و جلوه های شب و صبح و شفق و نوروز و مهرگان، با شکوه تر و خیال انگیزتر و زیباتر از آنچه استاد شروان مصور و مجسم ساخته، در هیچ اثر دیگری منعکس نشده و شاید دیوان خاقانی، از این لحاظ، نه تنها در میان آثار ادبی ایران، بلکه در ادبیات جهان، بی نظیر باشد. تصویری که خاقانی از جلوه گری خورشید، در عرصه های گوناگون شعر خود به دست داده، در میان تصویر های دیگر فلکی، منحصر به خود و نشانه بعد دیگری از خلاقیت هنرمندانه و قدرت تخیل کم نظیر او در وصف است.
    این مقاله به بررسی ابعاد گوناگون ساختارهای ادبی خاقانی، از خورشید، که بر پایه خیال پروری و وهم انگیزی شاعر شکل گرفته، پرداخته است.
    کلیدواژگان: تشبیه، استعاره، تمثیل، رمز، نماد استعاری
  • سجاد آیدنلو صفحه 85
    یکی از دشوارترین و پیچیده ترین مباحث شاهنامه شناسی، مسئله منبع یا منابع فردوسی و شیوه استفاده وی از آنهاست. اشاره آشکار فردوسی، کمترین تردیدی بر جای نمی گذارد که منبع اصلی او، شاهنامه ابومنصوری بوده است، اما این که متن مذکور، یگانه ماخذ نظم شاهنامه بوده و یا فردوسی از منبع/ منابع دیگری نیز بهره مند شده است، پرسشی است که در بخش نخست مقاله بر پایه چند دلیل عقلی و متنی مورد بررسی قرار گرفته و پس از رسیدن به احتمال تعدد مآخذ فردوسی، به استناد نمونه هایی از مقدمه شاهنامه ابومنصوری و "غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم" ثعالبی نشان داده شده است که در بحث مفهوم و حدود امانت داری فردوسی در سرایش شاهنامه، باید موضوع حذف و انتخاب داستانها و تغییر جزئیات روایات را هم به دیده داشت. در پایان نیز بحث ابهام آمیز ناقص و بی ترتیب بودن هزار و چند بیت دقیقی در شاهنامه، به رغم اشتراک منبع وی و فردوسی مطرح شده است. هم چنین در میان این سه بخش اصلی به موضوعاتی چون: دوچهرگی اسکندر در شاهنامه، سال و ترتیب فرمانروایی اشکانیان، اختیاری یا فرمایشی بودن کار دقیقی، زمان ورود ادبیات دقیقی به شاهنامه و... به عنوان مباحث مرتبط با ماخذشناسی شاهنامه و شیوه کار فردوسی اشاره شده است.
    کلیدواژگان: شاهنامه فردوسی، شاهنامه ابومنصوری، غرر اخبار، ثعالبی، دقیقی، منبع شاهنامه، شیوه کار فردوسی
  • حیدر قلیزاده صفحه 149
    زلف از اصطلاحاتی است که در ادبیات و شعر عاشقانه و عارفانه کاربرد بسیار فراوان داشته است. این اصطلاح در منابع عرفان و تصوف فاقد تعابیر جامع و مانع است اما شاعران فارسی گو در اشعار خویش تعابیری لطیف، باریک، دقیق و مفصل از زلف ارائه نموده اند.
    زلف چهار تعبیر و معنای عمده دارد:کثرات و تعینات در مراتب هستی1-حجاب وجه غیبی احدیت و حاجب درگاه جمال و جلال الوهیت2-تجلیات جمالی و جلالی ذات لابشرط غیب الغیوب3-طریقت سلوک و ریسمان و کمند هدایت ربوبی.
    کلیدواژگان: زلف، گیسو، طره، مو، عرفان، شعر، حجاب، طریقت، تجلی، کثرات
  • پاینده صفحه 195
    از جمله شعرهای سهراب سپهری که بسیار مورد توجه منتقدان و محققان ادبی قرار گرفته، شعر "نشانی" است که نخستین بار در کتاب حجم سبز منتشر گردید. رضا براهنی در کتاب طلا در مس و سیروس شمیسا در کتاب نقد شعر سپهری قرائتهای نقادانه ای از این شعر به دست داده اند. وجه اشتراک این دو قرائت، استناد به مفاهیم و مصطلحات عرفانی برای رمزگشایی از معنای شعر "نشانی" است. در مقاله حاضر، رهیافت دیگری برای نقد این شعر اختیار شده است که معنای شعر را در درجه نخست در متن شعر و نه در زمینه ای عرفانی خارج از شعر می جوید. به این منظور، در این مقاله ابتدا آرای نظریه پردازان فرمالیسم (شکل مبنایی در نقد ادبی) به اجمال معرفی شده و سپس شعر "نشانی" با به کارگیری رهیافت فرمالیستی و به ویژه با استناد به مفهوم تباین و تنش در ساختار شعر نقد شده است. در این نقد، استدلال گردیده است که می توان "نشانی" را متنی قائم به ذات فرض کرد و صناعات ادبی این شعر را در چارچوب ساختار تنش آمیز آن مورد تحلیل قرار داد.
