فصلنامه راهبرد
پیاپی 34 (زمستان 1383)

- نخستین بار، کی بود که به اقتصاد رفاهی و نظریه ی انتخاب اجتماعی علاقمند شدید؟ لطفا به ما بگویید که علاقه ی شما به این حوزه چگونه شروع شد؟ ; من درست از زمانی که به اقتصاد علاقه مند بوده ام به اقتصاد رفاهی نیز علاقه مند بوده ام. من در سال 1951 در دانشگاه پرزیدنسی کلکته در رشته ی اقتصاد لیسانس گرفتم. برنامه ی اصلی و اولیه ی من این بود که فیزیک بخوانم، اما تصمیمم را عوض کردم و یکی از عوامل موثر بر تصمیم من این بود که به علم اخلاق و فلسفه ی سیاسی علاقه داشتم و به علاوه جذابیت های خود اقتصاد نیز موثر بود. ما در کالج پرزیدنسی یک سری استاتید برجسته داشتیم، کسانی که اقتصاددانان خوب بسیاری را تربیت کردند. در میان استاتید ما باباتوس دانا و تاپاس مایوم دار، علاقه ی عمیقی به اقتصاد رفاهی داشتند;

در قطعنامه اخیر صحت اظهارات ایران مبنی بر صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌‌ای به اثبات رسید. گرچه قبلا در گزارش مدیرکل این مسئله آمده بود که فعالیت‌های ایران صلح‌آمیز است مع‌الوصف پس از طی بازرسی‌های وسیع، امروز بعد از یک سال از بازرسی‌های مکرر، آژانس نه تنها بر این امر اعتراف مجدد می‌نماید، بلکه حتی شورای حکام نیز برای اولین بار اذعان می‌دارد که فعالیت‌های هسته‌ای ایران، صلح‌آمیز است. این معنی در بند دال قطعنامه اخیر شورای حکام به صراحت قید گردیده است

از جمله مسایل قابل توجهی که ذهن پژوهشگران و کارشناسان نظامی-امنیتی را به خود مشغول ساخته است، بحث استراتژی کلان آمریکا و به تبع آن استراتژی هسته‌ای آمریکا در قرن 21 است. به‌طور کلی پس از جنگ سرد، واشنگتن به دنبال استراتژی واحد و هماهنگ در دولت‌های بوش و کلینتون بوده است. موضوع اصلی این استراتژی کلان، حفظ برتری جایگاه بین‌المللی است که در آن آمریکا به عنوان قدرت مسلط مطرح باشد

این مقاله را سودای آن است تا تاثیر یازده سپتامبر و جنگ علیه تروریسم را بر مناظره کنونی هسته ای مورد بررسی قرار دهد. در قسمت اول به بررسی تاثیر بر تروریسم هسته ای می پردازد و سه سناریوی 1- دستیابی بازیگر غیردولتی به سلاح هسته ای، 2- حمله علیه تاسیسات هسته ای و 3- انفجار «بمب کثیف» را در این زمینه مطرح می کند. پس از آن، گاه در مبحث انرژی هسته ای به تناقض امنیتی کشورهای صنعتی اشاره می کند که در آن کشورهایی که کالای لازم برای رشد کشورهای صنعتی تهیه می کنند، خود محل پرورش تروریسم هستند. در مبحث سیاست های کنترل هسته ای به تاثیر بر امنیت کلاهک های هسته ای و مواد هسته ای می پردازد. سپس تاثیر حادثه یازده سپتامبر را بر گسترش هسته ای، سیاست های بازدارندگی هسته ای غرب و رقابت های هسته ای را مورد مداقه قرار می دهد. نویسنده در پایان، نتیجه می گیرد که یازده سپتامبر 2001، ماهیت مناظره هسته ای را به طور جدی دچار تغییر نکرده است و گاهی تاثیرات ضد و نقیضی بر سیاست های هسته ای و روندهای در حال ظهور آن برجای گذاشته است. نویسنده معتقد است در حالیکه واژه «هسته ای» را به طور وفور می توان در گفتمان امنیتی پس از یازده سپتامبر مشاهده کرد، اما ایالات متحده و متحدانش دیگر احتمال استفاده از سلاح های هسته ای را کانون سیاست های امنیتی خود نمی دانند و برای نخستین بار پس از سال 1945، بازندگی هسته ای دیگر با بنیادهای امنیت غرب پیوندی جدی ندارد

