نشریه رهیافت
پیاپی 31 (پاییز و زمستان 1382)

تولید و اشاعه یافته های علمی به صورت نوشته و ارائه صورت می پذیرد، در وهله اول یافته های علمی باید نوشته شود چون علم با نوشتن بدام می افتد، آنگاه باید ثبت و نمایه بین المللی گردد. یافته های علمی باید توسط داوران ذیصلاح تایید گردد. یعنی بصورت مقاله درآید و در یک مجله معتبر پژوهشی به چاپ رسد و در مخزن علوم جهان قرار گیرد تا هر کسی حسب فراخور حالش از آن استفاده نماید. بنابراین علم با نشر آن نمایان می گردد و سپس رشد می کند. زمینه اصلی رشد علم، نشر آن می باشد؛ نشر، گوهر دانش است؛ هر چه بهتر و بیشتر نشر یابد مطمئنا بهتر رشد می نماید چون در دسترس دانشمندان و پژوهشگران و انسان ها قرار می گیرد و در تکمیل و ترمیم آن می کوشند و آن را رشد می دهند. با داوری تخصصی یافته های علمی ارزش و اعتبار علمی می یابد و در نشریات معتبر پژوهشی بین المللی به چاپ می رسد. در این صورت می توان آن را با اشکال گوناگون درآورد مانند تالیف کتاب، تدریس دروس، تهیه گزارش ها و مقالات آموزشی و ترویجی، مباحثات علمی و یا علوم و فنون کاربردی عموما از یافته های علمی چاپ شده در نشریات معتبر پژوهی سرچشمه می گیرد. این مقاله روش های تولید و اشاعه یافته های علمی را به طور مختصر مورد بررسی قرار می دهد.

با استفاده از تعداد مقالات به ثبت رسیده در شاخه علوم محض در مؤسسه علمی (ISI)، کشورهای عمده تولیدکننده علم و میزان مشارکت آنها در تولید علم جهانی در سال 2003 مشخص شد. همچنین میزان مشارکت ایران در تولید علم جهانی در تمامی شاخه ها و رشته های علمی معلوم گردید. تولید علمی ایران در شاخه علوم محض در سال 2003 به 29/0 درصد رسیده است که در طول یک دهه فعالیت پژوهشی هفت برابر شده است. همچون قبل، رشته شیمی بیشترین مشارکت را در تولید علم دارد. از مجموع 3222مقاله ایران در شاخه علوم محض، 77 درصد فقط به نام ایران ثبت شده است و در 23 درصد باقیمانده کشورهای آمریکا، کانادا و انگلستان، به ترتیب، بیشترین مشارکت را در تولید علم با ایران داشته اند. برای رسیدن به یک درصد تولید علم جهانی در سال 2010، باید رشد تعداد مقالات ایران در هر سال نسبت به سال قبل حداقل میانگین بیست و پنج درصد را داشته باشد

نشر کتاب به عنوان یکی از شاخص های توسعه فرهنگی – اجتماعی در بستر زمان تغییرات و فراز و نشیب هایی را شاهد بوده است. این تغییرات گاه با تغییر و تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همزمان بوده است. در تحقیقی از نوع مطالعات اسنادی با استخراج داده ها از مهمترین منبع ثانویه موجود در زمینه آمار نشر کتاب در ایران و تحلیل آن، نتایج عمده زیر حاصل شد: طی 24 سال گذشته نشر کتاب در ایران با برخورداری از میانگین نرخ رشدی حدود 22 درصد شاهد رشد مداومی بوده است. در سال های نخستین پس از انقلاب بالاترین نرخ رشد در این عرصه دیده می شود (میانگین نرخ رشد 52%) و پس از آن دوره رکود فرا می رسد که با دوران جنگ تحمیلی مقارن بوده است (میانگین نرخ رشد 5%). در فاصله سالهای 1368 تا 1375 شاهد بهبود در آمار نشر عناوین کتاب هستیم که با نرخ متوسط 10 درصد دوباره در حال رونق گرفتن است. در سالهی 1376 تا 1381 رشد تولید کتاب آهنگی تند تر (12%) به خود می گیرد. مقایسه روند آمار نشر کتاب در ایران با روند آن در چند کشور منتخب در بخش پایانی آمده است.

