فصلنامه راهبرد
پیاپی 38 (زمستان 1384)

مشارکت از مطالبات دایمی و همیشگی ملت و همبستگی نیاز مستمر کشور است و بی تردید دستیابی به اهداف ملی و تامین منافع ملی بدون این دو اصل امکان پذیر نمی باشد.; بی تردید در صورت وجود اختلاف، شکاف و چند دستگی، عدم انسجام و یا غیبت مردم از صحنه مسایل مهم سیاسی و اجتماعی هیچ دولتی قادر نخواهد بود برنامه های اساسی و مهم را در کشور به سرانجام برساند.;

سازمان ملل متحد با هدف پاسداری از صلح و امنیت بین‌المللی، پس از جنگ جهانی دوم تشکیل گردید. این سازمان، به تدریج در طول حیات خود، وظایف دیگری را نیز به عهده گرفت و طیف وسیعی از موضوع‌ها به فعالیت‌های این سازمان افزوده گردید. بنابراین ارزیابی عملکرد سازمان ملل با گستردگی فعالیت‌های آن دشوار و تاحدی ناممکن می‌باشد. اگر بخواهیم عملکرد این سازمان را با نظارت بنیان‌گذاران آن بسنجیم، مطمینا سازمان ملل در رسیدن به اهداف خود، زیاد موفق نبوده است. اما اگر بخواهیم آن را با سلفش مقایسه نماییم. قطعا بسیار موفق‌تر از جامعه ملل عمل نموده است. عامل دیگری که این ارزیابی را مشکل می‌نماید نبودن سازمانی مشابه برای مقایسه و سنجیدن عملکرد آن است. با وجود این، در این مقاله سعی می‌شود با توجه به وسعت فعالیت‌های سازمان ملل به اصلی‌ترین هدف آن یعنی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی پرداخته شود.

اقدامات اصلاحی هم ممکن و هم لازم است، اما نیازمند فرآیند پیچیده ای از مذاکرات می باشد، تا همه ی اعضا به این احساس دست یابند که در قبال آن، چیزی به دست خواهند آورد. (جیمز پاول) ; درآمد ; مقالات و پژوهش های عدیده ای در خصوص اصلاحات نگاشته شده و کارشناسان و پژوهشگران دولتی یا مستقل بسیاری، پیرامون آن سخنرانی کرده یا مطلب تهیه کرده اند؛ چرا که نفس اصلاحات در سازمان ملل با مفهوم اصلاحات در هر سازمان و نهاد دیگری متفاوت می نمایاند، هرچند ماهیت سازمان ملل اساسا با ماهیت هرگونه سازمان ملی یا دولتی یا حتی بسیاری از سازمان های بین المللی نیز تفاوت دارد. سازمان ملل متحد، ساختاری بسیار پیچیده و غیرمتمرکز با کارکردی چند جانبه است که دستورالعمل گسترده تهیه شده برای آن نه تنها حرکت آن را بسیار کند و بطی نموده، بلکه فرصتی کافی برای ارایه انتقاد از سوی بیش از 190 کشور عضو و هزاران سازمان غیردولتی و کارشناس مستقل را هم فراهم نموده است. تعداد کم اصلاحات در این سازمان مهم و روند پیچیده و ناکارای آن به علت اختلافات عمیق سیاسی میان اعضای آن و نیروهای مخالف در نظام بین المللی است؛ که خود سازمان را نیز به صورتی چندپاره و متضاد در آورده است. از سوی دیگر، نوع خاص تقسیم قدرت در آن، ایجادکننده حسی است که برای در امان ماندن از ناامیدی، خواهان رفرم و اصلاح در ساختار سازمان خواهد شد. سازمان ملل، امکان تغییر هم زمان با تحولات بسیار پرشتاب دهه 90 میلادی را نداشته و به همین خاطر در نخستین سال های هزاره سوم در میان اعضای متفاوت خود، گیج و سردرگم به نظر می رسد. در همین حال، موافقان و مخالفان نفس اصلاحات نیز در برابر یکدیگر صفی طولانی کشیده اند. سیاست رسانه های گروهی که اغلب به صورت شرکت های چند کاره در امور خبرپراکنی و تفریحات وجود دارند با اندیشگاه های محافظه کار در یک جبهه قرار دارد و خواستار اصلاحات در ساختار سازمان می باشد. رسانه های گروهی، سازمان ملل را سازمانی بوروکراتیک، فرآیند آن را ناکارآمد و کارکنان آن را فاقد صلاحیت و درگیر فساد اداری می دانند. عدم برش های اجرایی و تاثیرگذار نبودن فعالیت های آن از محورهای دیگر انتقادات است. البته هدف بسیاری از این تلاش ها فقط تاثیر بر عامه ناآگاه، نهادهای قانون گذار و... است.

