فصلنامه راهبرد
پیاپی 33 (پاییز 1383)

در قرون گذشته حفظ امنیت جامعه حراست از کشور در برابر تجاوز بیگانگان، ایجاد راه های ارتباطی امنیت تجارت و تامین نیازهای اولیه جامعه وظایف اصلی حکومت ها به شمار می آمد. از دورانی که مفهوم دولت ملت به وجود آمد وظیفه دولت در زمینه خدمت رسانی دامنه گسترده تری یافت. در زمینه خدمت رسانی حاکمیت وظیفه دارد از ایجاد شغل و امنیت فردی واجتماعی تا برخورد با تهدیدهایی که کرامت، هویت دینی و ملی را مورد تهدید قرار می دهد، برنامه داشته باشد.; مشروطیت ثانویه یک نظام به خدمت رسانی و رضایت مندی مردم وابسته است.;

موضوع فقر و اینکه به کدام بخش از جامعه و برپایه چه اطلاعاتی می بایست کمک بیشتری شود، مورد توجه روزافزون سیاستگذاران مسایل اجتماعی-اقتصادی می باشد. هرچند که این موضوع ساده به نظر می رسد ولی به طور کلی موضوع فقر هم از دیدگاه نظری و هم روش های اجرایی جهت شناخت و اندازه گیری، مسئله ای پیچیده می باشد. ضمنا اطلاعات و آمار در دسترس معمولا واقعیت های موجود را جهت اندازه گیری دقیق فقر کاملا منعکس نمی نماید.

اصطلاح سرمایه اجتماعی نخستین بار در اثر جین جکوب با عنوان مبرک و زندگی شهرهای بزرگ آمریکا به سال 1961 به کار رفته است،که وی توضیح داده بود شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده های حومه قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهد و در مورد حفظ نظافت، کاهش جرم و جنایت خیابانی در دیگر تصمیمات کیفیت زندگی، مسئولیت بیشتری از خود نشان می دهند. ; پیر بوریو از متقدمان طرح موضوع سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی مانند گونه های دیگر سرمایه، چند منظوره و تبدیل ناپذیر است.;

این مقاله ضمن برشمردن مشکلات تهران بر مسئله اسکان جمعیت وحل و نقل به عنوان شاخص های عمده کیفیت زندگی تاکید شده و با توجه به تجارب گذشته، راه حل هایی عرضه شده است.; گسترش تهران در دو دهه اخیر به عوامل چندی از جمله جنگ تحمیلی و مسئله جنگ زدگان، تمرکز اغلب امکانات آموزشی، بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران و تمرکزامور سایسی و اداری کشور و نیز تجمع بیشترین واحدهای صنعتی و کارخانجات در اطراف تهران و حوزه نفوذ این شهرموجبات گسترش بی رویه جمعیت در این شهر شده است.;

این مقاله بر مشکلات گوناگون حمل و نقل تهران متمرکز شد هو به ویژه مسئله میزان مصرف سوخت را مورد توجه قرار داده است. براین اساس، مسیولان کلان شهرهایی چون تهران چاره ایی ندارند جز این که برنامه ریزی علمی و مداوم ردر حوزه حمل و نقل شهری را جدی بگیرند و اقداماتی در این چارچوب انجام دهند. ذکر چنین برنامه ای و پیشنهاد سیاست های راهبردی، بخش پایانی مقاله است.

معضلات ترافیک شهر تهران، ریشه در فرهنگ وارداتی خودرو، بافت سنتی شبکه معابر، استفاده از وسیله نقلیه به عنوان منبع امرار معاش، فرسوده شدن اتومبیل های با عمر بالا و سایر مسایل فرهنگی و اجتماعی دارد. محدودیت اعتبارات تخصیص یافته به بخش عرضه سیستم حمل و نقل، سطح تسهیلات ارایه شده توسط گردانندگان سیستم را در حد پایینی نگه داشته است.

