فصلنامه متن پژوهی ادبی
پیاپی 23 (بهار 1384)

میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (1193-1251 ه.ق) ادیبی توانا، منشی و دبیری با تدبیر و سیاستمداری با فراست در دوره اول عصر قاجار است. او اصلاحات زیادی در تشکیلات دیوانی انجام داد. او نثر فارسی را از پیچ و خم عبارت پردازی های متداول روزگار خویش رهایی بخشید. از آنجا که مقام والایی در محافل سیاسی و ادبی داشت، سبک او به زودی سرمشق بعضی نویسندگان معاصرش و پس از او شد. او با اینکه نثر فارسی را از قید و بندهای انشای قدما پیراست ولی در مقایسه با معیارهای امروزی الفاظ زائد بر معانی فراوان دارد. ...

انسان با توجه به حضور جنبه ای الهی، یعنی روح، در وجود خود، این توان را دارد که با خدای خود نوعی ارتباط معنوی داشته باشد. این ارتباط در حقیقت بین خدا و «خود» انسان به وقوع می پیوندد و نیازی به «غیر» نیست. اما گاهی مقدماتی لازم است تا این ارتباط برقرار شود: دیدن چیزی یا انجام دادن عملی، که نوعی «تجربه» به حساب می آید می تواند مقدمه ای برای یاد خدا و برقراری ارتباط معنوی با او باشد. ...

این مقاله درصدد است با بهره گیری از قران کریم و احادیث معصومین علیهم السلام، که کانونی ترین منبع و ماخذ اسلامند، رویکردی به دین را که سبب پیدایش عرفان می باشد، شناسانده و براساس آن، تعریفی از عرفان عرضه کند. در این جهت 6 شاخصه در رویکرد عارفان به دین مورد تاکید قرار گرفته است که با توجه به منابع دست اول اسلام و با عنایت به سیره انبیا و اولیا، به ویژه پیامبر اکرم و خاندان پاکش، علیهم السلام، آغاز گر، معرف و مروج چنین رویکردی به دین، خود آن بزرگواران بوده اند. ...

نهضت فرهنگی رنسانس را می توان نقطه ی عطف مهمی در طول تاریخ بشریت دانست که در شکل گیری حرکت های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جهان معاصر نقش تعیین کننده ای داشته است. دستاورد مهم این نهضت، توجه به یافته های تجربی و عقل ابزاری در سیاست گذاری زندگی فردی و اجتماعی بشر، توجه به خود یا اومانیسم گرایی و همچنین برآورده شدن حقوق مادی و محدود کردن حاکمیت مذهب بود....

در این نوشته تفاوت ها و مشترکات بین ادبیات فارسی و اروپایی (بویژه شعر) به صورت اجمالی بررسی خواهد شد. بی تردید هر کدام از وجوه این بررسی، نیاز به ذکر شواهد و امثال دارد تا سنجشی مستدل، مستند و قابل قبول باشد. اما با توجه به متنوع بودن زمینه های این مقایسه، در صورت بیان شواهد، این نوشته از حد خود درخواهد گذشت و ای بسا نیاز به تدوین کتابی باشد. از این روی و بنابر ضرورت پرهیز از تطویل (سخن آگنی) از ذکر شواهد به اشاره های کوتاه بسنده خواهد شد.

پهلوانان شخصیتهای اصلی و موثر حماسه اند. حوادث و رویدادهای حماسه، سرگذشت پهلوانان آزاه ای است که به دور از هر گونه خودبینی و غرور و تعصب کورکورانه، به مردم و وطن خویش می اندیشند. هدف آنها حفظ ارزشهای والای انسانی است. عشق و آرزو و همه هستی خود را در خدمت حماسه قرار می دهند و با خردورزی و درنگ و تدبیر همیشگی خود همواره آرامش حقیقی را به جامعه ی خود هدیه می کنند. ...

مقایسه ی دو شعر بلند صدای پای آب سهراب سپهری و! Salut au monde والت ویتمن نشانگر ذهنیت روانی و اخلاقی این دو شاعر است. اگر چه تاثیر دیدگاه ویتمن بر این شعر سپهری کاملا مشهود است، اما این تاثیر گیری به ورای یک تقلید ساده قدم می نهد و بازتابی از ساختاری تازه در شعر و سرودن شعر است. این دو شعر که روایتی از سیاحت این دو شاعر است، بیانگر تجربیات درونی و برونی و مشاهدات این دو در مسیر روشنایی، حقیقت و وحدت است.

مقامه یکی از شکلهای بیانی رایج ادبیات عرب است که در قرن چهارم هجری به دست بدیع الزمان همدانی ساختاری منظم یافته و در فرهنگ و ادبیات جامعه ی اسلامی آن روزگار از پایگاه و ارج ویژه ای برخوردار بوده است. در این جستار به فرهنگ و ادبیات و اندیشه هایی پرداخته شده است که می توان گفت درون مایه ی بیشتر مقامات بدیع الزمان بر اساس آنها شکل گرفته است. ...

رسائل عربی رشید الدین و طواط، هم از نظر ساختار و به دلیل زیبایی و شیوایی انکار ناپذیر نثر عربی او و دقت وسواس گونه ای که در گزینش و کنار هم نهادن واژه ها و ترتیب جمله ها عبارتها واستفاده از آرایه های لفظی دارد، وهم از نظر محتوا و به سبب احاطه نامه هایش بر بسیاری از اطلاعات سودمند و دست اول، و نیز نشان دادن و باز نمودن جنبه های پوشیده ای از شخصیت رشید در خور آنند که زا زوایای گوناگونی به دقت مورد بررسی قرار گیرند. ...

اسلوب شیوه خلق اندیشه و بیان آن در قالب الفاظ مناسب است. در کتابهای علوم بلاغی به موضوع اسلوب اهتمام شایسته نشده است هر چند در آثار گروهی از دانشمندان به بعضی از ویژگی های لفظی اسلوب اشاره شده است؛ اما این اطلاعات در بخشهای مختلف آثارشان پراکنده است و با بی به آن اختصاص داده اند اسلوب و بلاغت با هم چه ارتباطی دارند؟ و فرق بین ان دو چیست؟ شکی نیست که اسلوب و بلاغت هر دو به لفظ و معنی و مطابقت با مقتضای حال عنایت دارند اما موضوع بلاغت اعم از موضوع اسلوب است. ...