پیدایش سلاح های هسته ای، مفاهیم جنگ، صلح و امنیت را دگرگون ساخت. براین اساس استراتژی کلان عصر هسته ای در نظام دوقطبی بر مبنای بازدارندگی استراتژیک استوار گردید و این به معنای حفظ سلاح های هسته ای به شمار می رود. از این رو، به نظر می رسد که خلع سلاح هسته ای کامل، واقعا غیر عملی است و هیچ یک از قدرت های هسته ای نیز تاکنون تمایلی به این مقوله نشان نداده اند. در زمینه کنترل سلاح ها و آزمایش های هسته ای، اقدامات متعددی تاکنون صورت گرفته است

در دو دهه گذشته ایران مکررا از طرف کشورهای غربی به خاطر تلاش برای دستیابی به سلاح های هسته ای مورد نکوهش قرار داشته است. این امر در حالی است که ایران همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای خود تاکید نموده است. در ارتباط با موضوع عدم گسترش سلاح های اتمی، ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که در همان سال پیدایش پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، آن را امضاء کرد و همواره ارتباط خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی، سازمان اجرا کننده این پیمان، به صورت ارایه گزارش های مکرر، حفظ نمود. با این حال موضوع تلاش ایران برای دستیابی به سلاح های هسته ای یکی از محورهای مورد انتقاد آمریکا و سایر کشورهای غربی است و به این خاطر فعالیت های هسته ای ایران همواره با سوء ظن کشورهای غربی و حتی منطقه همراه بوده است

پس از پایان جنگ جهانی دوم و ادعای کشتار شش میلیون یهودی در طول این جنگ، اسراییل تاسیس گردید. موجودیت این دولت همواره از سوی کشورهای منطقه ی خاورمیانه زیر سوال بوده و عکس العمل هایی در این خصوص از طرف دولت های اسلامی و عربی صورت پذیرفته است. از سوی دیگر ابهاماتی در خصوص شکل گیری رژیم و حمایت های همه جانبه دول غربی به ویژه ایالات متحده از آن وجود داشته است از جمله این حمایت ها می توان به کمک های تسلیحاتی فراوانی اشاره کرد که به طرق گوناگون و تحت عناوین مختلف در اختیار این رژیم قرار گرفته است. از حمایت های غرب می توان به در اختیار قرار دادن فناوری ساخت و تکثیر سلاح های هسته ای اشاره نمود. امروزه خطر تولید و تکثیر این گونه تسلیحات بر هیچ کس پوشیده نبوده و جامعه بین المللی در خصوص جلوگیری از تولید و اشاعه تسلیحات هسته ای به یک اجماع نظر کلی دست یافته است

مسئله هسته ای ایران دو آزمون حیاتی را برای ایالات متحده و اروپا مطرح می کند. اول اینکه آیا بعد از اختلاف عمیقی که درباره عراق به وجود آمد آمریکا و اروپا می توانند درباره این مسئله که برای آنها و جهان اهمیت زیادی دارد، با یکدیگر همکاری کنند و دوم آیا منصرف کردن یک کشور مبتکر و مصصم برای دست یابی به سلاح های هسته ای از طریق ابزار نظامی محدود ممکن است. این دو آزمون به شدت به هم مرتبطند. اختلاف تلخی که به خاطر موضوع عراق در بین کشورهای آتلانتیک رخ داد بر این امر تاکید داشت که بهترین تضمین خلع سلاح های کشتار جمعی چیست، آیا از طریق سرنگونی رژیم صدام حسین و از راه نظامی میسر است یا تکیه بر بازرسی های دقیق بین المللی

دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی به «جمهوری دوم» معروف است. گفته می شود سیاست آرمانگرایانه ده سال اول (جمهوری اسلامی) به سیاست عملگرایانه در جمهوری دوم تبدیل شد. «سازش جویی واقع بینانه»، «منفعت محوری»، «اصلاحات اقتصادی»، «عادی سازی روابط»، «همزیستی با دیگران»، «مصلحت گرایی»، «واقع گرایی» و «ژیوپلیتیک» عناوین دیگری هستند که محققان به سیاست خارجی زمان آقای هاشمی نسبت می دهند. با توجه به اینکه ریاست جمهوری آقای هاشمی مقارن با پذیرش قطعنامه 598 (پایان جنگ ایران و عراق)، رحلت حضرت امام (ره) و اصلاح قانون اساسی در داخل و فروپاشی ابرقدرت شرق و برهم خوردن تعادل ناشی از نظام دوقطبی در خارج است، نقطه ی عطفی در تاریخ جمهوری اسلامی و برای سیاست خارجی آن به حساب می آید