سازمان ملل متحد، سازمان فاتحان جنگ جهانی دوم است. پیروزمندان این جنگ که جهان را به خاطر تلاش هایشان برای نجات از چنگال نازیسم و فاشیسم، مدیون خود می انگاشتند سازمان ملل را با هدف حفظ و پاسداری از صلح وامنیت بین المللی در سایه همکاری های نهادینه خود، تاسیس کردند و در نعیین ساختار اصلی و ترکیب آن به دنبال حفظ وضع موجود و نه ایجاد وضع مطلوب بودند. شعار آنها برتری صلح بر عدالت بود. آنها جنگیده بودند تا جنگی درکار نباشد و چون براساس رهیافت قدرت، تصمیم گیری های لازم برای پی ریزی ساختار نظام آینده بین المللی صورت می گرفت از این آزادی عمل برخوردار بودند که ساختار مورد نظر را به گونه ای طراحی و شکل بندی کنند که حافظ آنها باشد. این رویکرد سبب شد که در توزیع جهانی قدرت تنها بازیگرانی عهده دار نقش اصلی شوند که در آن زمان بالاترین توان نظامی، سیاسی و سپس اقتصادی را برای راهبری نظام جدید بین المللی پس از جنگ جهانی دوم دارا بودند.

سازمان ملل متحد بی هیچ تردیدی به عنوان اصلی ترین، گسترده ترین و مقبول ترین نهاد بین المللی که دامنه فعالیت آن از صلح و امنیت بین المللی گرفته تا مقابله با ایدز، سوادآموزی، حقوق بشر و بسیاری موضوع های خرد و کلان را در سراسر گیتی دربر می گیرد، شناخته می شود. این سازمان نقش موثری در حل و فصل بسیاری از بحران های بین المللی ایفا کرده و در توسعه همکاری ها میان کشورهای جهان، کارنامه ی نسبتا قابل قبولی دارد. با این حال، چند سالی است که صحبت از ضرورت اصلاح در ساختار و عملکرد سازمان ملل متحد در محافل علمی، دیپلماتیک و بین المللی به گوش می رسد. واقعیت آن است که اجماع جامعه ی بین المللی در حال حاضر بر آن قرار گرفته که سیستم فعلی پاسخگوی نیازه و چالش های جهان امروز نیست و چنانچه برای این وضعیت، تدبیری اندیشیده نشود، برسازمان ملل متحد همان خواهد رفت که بر سلف آن یعنی «جامعه ملل» گذشت. در اینجا لازم است براین نکته مهم انگشت نهاد که این سرنوشت سازمان ملل متحد به خودی خود نیست که توجه همگان را جلب کرده، بلکه سازمان ملل متحد سمبل نظم حاکم بر جهان و روابط بین الدول است و تزلزل در عملکرد آن بازتابی از بن بست در روابط بین المللی خواهد بود به بیان دیگر، ناتوانی سازمان، معلول عواملی است که این عوامل در صورتی که درمان نشوند، جامعه بشری را با معضلاتی مهیب تر از آنچه حتی بتوان به تصور درآورد، روبه رو خواهند ساخت.

یکی از نهادهای پرقدرت سازمان ملل متحد، شورای امنیت است که نشان دهنده ی جایگاه کشورهای قدرتمند در سازمان ملل از بدو تاسیس آن است. در واقع شورای مذکور که به ویژه حق وتو را برای اعضای موسسش در بردارد، وجه تمایز بین این اعضا است که در مراحل بعدی به سازمان ملل پیوستند. با این حال شورای امنیت در طول حیاتش به جز در موارد محدودی نتوانسته نهاد تاثیرگذار باشد و به ویژه وظیفه اصلی اش یعنی حفظ صلح و امنیت بین الملل را به خوبی انجام دهد. یکی از دلایل این عدم موفقیت جنگ سرد و دوران نظام دو قطبی بود که با توجه به برخورداری آمریکا و شوروی از حق وتو، عملا قطعنامه موثری صادر نشد. با این حال پایان جنگ سرد نشان داد که شورای امنیت برای کسب کارایی نیازمند اصلاحات اساسی است. مهم ترین مسئله در این بین نیز حق وتوست که تنها در اختیار 5 کشور جهان است که خود یکی از مهم ترین دلایل نارضایتی دیگر کشورهای عضو به شمار می رود. این مقاله در صدد است تا علاوه بر بررسی ساختار شورای امنیت موانع و راهکارهای لازم برای طرح کنونی اصلاحات در آن را ارزیابی کند. براین اساس این مقاله در ابتدا به نحوه شکل گیری و وظایف شورای امنیت خواهد پرداخت و در ادامه ساختار شورای امینت در دوران جنگ سرد و دوران پس از جنگ سرد، جایگاه شورای امنیت پس از حوادث 11 سپتامبر، طرح اصلاحات در شورای مذکور، علل شکست طرح اصلاح شورای امنیت و تلاش برای حیات دوباره شورای امنیت را بررسی خواهد کرد.