این مقاله به نقش فناوریهای جدید در کاهش مصرف سوخت و دیگر مشکلات ترافیکی تهران اشاره دارد. این بررسی نشان می دهد چنانچه مواردی چون کاربرد اطلاعات در صنعت حمل و نقل ارتقای کیفیت خودرو و اقتصادی کردن استفاده از خودروهای فرسوده جدی گرفته شود مصرف انرژی و میزان آلودگی و ترافیک به نحو قابل ملاحظه ای کاهش خواهد یافت. در این زمینه آمارهایی از وضعیت تهران و نیز تجربیات آمریکا و آلمان آمده است.

هگل تاریخ جهان را تاریخ روح مطلق و تاریخ صیرورت آن می داند و از آنجا که گوهر روح آزادی و حریت است. درواقع چگونه تاریخ نمودار مراحل مختلف تحقق آزادی است .روح می کوشد از خود آگاه شده و خود را آزاد سازد و اینه آگاهی و این آزادی جز به نحو تدریجی و به طور دیالکتیکی به دست نمی آید. جهان خارج، فکری است که درعالم رها شده و به صورت انسان و سایر موجودات طبیعی ظهور کرده، آزادی خواهی است. اما وقتی که روح مطلق جهانی خود را در این جهان رها ساخت و به صورت اندیشه ای سرگردان در آمد، به ابعاد و اقتدار تعین یافت، موجود مشخص و متعینی شد و در نتیجه از آزادی مطلق محروم شد. اکنون، غایت این روح، در تاریخ جهان تحقق بخشیدن دوباره به ذات خود و دست یافتن به موهبت آزادی است.

در این مقاله به آرای دو فیلسوف معاصر پرداخته شده که در جبهه ای مخالف هم قرار دارند. پوپر لیبرالیست و هابرماس سوسیالیست. نویسنده لیبرالیسم جدید را قایم به فردگرایی اجتماعی دانسته و پس از بحث از مفاهیم کلیدی لیبرالیسم جدید؛ یعنی فردگرایی و ازادی و محدودیت قدرت دولت وقول به این که ذات، لیبرالیسم همان دموکراسی است به عناصر اصلی فلسفه سیاسی پوپر، همچون جامعه باز، دموکراسی، آزادی، انتقادپذیری قبول سنت نقد، قبول دولت کوچک با ویژگی های مردمی، عدم تساهل در مقابل دشمنان دموکراسی و تساهل و اصلاح به جای انقلاب اشاره دارد.

ابتدا به بررسی افق فکری نصر که مبنی بر این معرفت است می پردازد و سپس دیدگاه وی را در باب سنت و سنت گرایی که به نوعی رهیافت فکری- فلسفی نصر است مورد کنکاش قرار می دهد. ; در ادامه به بررسی مفهوم امر قدسی می پردازد و معتقد است که به باور نصر، علم قدسی در دل وحی قرار دارد و از بازخوانی علم قدسی حکمت خالده احیا می شود. تلاش نویسنده حول بررسی کشاکش و جدال معنایی میان معنویت و عقلانیت از نظرگاه فکر نصر، متمرکز است.;

در این مقاله بر ضرورت ایجاد هماهنگی میان اندیشمندان و منتقدان فرهنگ در دو قطب شرق و غرب فرهنگی و همراه شدن آن با یکدیگر در سلوکی عقلانی -معنوی در جهت حل بحران ها و رفع نیازهای جدید انسان امروز با پیش فرض قرار دادن جهان بینی تکاملی و ترسمی شمایی تلفیقی از مفاهیی اساسی چون غرایز، احساسات و عقلانیت به ارایه طرح مقدماتی در تقسیم احساسات بشر مدرن می پرازد.