وجود یا عدم وجود سلاح های کشتار جمعی در عراق و برنامه های تولید آن، خصوصا بعد از حمله عراق به کویت، طی حدود 12 سال از موضوعات مهم در دستور کار جامعه بین المللی بود. سرنگونی رژیم صدام حسین این فرصت را فراهم آورد تا به نحوی قطعی به مناقشات در این مورد خاتمه داده شده و از جمله مشخص شود که آیا تلاش های گسترده، بی وفقه و دامنه دار شورای امنیت طی 12 سال و رژیم بازرسی تهاجمی و پیچیده ای که از آن نشات گرفت، توفیقی در خلع سلاح و مهار رژیم صدام حسین داشت یا خیر. اکنون به نظر می رسد که می توان با توجه به یافته های هییت تحقیق آمریکایی در عراق که بعد از اشغال این کشور طی حدود ده ماه به بررسی این موضوع پرداخت، به این سوال پاسخ داد

اهمیت تحولات اخیر در نظام مالی کشورهای پیشرفته و شیوع و تحت تاثیر قراردادن بازارهای مالی در سایر کشورها، موضوع مهمی را در مباحث نظری و عملی اقتصاد پول و بازارهای مالی ایجاد نموده است. ایجاد تحولاتی در خصوص نحوه ارتباطات و نقل و انتقال اطلاعات، مسیر جدیدی را فراروی بازارهای پول و سرمایه در جهان گشوده که به معنای واقعی وطن سرمایه را جهانی ساخته است. براین اساس، دقت در پیشرفت های حاصل از این تحولات، موجب خواهد شد تا از فرآیند جهانی شدن اقتصاد عقب نمانده و پیش از آن که نتایج این تحولات خود را به عنوان یک واقعیت به جهان اقتصادی کشور تحمیل نماید، حرکت ها و تغییرات لازم جهت مواجه با چنین فرآیندی را پیش بینی و ایجاد نماییم

دوره ی ششم مجلس شورای اسلامی در نظام قانون گذاری کشور دارای ویژگی های خاص بود، از یک سو به لحاظ تعداد جلسات علنی نشانگر یکی از مجالس پرکار بعد از انقلاب اسلامی است. بدین معنی که از نظر تعداد جلسات علنی، از مجالس دوره های چهارم و پنجم نیز جلوتر است (جدول یک). از سوی دیگر، از لحاظ حجم اعلام وصولی و مصوبات نیز، کارکردی در خور توجه داشت؛ بدین معنی که 5-3 طرح و 466 لایحه را اعلام وصول که از این مقدار (یعنی 771 طرح و لایحه)، 390 مورد را به تصویب رسانده، 59 مورد را مردود نموده و 42 مورد به مجمع تشخیص مصلحت، ارجاع یافته است. (جدول دو). به این ترتیب از نظر تعداد لوایح در میان تمام ادوار مختلف جایگاه نخست را داراست (جدول سه). با این حال، ارزیابی کارنامه مجلس ششم، حایز اهمیت زیاد است، مخصوصا از آن رو که بتوان به ضعف ها و چالش های فراروی مجلس اصلاحات پی برده و از نتایج آن برای مجالس بعدی، بهره برد

