فهرست مطالب

متن پژوهی ادبی - پیاپی 60 (تابستان 1393)

فصلنامه متن پژوهی ادبی
پیاپی 60 (تابستان 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/06/19
  • تعداد عناوین: 7
|
  • تیمور مالمیر، علیرضا ناصر بافقی صفحات 7-23
    رمان «اهل غرق» نوشته منیرو روانی پور از برجسته ترین آثار ادبی است که به شیوه رئالیسم جادویی نگاشته شده است. در این جستار، رمان «اهل غرق» را بر اساس نظریه ساختاری تودوروف بررسی کرده ایم تا ضمن استخراج پی رفت ها و گزاره های داستان به پیوند طرح رمان با ژرف ساخت آن دست یابیم. طرح دوبنی رئالیسم جادویی در رمان «اهل غرق» بر مبنای دو روایت کلی واقع گرایی و جادویی شکل گرفته است. این طرح دوبنی در ساختار روایت رمان نمایان است. داستان با یک پی رفت جادویی شروع می شود و با یک پی رفت واقع گرایی پایان می یابد. روایت جادویی از 43 پی رفت و روایت واقع گرایی از 92 پی رفت تشکیل شده است. پی رفت های داستان به شیوه زنجیره ای و درونه گیری با هم ترکیب شده اند. استفاده نویسنده از شیوه رئالیسم جادویی به سبب امکان جمع متضادها در این شیوه است تا بتواند با بیان متناقض نما، عشق و سیاست را با هم ترکیب کند تا در پرتو این ترکیب نشان دهد چه میزان از دعویی های عاشقانه مبتنی بر انگاشت های سیاسی است، همچنان که تدبیر های سیاسی بر اساس عشق و عدم تامل استوار است و نتوانسته ایم به سیاست با نگاه انتقادی مواجه شویم. نویسنده با این طرح، گذشته و آینده را به هم می پیوندد و ضمن نقد سیاست های کهن، استعمار نو و مجریان آن، ختم گذشته و ضرورت دگرگونی را نشان می دهد.
    کلیدواژگان: اهل غرق، روایت شناسی، ساختار داستانی، سوررئالیسم، منیرو روانی پور
  • حسینعلی قبادی، سعید بزرگ بیگدلی، محمد علیجانی * صفحات 25-50

    کودتای 28 مرداد 1332به عنوان نقطه عطفی از لحاظ اسطوره گرایی در ادبیات داستانی معاصر ایران به شمار می رود. نویسندگان این دوره از بیان صریح و رئالیستی دوره قبل فاصله می گیرند و به بیان نمادین و مبهم روی می آورند. از آنجا که اسطوره را به دلیل گستردگی و سیال بودن آن می توان در موقعیت های مختلف بازآفرینی کرد و نیز به دلیل وجوه زیبایی شناسانه اش، نویسندگان با مراجعه به آن می خواستند داستان را غنی و پرورده سازند. داستان های «ملکوت» از بهرام صادقی و «یکلیا و تنهایی او» نوشته تقی مدرسی شاخص ترین آثار نماینده جریان اسطوره گرایی در سال های بعد از کودتا هستند. در این دو داستان، فضای یاس و شکست بعد از کودتا، از طریق طرح کلان اسطوره های آفرینش، هبوط، آخرالزمان و انعکاس آن به کمک بازآفرینی شخصیت ها، فضاها و روایات اسطوره ای مذهبی عهد عتیق و ایجاد تغییر در ساختار روایات منشا، به گونه ای که در نهایت شیطان و نیروی شیطانی بر نیروهای الهی پیروز می شوند، نمود پیدا کرده است. مقاله حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و نقد اسطوره ای و تحلیل بینامتنی، به تحلیل ادبیت اسطوره ای، چگونگی بازتاب اسطوره و نیز کیفیت اثرگذاری کودتا در انعکاس اسطوره در این دو اثر ادبی می پردازد.