اصلاحات در ساختار سازمان ملل متحد به ویژه در شورای امنیت بیش از یک دهه است که ذهن کارشناسان مسایل بین المللی را به خود معطوف کرده است. با توجه به اهمیت موضوع اصلاحات، دبیر کل سازمان ملل، هییت عالی رتبه ای را برای ساختن شورای امنیت و افزایش تعداد اعضای آن تعیین نمود. هییت مذکور نیز در گزارش خود به ارایه دو گزینه در این ارتباط پرداخت که البته نظر هیچ کدام از کاندیداهای احتمالی احراز کرسی دایم در شورای امنیت را تامین نکرد. به نظر می رسد 5 اعضای دایم شورای امنیت که از حق وتو نیز برخوردارند، مایل به اعطای این حق به اعضای جدید نیستند. چین نیز که یکی از 5 قدرت دارای حق وتوست، اضافه شدن اعضای جدیدی همچون ژاپن و هند را خطری برای موقعیت خود، به عنوان تنها قدرت آسیایی واجد حق وتو در شورای امنیت، می داند. این مقاله نیز که توسط یکی از کارشناسان برجسته مرکز مطالعات امنیتی آسیا-پاسفیک در هاوایی نوشته شده است دیدگاه چین را درباره اصلاحات در شورای امینت مورد بررسی قرار داده است.

یکی از تاثیرگذارترین کشورها در ارتباط با سازمان ملل متحد، آمریکاست که در بحث اصلاحات در این سازمان نیز نقش ویژه ای دارد. براین اساس بررسی سیاست ها و اقدامات آمریکا در قبال سازمان ملل که برگرفته از منافع این کشور است، بسیار تعیین کننده می نماید. در واقع در ارزیابی دلایل شکست طرح کنونی آمریکا یکی از دلایل برجسته تلقی می شود. مقاله حاضر یکی از عناوین مجموعه مقاله هایی است که در قالب یک گزارش توسط موسسه صلح ایالات متحده تدوین شده است. این موسسه که مقر آن در واشنگتن دی. سی است درباره اقدامات و سیاست های آمریکا در زمینه های صلح و جنگ فعالیت می کند. از مهم ترین فعالیت های این موسسه تحقیق درباره سازوکارهای سازمان ملل درایجاد صلح است که گزارش حاضر یکی از فعالیت های آن به شمار می رود. این گزارش، با عنوان منافع آمریکا و اصلاحات در سازمان ملل، در واقع کار ویژه ای درباره سازمان ملل است که منافع آمریکا و سازمان ملل، نجات انسان، حفاظت از حقوق بشر و پایان دادن به کشتار جمعی، نیاز به بازسازی: اصلاح سازمان ملل، ممانعت از مرگ و ویرانی: تروریسم فاجعه برانگیز و گسترش سلاح های هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک، جنگ و صلح: ممانعت و خاتمه دادن به جنگ ها و کمک به مردم و ملت ها: توسعه و کمک های بشردوستانه از جمله مقالات آن است.

«دیک چنی» معاون کهنه کار جورج دبلیو بوش در یکی از اظهارات تامل برانگیز خویش در آوریل 2004 اعلام کرد «تنها منطقه ای که الزامات راهبردی آمریکا را در جهان برنمی تابد خاورمیانه است». به رغم وی خاورمیانه تنها حوزه ی رام نشدنی برای ایالات متحده محسوب می شود که باید برای تادیب آن از دو ابزار «تنبیه و نوازش» بهره جست؛ تنبیه باید معطوف به حکومت ها باشد و نوازش متوجه ملت ها. اما در این منطقه بحران خیز و غیرمتعارف که به قول «باری بوزان» «بر سازه های کشمکش زا» استوار است، کشوری که در مرکز ثقل بی توجهی نسبت به اولویت های سیاست خارجی آمریکا قرار دارد، ایران است. ایرانی ها با حیات بخشیدن به انقلابی «تجدید نظر طلب» در قلب منطقه خاورمیانه، تمام مختصات راهبردی ایالات متحده را با چالش جدی روبه رو ساختند. چالشی که در خلال یک ربع قرن اخیر موجبات «تصاعد تدریجی بحران» میان دو کشور ایران و آمریکا گردید. به دیگر سخن انقلاب اسلامی ایران از آن رو که مبانی رفتاری و فلسفی جدیدی را که منبعث از اصول و انگاه های اصیل اسلام بود بنا نهاد، در تعارض و تقابل ماهوی با ارزش های حاکم بر فلسفه سیاسی غرب که ملهم از ارزش های لیبرالیستی است، قرار گرفت و از این رهگذر مقطعی جدید که آکنده از تخاصم و دشمنی میان آنان بود، پدیدار شد. ;