هدف از این مقاله بررسی نقش آموزش عالی در دست یابی به اهداف چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران است. این مقاله به بررسی وضعیت کنونی توسعه انسانی در ایران، اهمیت توسعه منابع انسانی، مشکلات پیش روی آموزش عالی ایران و سیاست های کلان آموزش عالی در کشورهای پیشرفته می پردازد. دیدگاه های نویسنده درباره چالش های اصلی پیش روی آموزش عالی نیز در آخرین بخش مقاله بیان می شود. این چالشها روی ده موضوع اصلی در نظام آموزش عالی متمرکز شده اند: تغییر ساختار، برنامه های درسی، دسترسی، سرمایه گذاری در آموزش عالی، ارزیابی ستانده ها، مدرک گرایی، ویژگی های دانشجویان آتی، ایجاد توازن میان آموزش و پژوهش، افزایش کارایی و آموزش و بازآموزی.

گسترش روزافزون فناوری ارتباطات و اطلاعات از یک سو و تقاضای فزاینده برای آموزش عالی از سوی دیگر نظام آموزش عالی را به ایجاد تنوع در دوره های آموزشی بخصوص آموزش از راه دور و استفاده بهینه از ظرفیت های ایجاد شده توسط فناوری اطلاعات سوق خواهد داد. آموزش از راه دور به عنوان یکی از سرویس های جامعه اطلاعاتی که از تلفیق فناوری های نوین ارتباطی و آموزشی شکل گرفته است امکان برداشتن مرزهای زمانی و مکانی را بیش از پیش به وجود آورده است و این امر تحولی شگرف در آموزش عالی ایجاد کرده است. تحولات نهادین و ساختاری در آموزش عالی در مقیاس جهانی، نظام آموزش عالی کشورمان را نیز در معرض تحولی مفهومی و بنیادین قرار داده است و در این بحبوحه و در گذار پر مانع از نظام آموزش سنتی به آموزش عالی فرانوین فرصتها و چالش های بسیاری برای نظام عرضه و تقاضای آموزش عالی بوجود آمده آورده است. در این مقاله ضمن بیان چالش های پیش روی نظام آموزش عالی، توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات نیز مورد بحث قرار گرفته است و فرصتها و چالشهایی که نظام آموزش عالی کشورمان در بکارگیری از آموزش از راه دور با آن روبرو خواهد شد بیان شده است.

در اقتصاد دانش محور، شکوفایی اقتصادی وقتی حاصل خواهد شد که بستر لازم برای نوآوری و حضور در بازارهای جهانی فراهم گردد. لازمه ورود به بازارهای جهانی توسعه صنایع پیشرفته می باشد، و توسعه این صنایع که اصولا دانش محورند، نیازمند توسعه فرهنگ نوآوری است. در این مقاله سعی گردیده است تا پیش نیازهای توسعه صنعتی بخصوص صنایع پیشرفته و عوامل تاثیرگذار از قبیل عزم ملی، اهداف، تعیین استراتژی توسعه تکنولوژی، تدوین برنامه عملیاتی، متولی با اقتدار و تفکر توسعه ای، منابع و امکانات، تولید علم و نوآوری، توسعه منابع انسانی، حمایت از سرمایه گذاری، تدوین قوانین مناسب و برنامه ریزی جهت حضور در بازارهای جهانی بعنوان پارامترهای موثر و کلیدی در توسعه صنایع پیشرفته بطور اختصار مورد بررسی قرار گیرد، و این عوامل به صورت الگویی در یک نمودار ارائه گردیده تا مراجعه کننده به مقاله، در یک نگاه نکات کلیدی در توسعه صنایع پیشرفته را مورد توجه قرا ردهد

