نشریه رهیافت
پیاپی 38 (پاییز و زمستان 1385)

یکی از ابزارهایکار آمد نهادینه کردن علم در جامعه، گسترش انجمن های علمی است. انجمن علمی نوعی نهاد مستقل می باشد که از بهم پیوستن یا اجتماع آگاهانه و داوطلبانه اصحاب یک رشته علمی پدید می آید تا از طریق تعامل آزاد و خردمندانه صاحبان هر تخصص برای پیشبرد علم و ترویج اصول و قواعد جمعی یا اخلاقی فعالیت نماید. انجمنهای علمی در اشاعه علوم و فنون و ارتقاء سطح دانش بشری نقش به سزایی دارند. در این مقاله به بررسی آمار انجمن های علمی در ایران می پردازد. تعداد انجمن های علنی تحت پوشش کمیسیون انجمن های علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از62 تاانجمن در سال 1376 به 155 انجمن در سال 1383 رسیده است. فعالیت انجمن های علمی طی سالهای 1377 الی 1383 سیر صعودی داشته است. همایش های علمی از 46 همایش به 251 همایش، کارگاه های تخصصی از 8 مورد به236 مورد، دوره های آموزشی از13 دوره به 322 دوره، تعداد سخنرانی های علمی از 89 مورد به بیش از 500 مورد و تعداد انتشارات از 91 مورد به 578 مئرد رسیده است.

بر اساس نمایه های ایران در مؤسسات علمی آمریکا (ISI)، میزان مشارکت ایران در تولید علم جهانی در سال 2006نسبت به سال قبل 12/0 درصد افزایش یافته است. در این سال تعداد اسناد علمی نمایه شده ایران در علوم پایه 6693(55/0 در صد مقدار جهانی) ودرعلوم انسانی و هنر 16 (01/0 در صد جهانی) ودر مجموع 6761 (48/0 درصد جهانی) می باشد. این در حالی است که مجموع اسناد علمی نمایه شده در ایران در سال قبل5578 (36/0 درصد مقدار جهانی) بوده است. بر اساس آخرین گزارش ده ساله (ISI)، ایران از نظر تعداد اسناد علمی نمایه شده رتبه 42 و از نظر میزان ارجاعات به اسناد علمی رتبه 49 را دارا است. در سال 2006 تعداد مجلات نمایه شده در ISI به سیزده مورد رسیده که پنج مورد آنها در وبگاه علوم این مؤسسه نمایه شده و لذا اسناد علمی در آنها در تولید علم شمرده می شوند. دانشگاه های تهران، علوم پزشکی تهران و صنعتی شریف به ترتیب با 794، 526 و 461 سند علمی نمایه شده مقام اول، دوم و سوم تولید علم کشور را بخود اختصاص داده است. برای دستیابی به مقام اول تولید علم در بین کشورهای اسلامی و منطقه باید از توان بیشتر دانشگاه ها در حوزه علوم تجربی و مهندسی و پتانسیلهای زیاد و به میدان نیامده حوزه علوم انسانی و هنر و همینطور حوزه علوم اجتماعی استفاده نمود.

یکی از مهمترین ابزار تحقق توسعه جامعه وجود دانشگاه ها و پژوهشگران فعال می باشد که مولد و مروج شناخت علمی زیر بنایی توسعه اند. کشورهای در حال توسعه با برداشتن گامهای بلند سعی می کنند فاصله خود را با کشورهای پیشرفته صنعتی از طریق توجه به تحقیقات کاهش دهند. در ایران علیرغم تلاش های فراوانی که برای توسعه علم و پژوهش گردیده اما نظام مشخصی برای نمایش و ارزیابی دستاوردهای اصیل و خلاق که منجر به نو آوری و فناوری های نوین و بالاخره توسعه صنعت شده باشد در دسترس نیست. لذا بر آن شدیم در این مقاله ارزیابی عملکرد سال 83 واحد های پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را گزارش نماییم. این ارزیابی مبتنی بر شاخص های موثر در کارآیی مراکز تحقیقاتی انجام شده و نقاط قوت نسبی این مراکز را از نظر منابع استانی، عملکردی ومنابع مالی می سنجد و کمبود ها و کاستی ها را نشان می دهد. امید است این مقاله با تعین جایگاه نسبی آنها بر اساس هر یک از شاخص های ارزیابی به پژوهشگران مراکز کمک نماید تا در رقابتی مثبت گام بردارند.