در ایران در حالی که قدرت سیاسی در دست جناح اقتصادی، نظامی و ایدیولوژی گرای غربی منتخب باقی مانده است، رای دهندگان ایران در دور پایانی انتخابات ریاست جمهوری در 25 ژوین مجبور شدند یکی از دو کاندیدای نسبتا لیبرال با استقبال نخبگان طرد شده روبه رو شد، در حالی که رقیب رقیب ورا محافظه کارش توانست ایتلافی از رای دهندگان روستایی، کم سواد و تندرو را گرد آورد و آنها را به سمت یک مبارزه انتخاباتی مردم گرای ساختگی براساس رهبری معنوی و ارزش محور سوق دهد. چنین جو سیاسی برای رای دهندگان آمریکایی قابل فهم نیست. البته واشنگتن انگیزه ای برای رای دهندگان ایرانی در انتخابات جناح نسبتا مترقی خواه تر فراهم نکرد. از زمان انتخاب محمد خاتمی رییس جمهور سابق ایران در 1997، آمریکا حلقه تحریم های اقتصادی را تنگ تر کرد و حتی تهدید به انجام حملات نظامی برضد ایران نمود. اگرچه اغلب ایرانیان مایل به بهبود رابطه با آمریکا هستند، اما آنها فهمیده اند که خصومت آمریکا نسبت به کشورشان در صورت انتخاب هرکسی به ریاست جمهوری ایران، ادامه خواهد یافت.

; آیا به راستی جهان در آستانه یک توازن جدید قوا می باشد؟ دوران نک قطبی چه مدت دوام خواهد یافت؟ چرا به رغم فاصله فزاینده میان قدرت ایالات متحده و دیگر کشورهای بزرگ یک ایتلاف برای مقابله با این عدم تعادل قوا ایجاد نمی گردد؟ برتری فعلی آمریکا سایر کشورها را نگران ساخته و انگیزه ملایمی را برای توازن طلبی ایجاد کرده است. این در حالی است که موقعیت ممتاز آمریکا، طی دهه ی پایانی قرن بیستم، موجب شد تا این کشور به جزء اجتناب ناپذیر ثبات بین الملللی تبدیل شود. در ضمن شیوه رویکرد آمریکا به مسایل جهانی سبب گردید تا تحت عنوان عملیات حفظ صلح، تعهدات نظامی دایمی برای کشور ایجاد شود. (عملیات هوایی آمریکا به کوزوو موید نظراتی بود که در مورد هژمونی غیر قابل کنترل این کشور ابراز می شد). چشم انداز آینده تحولات بین المللی، بیانگر نوعی دوگانگی در دیدگاهه صاحب نظران روابط بین الملل در مورد قدرت آمریکاست. گروهی بر استمرار نظامی مبتنی بر چنین تمرکز قدرتی تاکید دارند و برخی دیگر از صاحب نظران به توازن قوا در سیستم فعلی می پردازند. یکی از کارشناسان مسایل بین المللی، معتقد است «می توان شاهد بود که تمایل به تعدیل قدرت آمریکا از هم اکنون آغاز شده است اما هنوز دورنمای توازن کامل مشاهده نمی شود». آیا به راستی وجود برخی ویژگی های نظام بین الملل توانسته به کلی منطق توازن قوا را برهم زده و آن را حذف کند و یا اینکه انگیزه های توازن قوا به چشم می خورد؟ و سرانجام اینکه در سیستم جهانی امروز معنای واقعی توازن چیست؟

اشغال عراق توسط ایالات متحده در مارس 2003، اوج بحران بین المللی بود که از اوت 1991 با اشغال کویت توسط عراق شروع شده بود و به عنوان عمده ترین بحران منطقه ای و تاثیرگذار به لحاظ وسعت و عمق، بازیگران بین المللی و منطقه ای را درگیر ساخت. بحران مزبور همه بازیگران بین المللی را به چالش کشید و فصل نوینی در کنش و واکنش های سیاست خارجی کشورمان گشود. میزان تاثیرپذیری و تاثیرگذاری بازیگران مختلف منطقه ای و بین المللی در این بحران به تناسب شدت و ضعف تعامل با قدرت هژمون، به عنوان اصلی ترین منازعه و دوری و نزدیکی جغرافیایی به حوزه بحران محسوب می شوند، ایران به عنوان عمده ترین کشور همجوار با بحران با وضعیتی ویژه از نظر ترکیب عناصر استراتژیک، ایدیولوژیک، روانی و مذهبی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مطرح است. بررسی تاثیر این بحران بر ایران و جایگاه ایران در حوادث رخ داده پس از آن در منطقه و به خصوص در داخل عراق از اهمیت خاص مفهومی و عملی برخوردار بوده و متضمن طرح پرسش های کلیدی می باشد.