آکادمی علوم فرانسه از بدو تاسیس یعنی سال 1666 تاکنون مسیر پرفراز و نشیبی را پشت سرگذاشته و در طی عمر نسبتا طولانی خود در مقاطع زمانی مختلف علمی گرانبها و ذیقیمتی را به جهان بشریت تقدیم نموده است. نام آورانی چون لاواریه، پاستور، ماری و پیرکوری، ژوسیو، و... افتخار حضور در آکادمی علوم را از آن خود نموده اند و متقابلا به سربلندی و ارتقاء اعتبار آکادمی علوم نیز افزوده اند. از جمله فعالیت های مهم آکادمی علوم فرانسه می توان به تعیین نقشه کره زمین طی سال های 1735 اشاره نمود که توسط بزرگانی مانند بوگر و موپرتوئیس انجام گرفته است. آکادمی علوم فرانسه جهت همگام و هماهنگ شدن با دانش روز بارها مجبور به بازنگری عمیق در ساختار و بدنه اصلی خود شده و در شرایط کنونی نیز رسالت خود را در خدمت به جاعه علمی دنیا، از طریق رسانه های نوشتاری گوناگون، برگزاری کنفرانس های مختلف در سطوح ملی و بین المللی، آرشیو، اهدا جوایز، بنیادها و کمیته هائی که زیرمجموعه آن را تشکیل می دهند، ایفا می نماید. علاوه بر این، نقش آکادمی علوم فرانسه در بررسی مسائل استراتژیک ملی انکارناپذیر است به طوری که راه کارهای ارائه شده توسط این آکادمی به صورت گزارش هایی در اختیار مراکز تصمیم گیری قرار می گیرد.

بعداز چهار دهه کره جنوبی تجربه متنوعی از توسعه بدست آورده است. این تجربه به توسعه، سریع اجتماعی – اقتصادی انجامیده است. اکنون کره ای ها معتقدند که باید با مشارکت در برگزاری دوره های آموزشی اطلاعات دست اول خود را که حاصل تجربه 40 ساله آنهاست به کشورهای در حال توسعه منتقل کنند. لذا دولت کره تصمیم دارد با توسعه منابع انسانی کشورهای در حال توسعه از طریق برگزاری دوره های آموزشی برنامه همکاری های فنی خود را توسعه دهد. هدف از برگزاری دوره های آموزشی ایجاد امکان و فرصتی برای شرکت کنندگان از کشورهای مختلف به منظور ارتقای سطح مهارت های فنی و اداری آنها در زمینه مورد نظر است به شکلی که در آینده بتوانند از تجربیات کره در کشورهای خود استفاده نمایند. هدف دیگری که کره ای ها دنبال می کنند شناساندن امکانات و پیشرفت های علمی و تکنولوژی خود به کشورهای در حال توسعه می باشند. در اثر این آگاهی یک نوع همبستگی هم به سیستم کره توسط افراد شرکت کننده از کشورهای مختلف بوجود می آید. خصوصا که افراد شرکت کننده در دوره های مختلف از مدیران میانی و مؤثر در وزارتخانه ها و سازمان های دولتی می باشند. طبیعتا پیشرفت های سریع علمی و تکنولوژیکی کره در دو دهه گذشته همه شرکت کنندگان را از زوایای مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و یک نوع احساس تحسین را در درون آنها نسبت به کره ای ها و نهایتا یک نوع گرایش به سیستم کره ای ها را در افراد به وجود می آورد. سازمان برگزارکننده دوره های آموزشی آژانس همکاری های بین المللی کره (KOICA) با همکاری مؤسسه سیاست علوم وتکنولوژی کره (STEPI) و مرکز آموزش همکاری های بین الملی (ICIC) می باشند. KOICA با همکاری مؤسسات مختلف علوم و تکنولوژی دوره های مورد نظر را برگزار می نماید. محتوی دوره سیاستگذاری علوم و تکنولوژی که در ارتباط با تجربیات کره می باشد توسط مؤسسه سیاست علم و تکنولوژی کره (STEPI) تدوین گردیده و توسط 20 نفر از اساتید این مؤسسه ارائه می شود. مؤسسه فوق در سال 1987 تاسیس گردید. این مؤسسه یک نهاد دولتی به حساب می آید و از طریق بودجه دولت کره تامین مالی می شود.