نوشتار حاضر سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد: «چه آفات و موانعی موجب کاهش کارایی نمایندگان مجلس و دور شدن آنها از انجام وظایف نمایندگی می شود؟». قبل از شروع بحث، بیان برخی نکات لازم به نظر می رسد: اول، ویژگی ها و توصیف هایی که در این مقاله از نمایندگان آمده است، به طور طبیعی، شامل همه نمایندگان مجلس و همه دوره های آن نیست؛ دوم بیان تمام آفات و آسیب ها نیازمند پژوهشی مفصل و مستقل است و فعلا از حوصله این مقاله بیرون است؛ سوم، برخی از مشکلات مطرح شده در این مقاله ریشه در بحث های جداگانه ای مانند «آسیب شناسی انتخابات در ایران» و «احزاب در ایران» دارد، بنابراین، آن گونه آفاتی که ناشی از عدم شناخت کافی رای دهنده از نامزدهای انتخاباتی و مشکلاتی از این قبیل است، مورد بررسی قرار نگرفته است؛ چهارم رویکرد نگارنده در بیان آفات، بیشتر به دوره های پنجم و ششم مجلس شورای اسلامی معطوف است، اما به نظر می رسد که برخی از آفات کلی تر و اساسی تر باشد و نه تنها مربوط به تمام دوره های گذشته مجلس است، بلکه احتمالا گریبانگیر دوره های آینده نیز خواهد بود. پنچم، و از همه مهم تر، نگارنده معتقد است که برخی مشکلات بزرگ در جامعه به طور اعم و در فرآیند «تقنین» به طور اخص ریشه در آفات و مشکلات به ظاهر کوچک، غیرمحسوس و احیانا کم اهمیت در مجلس دارد، از این رو گاه مشکلات شخصی و شخصیتی برخی نمایندگان باعث می شود، مثلا عده ای سرپرست خانواده به عنوان مجرم روانه ی زندان شوند، یا عده ای کار و شغلشان را از دست بدهند و یا قیمت برخی کالاها چند برابر شود. تمام این موارد گاه به دلیل عدم دقت برخی نمایندگان در بررسی های کارشناسی و اظهارنظر است. در نوشتار حاضر نخست مشکلاتی را که به نظر می رسد بیشتر مربوط به «ساختار» مجلس باشد، مورد کندوکاو قرار می دهیم

قانون اساسی ج.ا.ایران از سال 1368 مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت. از جمله این تغییرات، اصلاحات ساختاری و تشکیلاتی و معرفی یک سازمان عالی سیاسی در قانون اساسی و نظام سیاسی ایران بود: مجمع تشخیص مصلحت نظام. اگرچه مجمع تشخیص مصلحت نظام قبل از پیش بینی در اصلاحات قانون اساسی سال 1368 بوسیله فرمان امام ایجاد شده بود، لیکن ضرورت و اهمیت وجودی و کارکردی آن تا حدی بود که تداوم آن باید در اصلاحات 1368 مورد توجه قرار می گرفت و به صورت قانونی در نظام حقوقی و سیاسی ایران پیش بینی می گردید

در مقاله حاضر به این پرسش پاسخ داده می شود که: حوزه ی اقتدار دولت در نظریه های ولایت فقیه چه گستره ای را در برمی گیرد؟ به دیگر سخن، آیا در این نظریه ها قدرت، متمرکز است یا غیرمتمرکز است و براساس نظریه تفکیک قوا میان قوای سه گانه توزیع شده است؟ مدعای نوشته این است که نوع مناسبات فرد و دولت در نظریه های ولایت فقیه، وا-کارگزارانه (ولی-عامل) است. این دانش واژه -که تلفیقی از دو الگوی نظری واگذاری (ALIENATION) و کارگزاری (AGENCY) است و توسط این پژوهنده ابداع شده است- به این معنا است که نوع مناسبات فرد و دولت در نظریه های ولایت فقیه، دو جانبه و دوگانه است، نه یک سویه و یک جانبه. نظریه های ولایت فقیه با مدعای مذکور تطبیق و مقایسه شده و میزان انطباق پذیری و یا ناسازگاری آنها با این مدعا کاوش و سنجیده شده است

نخست: شباهت های آرای دو اندیشمند ; 1- هر دو نقد را جز تفکرشان می دانند و بین عقلانیت و انتقاد ارتباط تنگاتنگ می بینند و تفکر آنها به روشنگری می رسد نه روشنگری سنتی بلکه روشنگری جدید که تجربه گرایانه نیست. ; 1-1- پوپر ; در کتاب انقلاب یا اصلاح درباره عقل گرای انتقادی می گوید: «سقراط در دفاعیه معروف خود می گوید که هیچ نمی دانم و این را هم به زحمت با وجود این سروش معبد دلفی او را خردمندترین مردمان قلمداد کرده بود. سقراط پس از لختی تفکر راه حل زیر را ارایه می دهد به نادانیم آگاهم شاید این آگاهی به حدود تنگ من است وقتی سقراط می گوید یک دولتمرد باید خردمند باشد منظور این است یک سیاستمدار باید پیش از انسان های دیگر به نادانیش آگاه باشد من نیز مانند سقراط معتقدم که ما هیچ نمی دانیم یا اندک می دانیم نادانی ما بیکرانه است اما این آشکارا حق مطلب نیست البته حق نداریم وجود علوم طبیعی و پیروزی های عظیم آن را انکار کنیم ولی هنگامی که از نزدیک به این علوم می نگریم پی می بریم که این علوم نه دانشی مثبت یا مطمین بلکه از فرضیاتی بی پروا تشکیل شده اند که ما از راه انتقاد مداوم بهبودشان می کنیم