; به قدرت رسیدن جورج بوش به عنوان ریاست جمهوری ایالات متحده در ژانویه 2001، موجب پیش بینی های خوش بینانه ای در مورد آینده روابط ایران و آمریکا شد. زیرا بوش از حزب جمهوری خواه و از ایالات تگزاس که از جمله ایالت های سرشار از نفت محسوب می شود، انتخاب شده بود و روابط نزدیکی با شرکت های نفتی داشت و این، از نظر تحلیل گران مثبت اندیش به معنای خاتمه تحریم های آمریکا علیه ایران بود که در آگوست 2001 به پایان می رسید. از سوی دیگر، انتخاب دیک چنی که پس از اتمام دوران وزارت خود در دولت اسبق در شرکت خدمات نفتی هالیبرتون- که به رغم تحرم های آمریکا، در ایران حضور چشم گیری داشد- فعالیت می کرد، به عنوان معاون رییس جمهور در دولت جدید نیز به هر نوع تردیدی درباره پایان این تحریم ها خاتمه داد. تیم ایده آل ایران در کاخ سفید، مستقر شده بود، اما همان گونه که تاریخ نشان داد ریاست جمهوری بوش روابط ایران و آمریکا را در مسیر آرام و بدون دردسری قرار نداد. طی چند ماه پس از به قدرت رسیدن دولت جدید، کاخ سفید به صورت مستمر و فزاینده ای در مسیر ناامید ساختن تهران قرار گرفت که اوج آ پس از حوادث 11 سپتامبر بود.

پیشرفت فن آوری اطلاعاتی و گسترش هرچه بیشتر روابط بین الملل، زمینه ساز جهانی شدن، بوده است. در واقع توسعه ارتباطات بستری را فراهم آورده است که در آن پدیده های مختلف برد جهانی می یابند. بهره مندی پدیده های مختلف از فن آوری ارتباطات، این امکان را فراهم می کند که در عرصه ی جهانی خود را عرضه کنند و یا حتی بر جهانیان تحمیل شوند. مهم ترین پیامد آن پیدایش و گسترش یک بازار جهانی برای تمامی ابعاد مختلف زندگی اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی و... در یک بازار جهانی رقابت آمیز گرفته اند.

یکی از پدیده هایی که جامعه بشری در حال حاضر با آن مواجه شده است، پدیده جهانی شدن است. ابعاد و دامنه های این پدیده به حدی وسیع و گسترده است که تمامی شیون زندگی بشری را در عرصه های مختلف علمی، اقتصادی تحت تاثیر قرارداده است. بنابراین جهانی شدن آمیزه ای از روند گوناگون است که در ابعاد مختلفی تجلی می یابد و از این رو دارای تاثیرات مثبت و منفی می باشد و تناقضات بسیاری را با خود به دنبال دارد. یعنی در حالی که این پدیده گسترش دوستی ها، همسویی ها، عناصر مشترک بشری را به معرض نمایش می گذارد و ترویج می دهد، اما در عین حال تنش ها، اختلافات، نابرابری ها، فاصله بین فقیر و غنی را نیز به دنبال دارد. ; از سوی دیگر جهانی شدن دارای مفهومی کاملا جدید و از لحاظی یک مقوله قدیمی به شمار می رود و بسیاری از انگاره های جهانی شدن به شکل آرمان خواهانه ی آن مانند همبستگی انسانها، حقوق بشر، برابری و عدالت جهانی و غیره از قرن ها پیش توسط علمای اخلاق، حقوق دانان وسیاستمداران مطرح گردیده اند و از زاویه ای دیگر این مقوله دارای مفهومی جدید می باشد که موجب تحرک شگفت انگیز جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شده و ضمن کاهش فاصله زمان و مکان، تفاسیر جدیدی از سیاست، اقتصاد، فرهنگ، دولت، اقتدار، امنیت و... به دست می دهد.