    کلیدواژگان: نقد ادبی، فرمالیسم، عوامل برون متنی، انسجام، وحدت انداموار، متناقض نما، تباین و تنش، نقد عینیت مبنا
  • فریده علوی صفحه 213
    داستان نویسی فقط به نقل رویدادهای جهان نمی پردازد. داستان یا رمان، مکان مناسبی است برای بازنگری در مسائل جهان و یا تلاشی است برای بازسازی آن. در عرصه ادبیات فرانسه، ناتالی ساروت یکی از پیشگامان نهضت رمان نو محسوب می شود که در دهه 30-40 میلادی به طرح سئوالهایی در باب جهان پیرامون و درک مفهوم نوینی از حالات و گفته های انسانها می پردازد. در سال 1939 ساروت در واکنشی به نوع روابط انسان و جهان پیرامونش به انتشار کتاب تروپیسم اقدام می نماید و در آن درماندگی انسان عصر تمدن را با به کارگیری تکنیکهای نوین رمان نویسی به تصویر می کشد. نگارنده این مقاله با تکیه بر آثار ناتالی ساروت به بررسی رویکرد نوین نویسنده کتاب تروپیسم نسبت به جهان پیرامونش می پردازد.
    کلیدواژگان: ادبیات فرانسه، رمان نو، ناتالی ساروت، عصر بدگمانی، تروپیسم
  • هاله زرگرزاده صفحه 233
    "ساموئل بکت" یکی از نویسندگان نامی قرن بیستم است که توانسته نظر محققان زیادی را به خود جلب کند. گرچه وی آثار ادبی کمی از خود به جا گذاشته، ولی همین آثار اندک، از جنبه های مختلفی مطالعه شده اند. در این جستار، نمایشنامه "آخر بازی" از منظر ذن بوداییسم بررسی شده است. بدین منظور، نخست مراحل مختلف ذن بوداییسم بیان شده، سپس با قدری تامل در دیالوگ، صحنه آرایی، شخصیت پردازی، رفتار و نگرش شخصیت های داستان، نکات مشترکی میان ذن و این اثر پیدا شده است.
    بدین ترتیب می توان "آخر بازی" را شاهکاری ادبی و نویسنده آن را یک نابغه نامید؛ نابغه ای که زندگی، فرهنگ و تمدن غرب او را از ذن بوداییسم - که یک مکتب شرقی محسوب می شود - بی بهره نگذاشته است. با این که ذن، نوعی مذهب و یا به عبارت دیگر، نوعی فلسفه به شمار می آید، ولی می توان رگه های آن را در نمایش نامه "آخر بازی" هم پیدا کرد.
    کلیدواژگان: آخر بازی، ذن بوداییسم، کوآن، دوگانگی، وحدانیت، خود و خواسته ها، نیروانه
  • محمدحسین جواری صفحه 263
    در این مقاله می خواهیم علاقمندان به ادبیات غرب را با حرکت ادبی موسوم به اولیپو آشنا سازیم. این حرکت ادبی در کشور ما هنوز ناشناخته است و مطالب و مقالات کافی در مورد آن نوشته نشده است. با توجه به اینکه بیاه گفتنی های مربوط به ادبیات اولیپو در قالب یک مقاله امکان پذیر نیست سعی خواهیم کرد راجع به اهداف اولیپو، پیشتازان، بنیان گذاران و ویژگی مهم آن سخن بگوییم؛ بدون اینکه از ارائه نمونه هایی از ادبیات اولیپو و تکنیکهای نوشتاری آن غافل باشیم.
    کلیدواژگان: اولیپو، کارگاه ادبیات بالقوه، رمون کونو، قیود و الزامات
  • صفحه 287
  • چکیده مقالات
    صفحه 299