نشریه زبان و ادب فارسی
پیاپی 194 (بهار 1384)

برهان چرخه ای افلاطون در فایدون در اثبات بقای نفس پس از مرگ با محوریت «آموزه ای کهن» در باب «چرخه زایشهای متوالی» و با توسل به اصل پیدایش ضد از ضد، که در فرهنگ یونانی از زمان هسیودوس تا افلاطون وجود داشته است، با بیانی اسطوره ای – فلسفی اقامه می شود. این برهان، به رغم ایرادهایش، برهانی است که افلاطون آن را به مثابه گام نخست دیالکتیک مربوط به اثبات جاودانگی نفس تلقی می کند و معتقد است اجمالا بقای پس از مرگ نفس را اثبات می کند.

نقش و اهمیت”تعارضات عقل محض“در فلسفه نقادی غیرقابل انکار است. نویسنده مقاله حاضر کوشیده است تا تبیین روشنی از تعارضاتی را که عقل در حوزه جهان شناسی با آنها رو به روست، ارائه کند. همچنین سعی نگارنده بر این بوده که اشاراتی- هر چند مختصر- به منشا بروز این تعارضات نموده و راه حلهای هر یک از آنها را نیز به بحث بگذارد.

منشا صدور و پیدایش عالم هستی در نظامهای مختلف فلسفی عرفانی تفسیرهای گوناگون، پذیرفته است. از جمله نظریه های مطرح در دانش فلسفه اسلامی، نظریه "فاعلیت بالرضا" است که منسوب به حکیم سهروردی طلایه دار حکمت اشراق می باشد.
مقاله حاضر، ضمن بررسی جایگاه این نظریه و مبانی آن در دستگاه فلسفی اشراقیون، وجوه اشتراک و افتراق آن را با آرای حکمای قبل از وی (مشائیان) و بعد از وی (متعالیه) معلوم می نماید.
آنچه بر اهمیت این موضوع تاکید می کند سوال زیر است:"رابطه خدا باجهان از نظر فلسفی و عرفانی چگونه تفسیر می گردد؟"برای یافتن پاسخ موجه و خردپسند به این سوال هر یک از نظامهای فلسفی مشاء، اشراق و متعالیه با ژرف اندیشی خاص خود بدین مسئله پرداخته اند که با بررسی و تحلیل آنها می توان دیدگاه های آنان را به منزله نقطه عطفی میان رویکردهای فلسفی و رویکردهای عرفانی آنان پیرامون خداشناسی و جهان شناسی بر محور توحید تلقی نمود.

ایده آلیسم در قلمرو فلسفه، به دو معنای مهم به کار می رود: یکی ایده آلیسم عینی یا ما بعدالطبیعی که در برابر طبیعت گرایی قرار می گیرد و دیگری ایده آلیسم ذهنی یا معرفت شناختی که در برابر رئالیسم معرفت شناختی قرار می گیرد. ایده آلیسم در معنای نخست عبارت است از قول به تقدم روح بر ماده یا اصالت روح و وجود وهمی جسم و درمعنای دوم حاکی از نفی وجود مادی متعلقات شناخت حسی است. ...

مقاله حاضر گزارشی پیرامون مهدویت و استمرار ولایت از دیدگاه سهروردی است. برای این منظور نخست تقریرهای سه گانه از مهدویت بیان می شود و بر مبنای این تقریرها سیر تاریخی این مسئله در فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد. سپس از طریق بیان آرای سهروردی پیرامون نبوت و ولایت و استدلالهای وی در اثبات وجوب و استمرار ولایت در تمام زمانها، روشن می شود که تقریر او از مهدویت، تقریری نزدیک به تقریر عرفا از این اعتقاد است. در نهایت از ضرورت اعتقاد به استمرار ولایت و فایده تشریعی و تکوینی ولی در فلسفه سهروردی نیز بحث خواهد شد.

آموزه گناه اولیه جزو آموزه های رسمی مسیحیت و مورد تایید کلیسای کاتولیک است که کالون و لوتر، سردمداران نهضت اصلاح، نیز بر آن صحه و تاکید گذاشته اند. مفاد اصلی این آموزه آلودگی نوع انسان است.
این آموزه توجیهی برای ایده نجات بخشی مسیح است.برای ایده نجات بخشی مسیح، حامیان آموزه در حمایت از آن به کتاب مقدس و به ویژه نوشته های پولس رسول استناد می کنند. بزرگترین پشتیبان و معمار این آموزه قدیس آگوستین (قرن چهاردهم میلادی) است، اما از همان اوائل مخالفان، این ایده را غیرمعقول و غیر قابل دفاع دانسته و آن را مورد هجوم قرار می دادند. شاخص ترین مخالف آن پلاگیوس متفکرهم عصر آگوستین است. پس از وی نیز مخالفتها ادامه داشته و در عصر جدید دامنه این مخالفتها گسترش بیشتری یافته است؛ اما دستگاه مسیحیت طی شوراهای مکرر و متعددی مثل شورای کارتاژ، شورای اورانژ و شورای ترنت، پیوسته آموزه را مورد تاکید قرار داده و مخالفان را به ارتداد و انحراف محکوم نموده است. این مقاله فرایند شکل گیری آرای مخالفان و موافقان و سیر تاریخی آموزه را پی می گیرد، تا بستری برای پژوهشهای تخصصی در این زمینه فراهم سازد.

پاپر برای ارائه راه حلی برای مسئله تمییز علم از غیر علم، ملاکی ارائه می دهد که هدف این نوشتار، طرح و بررسی آن است. در این مقاله تلاش می شود با الهام از نقدهایی که لری لائودن، هارولد براون (1979)، و.و.بارتلی، کوهن و لاکاتوش از ملاک تمییز پاپر به عمل آورده اند، نقدهای جدیدی ارائه شود. تحلیل تبعات منطقی ملاک پاپر روشی است که در پیش گرفته می شود تا چنانکه خود وی پیشنهاد می کند ملاکش مورد نقد و بررسی قرار گیرد. در این نقد مواضعه پاپر برای تعریف علم، به سه مرحله تجزیه و برای هر یک از این مراحل نقدهایی ارائه می شود.