در پرتو واقعیت تلخ جنگ های بین المللی، حقوق بین الملل به عنوان پدیده ای اجتماعی به دلیل ضرورت حیات بین المللی مسالمت آمیز ابداع شد. با این انگیزه که بتواند تنظیم کننده ی روابط پیچیده ی دولت ها شده و نظم تامین کننده ی ثبات و آرامش را جایگزین در سیاست قدرت گرداند. با وقوع جنگ های بین المللی و نظر به تجارب تلخ و غیرقابل توجیه ناشی از جنگ، فضای جدیدی ایجاد شد که موجبات حاکمیت عنان گسیخته دولت ها در داخلی و خارجی را زیر سوال برد و ضرورت وجود معیارها، موازین مشترک و هنجارهای اخلاقی-انسانی را مطلوب وجدان و عقل سلیم جهانیان را مورد تاکید قرار داد. این مسئله موجب گردید تعهدات و تکالیفی برای دولت ها در نظر گرفته شود و آزادی عمل و اقتدار سنتی دولت ها تحت الشعاع قرار گیرد و منجر به ظهور رهیاف ها و نگرش های مترقیانه و گرایش های حقوقی نوع دوستانه ای در نظم حقوقی بین المللی شود. ; از سوی دیگر فراتر از خواسته های واحدهای سیاسی بین المللی باید به فرآیندی که در پرتو فرهنگ رسانه ای و انقلاب جهانی ارتباطات و انفجار اطلاعات و نیز نقش بنیادین جنبش های اجتماعی و نهادهای مدنی در گستره ی مشترکات انسانی به وجود آمده است و به موازات آن، افراد و گروه ها بدون در نظر گرفتن هویتشان به عنوان اتباع دولت خاص، ورای علقه های ملی و سیاسی مفهوم شهروند جهانی را به وجود آورده اند. از این منظر «هویت انسان ها تحت تاثیر یک جامعه و یا یک ساختار اجتماعی ثابت قرار ندارد بلکه انسان دارای یک هویت اجتماعی در عرصه جهانی است». همچنین حقوق و تکالیف انسان ها هم جنبه ی جهانی می یابد که دولت ها را ملزم به رعایت آن می کند. این پژوهش در پی آن است که به نقش حقوق بشر در عصر جهانی شدن بر تحول دولت ها به عنوان مهم ترین بازیگر عرصه روابط بین الملل بپردازد و این موضوع را بررسی نماید که حقوق بشر به عنوان هنجاری که گستره ی جهانی یافته، چه تهدیداتی برای دولت سرزمینی به وجود آورده است و در این راستا حاکمیت به عنوان عنصری غیرقابل تغییر، غیرقابل نفوذ و اساسی را چگونه با رسوخ مواجه ساخته است؟ و سیاست خارجی که در گذشته بیشتر تحت تاثیر عوامل داخلی بود تا عوامل خارجی چگونه با فشارهای فروملی و به ویژه فشارهای فراملی مواجه شده است؟ بنابراین در این مقاله سعی خواهد شد تا رابطه این مفاهیم تا حد ممکن تبیین شود.

بحث دگرگونی در روابط بین الملل، تحول در انگارگان مختلف از جمله صلح را گریز ناپذیر ساخته است. فرآیند جهانی شدن در این زمنیه تاثیر شگرفی داشته است. لذا کندوکاو در مفهوم صلح از منظر دنیای جدید- پست مدرن- در ابعاد سیاسی و حقوقی مطلوب و جالب به نظر می رسد. اهمیت صلح در دنیای پست مدرن احیای بازیگران قدیم با دستور کار جدید در سیاست و بازآفرینی زبانی و کلامی افراد و گروه های رانده شده به حاشیه و تلاش برای پذیرش گروه های جدید و شناخت شبکه درهم بافته تعامل ها و تقابل ها است. به رغم برخی پیچیدگی ها، تجزیه و تحلیل پست مدرنیزم با استفاده از سازه های زبانی مناسب به نظر می رسد. در یک دیدگاه شکاکانه پست مدرنیزم تفکر کم تحرک و ایستایی محسوب شود چه به منزله انکار اصول مطلق، دست شستن از جستجوی بشری برای حقیقت (ضدیت با انگارگان حقیقت محور)رد اومانیسم، معرفت تاریخی، دانش مدرن، سازمان عقلی و انکار بنیادها و شالوده هاست. اما اتخاذ چنین دیدگاهی به منزله ی واگذاری (امور)، عزلت طلبی و رها کردن مسئولیت و تلقی گسست رادیکال از مدرنیته است.

اندیشه های سیاسی در خلاء شکل نمی گیرند و وابسته به زمان و مکان خاصی می باشند. کمتر اندیشه ای را می توان یافت که محصول تاریخ و تحولات زمانه ی خود نباشد. اندیشمندان سیاسی می کوشند مخاطبان خود را ترغیب کنند تا جهان را آن گونه که آنها می بینند مشاهده کنند و بی شک این مسئله درتوان اقناعی فیلسوف یا اندیشمند سیاسی نهفته است و ترسیم جغرافیایی خاصی از سیاست آن گونه که تشخیص می دهد و قرار دادن هر عنصری در مکانی به خصوص آناتومی اندیشه ای را خواسته یا ناخواسته به سمت هنجاری شدن متمایل می سازد. لیواشتراوس معتقد است نظریات سیاسی کوششی صادقانه هستند برای دانستن سرشت امور سیاسی و درک سرشت نظام سیاسی خوب یا بد. نظریه پردازان سیاسی به این علت متمایز از دیگران نیستند که دارای نظر (و نه نظریه) سیاسی هستند، چرا که به اعتباری هر عضو جامعه ی سیاسی حامل نظر سیاسی است آنچه که فیلسوف سیاسی را از سایر افراد و حتی سایر اندیشمندان تمایز می بخشد کیفیت بینش و تظریه ای است که از آن برخوردار است.