نگرش منتقدانه به پایدارهای پیرامونی، یکی از محورهای اساسی تفکر مدرن است که نسبتی غیرقابل انفکاک با آن دارد، اما «اندیشه ی انتقادی» -به طور خاص- به ظهور جریان فکری ای اشاره دارد که پس از بروز ناکامی های مدرنیته در دستیابی به وعده های خوش بینانه ی تحقق ترقی و بهروزی و خوشبختی انسان، در اواخر قرن نوزدهم پدیدار شد. این جریان فکری، تامل نقادانه در مناسبات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ی مدرن را در سرلوحه ی کار خود قرار داد. آنچه زمینه های ظهور جریان را فراهم آورد، رخداد های هول انگیزی چون جنگ جهانی اول و دوم با پیامدهای زیانبارش، تجربه های فاجعه بار فاشیسم، نازیسم و کمونیسم بود. تجربه هایی که در آنها رویه ی خشونت بار تمدن جدید آشکار شد و زمینه های طرح نگرش های بدبینانه، یا حداقل آسیب شناسانه را فراهم آورد. حتی در برخی از تعابیر، مدرنیته طلیعه ی «عصر جنگ تمام عیار» و «اضطراب دایم» دانسته شد. «ژان بودریار» -متفکر فرانسوی- در نقد مدرنیته می گوید: «پیشرفت پیوسته ی علوم و فنون و تقسیم کار، به پیدایش بعدی تازه از دگرگونی دایمی و انهدام رسوم و فرهنگ سنتی در صحنه ی زندگی اجتماعی انجامید

سردبیری محترم نشریه وزین راهبرد ; احتراما؛ عطف به مقاله درج شده در شماره 30 آن نشریه محترم، خواهشمند است دستور فرمایید با عنایت به درخواست عده ی زیادی از خوانندگان آن نشریه محترم به منظور روشن شدن اذهان عمومی، پاسخ این شرکت چاپ گردد. ضمنا به استحضار می رساند که در جوابیه حاضر، ما کوشیده ایم به نوشته هایی که تحت عنوان «طرح پرسش ها و نگرانی هایی درباره استراتژی توسعه صنعت پتروشیمی- انتشار یافته توسط شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران و همچنین انتشار یافته در شماره 30 نشریه راهبرد تحت عنوان تراژدی صنعت پتروشیمی ایران» آمده است پاسخ گوییم و امیدواریم پاسخ های قید شده، مورد عنایت واقع گردد;

اگر کسی نشانی توسعه را از شما پرسید، چنین راهنماییش کنید: میدان آزادی، آزاد راه مردم سالاری، خیابان توانمندی و اگر شماره پلاک را پرسید بگویید: در آنجا نیازی به دانستن شماره پلاک نست، زیرا همه درها بر پاشنه مسئولیت آگاهانه می چرخد و به روی توسعه پایدار، گشوده می شوند. ; چکیده کتاب «توسعه و آزادی» آمارتیاسن ; کتاب «توسعه و آزادی»، اثر آمارتیاسن، برای متخصصین اقتصاد و حقوق و سیاست به طور اخص و برای آشنایان با علوم انسانی به طور اعم، نیازی به شرح و مقدمه ندارد. علی رغم آنکه بسیاری از موضوعات از دیدگاهی نو و با برداشتی جدید و بدیع نگاشته شده است، در اکثر موارد فهم و درک آنها آسان است، اما در عین حال کتابی نیست که بتوان آن را بدون تمرکز کافی و توجه به پیوستگی های فراوان مطالبش خواند و فهمید و گذشت;