این مقاله درصدد است که سازگاریها و ناسازگاریهای نظریه یا طرح جمع عقلانیت و معنویت را که از سوی آقای مصطقی ملکیان مطرح شده نشان دهد. نویسنده معتقد است بزرگ ترین ضعف ملکیان، عدم ارایه تعریف جامع و مانعی از معنویت است و همین امر باعث شده تا طرح او در حد یک آرمان باقی بماند. نویسنده معتقد است طرح یا نظریه معنویت یک طرح روشنفکری یعنی جمع و رفع تعارض میان سنت و تجدد است.

این مقاله درصدد است خاستگاه و جایگاه معنویت ضمن برشمردن مولفه های اصلی نظریه معنویت درصدد است که معنویت از کجا آمده، چرا آمده و به عنوان یک مولفه فردی اجتماعی چه نسبتی با هویت های تثبیت شده فکری و نمادهای قوام یافته اجتماعی چون عقلانیت، دین و اخلاق برقرار کند. نویسنده آزمون ها و انتقادهای فراروی نظریه معنویت را مورد بازکاوی قرار می دهد.

در این گفت و گو علی پایا معتقد است که حیث های التقاطی معرفتی در خلق سپهر عقلانیت نقش اساسی دارند و حیث های التقاطی معرفتی و ارادی در خلق سپهر معنویت. در ادامه ایشان ضمن پراختن به تقابلی که در گذشته میان رهیافت های متکی به عقلانیت محض و رمانتیسیسم افراطی بود به میراث فلسفی کانت و نقش آن در تحول بنیادین دیدگاه های انسان مدرن می پردازد. ; نوروزی نیز بحث را با معنویت و گرایش های خدا محورانه و انسان باورانه ادامه می دهد. ایشان بهره گیری از آموزه های اسلام و کاربرد آنها را در زندگی انسان ها راه مناسبی برای رسیدن به معنویت می داند. به عقیده وی عقلانیت بدون معنویت یک عقلانیت ابزاری است. ;

نویسنده معتقد است که این نظریه در حوزه تعریف مفاهیم یا عناصر سازنده دارای یک بی تناسی است چرا که واضع نظریه دو قطبی معنویت و عقلانیت در کنار شرح و بسط دراز دامن از عقلانیت و شقوق آن، سپهر معنویت خود را داشته باشد اما در حوزه مشکل گشایی عملی نمی توان مطمین بود که راهی به عالم بالا برای توده مومنان فراهم آورد.

نویسنده در این مقاله به گونه ای موجز، یا دسته بندی نظریات گوناگون در این زمینه به ارایه شواهدی چند از تاریخ و فرهنگ ایران می پردازد تا نشان دهد مواردی چون تک روی و چند گانگی رفتاری یا به عبارت دیگر شماری خلق و خوی ایرانیان مانع از تحقق توسعه در ایران است.

این نوشتار حاوی ارزیابی کتابهایی است که دراین باره به نگارش در آمده و مشهور ترین آن از نویسنده فقید محمد علی جمالزاده تحت عنوان خلقیات ما ایرانیان است. در این مقاله پس از ذکر ریشه های هشتگانه ویژگی های اخلاقی ایرانیان، به این بحث می پردازد که چگونه ضعف های اخلاقی بیش از پیش کنار می رود و زیبایی های اخلاقی جایگزین آن می شود.

در پروژه هابرماس کنش ارتباطی جایگاهی والا دارد، از این رو بخشی از نوشتار به معرفی مختصات این مفهوم جغرافیا فکر هابرماس اختصاص دارد . معرفی کاستی های نظریات هابرماس و انتقادات دیگر نویسندگان و صاحب نظران در پایان این مقاله است.

این مقاله با بررسی درونمایه تحلیل های هابرماس، در مقام نسل دوم مکتب فرانکفورت، مسئله چرخش ذهنی و بازگشت متنی در نسل سوم این مکتب، به ویژه در آثار اکسسل هونت را برر سی می کند. این مقاله به دنبال آن است که تداوم و تحول در مطالعات مکتب فرانکفورت و اثرگذاری هابرماس بر صاحب نظران پس از خود را به روشنی به نمایش می گذارد.