سه مرد باعث جهش علمی در سه سرزمین متمایز اروپایی شدند. فرانسیس بیکن در بریتانیا، دکارت در فرانسه و کانت در آلمان. در این میان نقش کانت در گسترش نگرش های نوین از همه بنیادین تر بود و استوارانه می توان مدعی بود پس از ارسطو فیلسوفی عظیم تر از کانت در تاریخ مغرب زمین ظهور ننموده و همچنان فراخ نگرتر از کانت در میان اندیشمندان باختر نایاب است. در عین حال کانت بیش از هر چیز متفکران آلمانی را متاثر ساخت به گونه ای که هر گوشه از تفکر آلمان را می توان پاسخی به دیدگاه های کانت دانست. تفکر اجتماعی در آلمان پس از آنکه ایده ی رومانیسم را اندکی در خود نگاه داشت، آن را به فرانسه پاس داد. از آن پس متاثر از اندیشمندانی مانند اسپینوزا و ولف به سوی نگرشی روی آورد که توسط کانت استوار و کاملا مستقر گردید. در واقع اساسا سیر تفکر اصیل آلمانی را می توان پس از کانت جست، چرا که این تفکر پس از وی شاخصه هایی منحصر به فرد برای خود دست و پا نمود مهچنان به آن وفادار ماند.

هرمنوتیک یا علم تفسیر متون، از گذشته های دور تا نیمه دوم قرن بیستم بیشتر به منظور تفسیر متون نوشتاری به ویژه متون مقدس و کلاسیک به کار می رفت. این امر به خصوص در قرون وسطی و با اختلاف میان آباء کلیسا بر سر تفسیر انجیل نمود بارزتری پیدا می نمود. پس از آن از قرن هفدهم، هرمنوتیک، از حالت لغت شناسی صرف، خارج شده و شکل علمی به خود گرفت به گونه ای که به تدریج با ظهور شلایرماخر و دیلتای، هرمنوتیک به روشی جهت دریافت معنای متن از طریق شناخت نیت مولف، همدلی با او، و دریافت شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی (روانشناسانه) در کنار روش فنی یا فقه اللغه تبدیل گردید. ; از قرن بیستم به بعد به ویژه از میانه آن، هرمنوتیک تغییر شیوه عمده ای یافت به گونه ای که از طریق هرمنوتیک پدیدارشناسانه هایدگر، تردیدهای عمده ای در مبانی و چارچوب های هرمنوتیک پدید آمد. چنین تردیدهایی که با هایدگر آغاز و توسط شاگردش گادامر دنبال شد، به جای ارایه روش برای فهم نیت مولف و دستیابی به معنای درست که هدف هرمنوتیک کلاسیک بوده است، به نحوه وقوع فهم و شرایط شکل گیری آن می پردازد. هرمنوتیک مدرن یا فلسفی بر خلاف هرمنوتیک کلاسیک، با انکار دستیابی به معنای درست متن، هرگونه فهم و دریافتی را نسبی دانسته که تحت تاثیر موقعیت مفسر و زبان، شکل می گیرد.

کار ادوارد سعید تاثیر عمیقی بر طیف گسترده ای از عرصه هایی گذاشته است که به سادگی یک تمایز مهم را گم می کنند، یعنی تمایز بین قلمروهای ادبیات و فرهنگ (که ادوارد سعید در این حوزه ها تاثیر مهمی داشته است) و نیز قلمرو کاملا متمایز مسئله فلسطین. بیش از سه دهه، تلاش موثر او در قالب آثار علمی و سخنرانی هایی عمومی رسمی و تدریس دانشگاهی، به نحو قابل ملاحظه ای جهتی را تغییر داده است که بر اساس آن آمریکایی ها و دیگر ملت ها در سراسر جهان، مردم فلسطین و خطوط کشمکش بین اعراب و اسراییل را درک می کنند. آثار او از جمله مسئله فلسطین، در دفاع از اسلام، پس از آسمان آخر، نکوهش قربانیان، سیاست های خلع ید و صلح و ناخشنودی های آن، تاثیر مشخص و پایداری داشته اند. بسیاری از این آثار هنوز چاپ می شوند که شاهدی است بر استمرار مناسب و به موقعشان. اما، جایی که به مسئله فلسطین مربوط می شود، می بایست فراتر از آثار علمی، سخنرانی ها و تدریس او، به عامل دیگری توجه داشت، یعنی تاثیر فوق العاده ی ادوارد سعی به عنوان روشنفکری عمومی بر گفتمان سیاسی عمومی در ایالات متحده، تاثیر سعید بسیار مهم است زیرا گفتمان سیاسی عمومی و نیز رسانه ها که از این گفتمان تغذیه می کنند و آن را می پروانند، اساسا با رژیم اسراییل همدردی می کنند و با گسترش بار معنایی به نوعی با فلسطینی ها دشمن هستند. در حقیقت در ارزیابی نگرش های آمریکایی ها از زمان جنگ 1967 اعراب و اسراییل، کاملا هویداست که صدای سعید در تلویزیون، رادیو و در مقالاتی که در مجلات ونشریات ادواری می نگارد، پادزهری (و برخی مواقع تنها پادزهر) برای اتفاق نظر در مورد حماقتی فراهم ساخته است که عموما در هر رسانه ی مهمی که به بحث فلسطین می پردازد، شیوع دارد. در همان حال که تصویر فراگیر فلسطینی ها به عنوان تروریست از رسانه ها زدوده نشده است (و در حقیقت با شماری از حمله های انتحاری علیه شهروندان اسراییلی در سال های اخیر، این تصویر تقویت شده است) و در همان حال که هنوز ایده ی فلسطین به صورت جهانی خرابکارانه، ایده ای قوی است، سعید بدون تردید بیشتر از هر فرد دیگری تلاش کرده تا ایده ی انسانیت اساسی مردم فلسطین را در اذهان عموم آمریکایی ها تثبیت کند.