بعداز چهار دهه کره جنوبی تجربه متنوعی از توسعه بدست آورده است. این تجربه به توسعه، سریع اجتماعی – اقتصادی انجامیده است. اکنون کره ای ها معتقدند که باید با مشارکت در برگزاری دوره های آموزشی اطلاعات دست اول خود را که حاصل تجربه 40 ساله آنهاست به کشورهای در حال توسعه منتقل کنند. لذا دولت کره تصمیم دارد با توسعه منابع انسانی کشورهای در حال توسعه از طریق برگزاری دوره های آموزشی برنامه همکاری های فنی خود را توسعه دهد. هدف از برگزاری دوره های آموزشی ایجاد امکان و فرصتی برای شرکت کنندگان از کشورهای مختلف به منظور ارتقای سطح مهارت های فنی و اداری آنها در زمینه مورد نظر است به شکلی که در آینده بتوانند از تجربیات کره در کشورهای خود استفاده نمایند. هدف دیگری که کره ای ها دنبال می کنند شناساندن امکانات و پیشرفت های علمی و تکنولوژی خود به کشورهای در حال توسعه می باشند. در اثر این آگاهی یک نوع همبستگی هم به سیستم کره توسط افراد شرکت کننده از کشورهای مختلف بوجود می آید. خصوصا که افراد شرکت کننده در دوره های مختلف از مدیران میانی و مؤثر در وزارتخانه ها و سازمان های دولتی می باشند. طبیعتا پیشرفت های سریع علمی و تکنولوژیکی کره در دو دهه گذشته همه شرکت کنندگان را از زوایای مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و یک نوع احساس تحسین را در درون آنها نسبت به کره ای ها و نهایتا یک نوع گرایش به سیستم کره ای ها را در افراد به وجود می آورد. سازمان برگزارکننده دوره های آموزشی آژانس همکاری های بین المللی کره (KOICA) با همکاری مؤسسه سیاست علوم وتکنولوژی کره (STEPI) و مرکز آموزش همکاری های بین الملی (ICIC) می باشند. KOICA با همکاری مؤسسات مختلف علوم و تکنولوژی دوره های مورد نظر را برگزار می نماید. محتوی دوره سیاستگذاری علوم و تکنولوژی که در ارتباط با تجربیات کره می باشد توسط مؤسسه سیاست علم و تکنولوژی کره (STEPI) تدوین گردیده و توسط 20 نفر از اساتید این مؤسسه ارائه می شود. مؤسسه فوق در سال 1987 تاسیس گردید. این مؤسسه یک نهاد دولتی به حساب می آید و از طریق بودجه دولت کره تامین مالی می شود.

در سالهای اخیر، بر طبق مقالات نمایه شده در مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) آمریکا در فاصله سالهای 1981 تا 2002، ایران پی در پی حضورش را در جهان علم افزایش داده است. از این رو، تولید علم و ضریب تاثیر گروهی از کشورهای خاورمیانه، شامل ایران، در بیست سال اخیر مورد بررسی قرار می گیرد. همان طور که در شکل (1) نشان داده شده است، تولید علم ایران هر چند هنوز نسبتا کم است، در ده سال اخیر تعداد مقالات ایران افزایش قابل توجهی، از 501 مقاله در 1996 به 1830 مقاله در سال 2002 داشته است.

جمعی از علما و فضلای حوزه و دانشگاه در تاریخ 18/11/81 با ارسال نامه ای خطاب به رهبر معظم انقلاب از ایشان درخواست نمودند که در راستای تولید نرم افزار علمی و دینی و نهادینه شدن فضای علمی در کشور دستورات لازم را صادر فرمایند. مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه ایشان ضمن موافقت با کلیات پیشنهاد، برای تحقق اهداف و آرمان های مطرح شده، شورایعالی انقلاب فرهنگی را موظف نمودند تا این ایده را در اولویت دستور کار شورا برای رشد کلیه رشته های دانشگاهی قرار دهد تا زمینه برای تحقق این هدف بزرگ به تدریج فراهم گردد و دانشگاه های ما بار دیگر در صف مقدم تمدن سازی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند.

متن پیوست در خصوص «اهداف و سیاست های مجله های علمی» در طی 5 جلسه کارشناسی با حضور نمایندگان دانشگاه ها، وزارتخانه ها و سازمان های اجرایی مورد بحث قرار گرفت و پس از بررسی نهایی در جلسات مورخ 27/1/82 و 10/2/82 و 24/2/82 (جلسات بیست و چهارم الی بیست و ششم) شورای تحقیقات و فناوری، در تاریخ 24/2/82 به توافق این شورا رسید.