کشورهای پیشرفته و برخی از کشورهای در حال توسعه از دهه های اخیر با توجه به نقش مؤثر و مثبت کارآفرینان اقتصادی در توسعه جامعه، بهره برداری از این توانمندی را جهت مواجهه با معظلاتی نظیر رکود، تورم و عدم اشتغال مورد توجه قرار داده اند. این کشور ها برای اموزش کارآفرینی بویژه مهارتهای دانش محور برای کسب و کار برنامه های گوناگون عملی را طراحی و اجرا کرده اند که هدف اصلی آن آماده سازی دانش آموزان و دانشجویان برای تولید محصولات از طریق تاسیس و راه اندازی کسب و کارهای جدید می باشد. در این مقاله برنامه های آموزش و ترویج مهارتهای دانش محور برای کسب و کار در بعضی کشورهای اروپایی مطالعه گردیده است.

دبیر خانه هیات حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره در سال1382 توسط شوارای عالی انقلاب فرهنگی با هدف کمک به بسط آزاد اندیشی و شکل گیری یک حرکت گسترده برای تولیدعلم و نظریه پردازی از طریق راه اندازی مجامع علمی تحت عنوان کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره در زمینه علوم انسانی و معارف دینی تاسیس شد. این هیات دارای بیست عضو شامل رؤسای عالیترین مراکز علمی – پژوهشی و چند تن از دانشوران برجسته کشور است که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعین گردیده اند و طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، مؤسسات و مراکز علمی و پژوهشی کشور با آن همکاری می کنند. دبیر خانه هیات حمایت از کرسی ها که به مثابه سازمان اجرایی هیات فعالیت می کند، شامل یک شورای علمی مرکب از شانزده صاحب نظر و سیزده گروه علمی – مشورتی می باشد. صاحبان نقد و نو آوری علمی و نیز متخصصان علاقه مند به مناظره علمی می توانند مستقیما و یا از طریق فرهنگستان ها، پژوهشگاه ها، دانشگاه ها و انجمن های علمی متبوع خود، جهت ارائه تحقیقات و نوآوری هایشان در عرصه های نظریه پردازی و نقد و یا هرگونه فعالیت علمی حاوی نوآوری در عرصه علوم انسانی و معارف دینی اقدام کنند و از مزایای کرسی ها بهره مند گردند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رؤسای دانشگاه ها، مؤسسات آموزش عالی و مرکز تحقیقاتی سراسر کشور در مردادماه، بر لزوم تبدیل علم گرایی و علم محوری به گفتمان مسلط جامعه در همه بخش ها، با اشاره به سند چشم انداز بیست ساله کشور که رسیدن به رتبه اول علمی در منطقه است، نقشه جامع علمی کشور را مهمترین نیاز کشور عنوان کردند که باید با ترسیم آن و بر اساس زمانبندی و با راهبری مشخص، به سطوح بالای دانش روز و جهش علمی دست یابیم. دانشگاه تهران به سهم خود از برخی اساتید و صاحب نظران مسائل علمی و پژوهشی در رشته های مختلف دعوت بعمل آورد تانقطه نظر کارشناسی خود را در این خصوص ارائه نمایند. این نکته ها و دغدغه های مطرح شده حاصل تجارب فراوان و ارزشمندی است که می تواند در ترسیم نقشه جامع علمی کشور توسط مسئولان ذیربط قرار گیرد. در این نوشتار، افراد شرکت کننده در گفتگوی علمی معرفی و سپس گزیده ای از نقطه نظرات ایشان آورده شده.