تصمیم دولت اسراییل در تابستان امسال در مورد شتاب بخشیدن به اسکان یهودیان در سرزمین های فلسطین اشغالی و یهودی کردن بیت المقدس شرقی، نشان دهنده ی شکست قراداد اسلو است؛ هر چند نیازی به اثبات این مطلب نیست. این بن بست، موجب گرم شدن بحث روشنفکران عربی است که نگران مسئولیت خود در قبال درگیری اسراییل و فلسطین هستند. بسیاری از آنان (البته با چندین استثنای نادر و شجاع) در مورد دفاع از اسلامی که هم اکنون در محاصره غرب قرار دارد، با روژه گارودی، نویسنده ی فرانسوی که امسال به دلیل انکار آدم سوزی محکوم شده بود، هم عقیده اند. ادوارد سعید با قاطعیت این رویه را بی پایه نشان می دهد.

من رابرت سیگل هستم. بعد از حادثه ی 11 سپتامبر بسیاری از آمریکایی ها در مورد اسلام به تحقیق پرداخته اند. ادوارد سعید، پروفسور ادبیات تطبیقی و زبان انگلیسی در دانشگاه کلمبیا، اعتقاد دارد که در برخی موارد نسبت به موضوع، سوء برداشت، وجود دارد. پروفسور سعید، فردی فلسطینی-آمریکایی است و منتقد دیرینه ی آن چیزی است که آن را «شرق شناسی» می خواند و در مورد «تاریخ های غیرممکن: چرا اسلامی ها معتدد نمی توانند ساده سازی شوند؟» می نویسد. پروفسور ادوارد سعید (استاد دانشگاه کلمبیا، نویسنده «تاریخ های غیرممکن»): این تمایل وجود دارد که در مورد اسلام به مثابه یک چیز واحد فکر شود. همان گونه که می دانید در اینجا گرایش اسلامی به خشونت و عشق اسلامی به شهادت، جهاد و نظایر آن وجود دارد و نیز همه ی آن چیزهای مجرد بسیار مخوفی که در این راستا راجع به آنها و به وسیله ی محققان و بیشتر از آن (و شما نیز می دانید) آماتورها و کارشناسان تازه کار، بیان می شوند؛ آنها می خواهند این تصور را که ما می توانیم اسلام را مستقیما و به سادگی بفهمیم، القا کنند. با این حال، من فکر می کنم که این غیرممکن است و نوعی تحریف و آنچه در انتها از کار در می آید، نوعی دیکتاتوری است که با «اهداف» مان سازگار است؛ اما ارتباط بسیار کمی با فهم چیستی آن چیز دارد که من اسلامی های مختلف می نامم.

در سال 1999، نیویورک تایمز در خلاصه ی دستاوردهای قرن اش، ادوارد سعید را به عنوان یکی از مهم ترین منتقدین ادبی زنده مطرح ساخت. آشکار است که سعید از تقسیم صوری بین تحقیق دانشگاهی و شناخت عام فراگذشته است. این تمجید نشانگر تاثیر او بر حوزه ی فرهنگی معاصر است، اما همچنین نشان می دهد که به چه مناسبتی مفهوم دنیابودگی موضوع توجه آثار فرهنگی و خلاق مان شده است. تاثیر او را می توان تقربیا در همه حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی و حتی فراتر از آن هم دید. به ویژه، اصطلاح «شرق شناسی» اکنون به طور پیچیده ای با کار ادوارد سعید پیوند خورده است. تقریبا ربع قرن بعد از انتشار آن در سال 1978، «شرق شناسی» یک کتاب مهم و اگر چه بسیار بحث انگیز باقی مانده است. سعید در یک چهره جنجال برانگیز اما فراموش نشدنی، که هم تقدیر و هم تقبیح شده، ظاهر شده است.