    کلیدواژگان: بهرام صادقی، تقی مدرسی، ملکوت، یکلیا و تنهایی او، کودتای 28 مرداد، بینامتنیت، نقد اسطورهای
  • مرتضی چرمگی عمرانی صفحات 51-71
    محمد بن سلیمان ملقب به فضولی بغدادی از شاعران توانمند و مسلط به سه زبان ترکی، عربی و فارسی است. آثار بسیار زیادی از این شاعر پرآوازه به هر سه زبان مذکور به جای مانده است که رساله رند و زاهد یکی از آنهاست. سوال اصلی تحقیق پیش رو، بررسی سطح فکری فضولی در این رساله است و نگارنده تلاش می کند تا با بررسی عناصر بلاغی نهایتا به لایه های فکری و ایدئولوژیک نویسنده اثر نامبرده دست یابد. آنچه در این بررسی روشن می شود اینکه سطح فکری در این رساله به صورت پنهان بازتاب یافته است و نگرش فضولی در این اثر، نگرش و رویکردی انتقادی است. رند و زاهد در حقیقت حاصل گفت و شنودهای پدر و پسر است و فضولی در این مباحثه ها کوشیده است تا مهم ترین مسایل اجتماعی و فلسفی زمان خود را بشکافد، آنها را نقد کند و دیدگاه فلسفی خویش و مناسبت های اجتماع خود را به آحاد گوناگون جامعه نشان دهد. رند و زاهد به زبانی سمبولیک تضاد میان عقل و عشق را مطرح می کند و عقل در قالب زاهد که پدر است، با پسر رند خود که مظهر عشق و جنون است، مناظره می کنند. به یقین فضولی در این اثر دوگانگی و تضاد بین دل که در شخصیت رند و عقل که در شخصیت زاهد تبلور یافته، اشاره ای داشته است.
    کلیدواژگان: رند و زاهد، فضولی بغدادی، سبک فکری، عقل، عشق
  • علی گنجیان خناری، محمدهادی مرادی، بیژن کرمی میرعزیزی، سمیه سادات طباطبایی صفحات 73-103
    «رساله الغفران» اثر ابوالعلاء معری ادیب نامدار عرب، شرح سفری خیالی به جهان دیگر است. ابن قارح، قهرمان این سفرنامه که به بهشت راه یافته، به باغ میوه ای راهنمایی می شود که با چیدن و شکافتن میوه های درختان باغ، دختران پریچهره از دل آن زاده می شوند. این صحنه یادآور «دختر نارنج» در قصه عامیانه «دختر نارنج و ترنج» است که در آن شاهزاده عاشق، نارنج را چیده و می شکافد و دختر زیبارو از آن بیرون می آید. این قصه بر مبنای دو اسطوره کهن ساخته شده است. نخست اسطوره زاده شدن «مشی» و «مشیانه»، نخستین زوج بشری، از دل ریواس و دیگری ایزدگیاهی شهیدشونده. آنچه که توصیف ابوالعلاء را به این قصه پیوند می دهد، استفاده از بن مایه اسطوره ای مشترک است؛ زیرا نخستین اسطوره می تواند ژرف ساخت هر دو باشد. اما ادیب معره چگونه با این اسطوره آشنا شده است؟ در پاسخ بدین پرسش باید گفت که در کتاب های تاریخ عمومی، مانند «مروج الذهب» و «البدء و التاریخ» از اسطوره ایرانی «مشی» و «مشیانه» یاد شده است؛ کتاب هایی که معری را از خواندن آن گریزی نبوده است. اما این کتاب ها یگانه منبع الهام بخش او نیست؛ زیرا سفرنامه هایی که از جزایر واق واق و انسان میوه هایش سخن گفته اند هم می تواند الهام بخش وی در خلق زن فرشتگان میوه زاد بوده باشد. در این جستار با بررسی مطالب آثار مذکور (کتاب های تاریخی و سفرنامه ها) ثابت می شود که بر خلاف ادعای برخی از محققان عرب، زن فرشتگان میوه زاد زاییده خیال خلاق معری نیستند، بلکه آبشخور این تصویر خیال انگیز را باید در جای دیگر جست.
    کلیدواژگان: ابوالعلاء معری، رسالهالغفران، زن فرشتگان میوه زاد، قصه دختر نارنج و ترنج، اسطوره مشی و مشیانه
  • محسن محمدی فشارکی، رویا هاشمی زاده صفحات 105-124
    اگزیستانسیالیسم مکتبی فلسفی است که نخستین بار سارتر آن را اشاعه داد. بر طبق اصول این نظام اندیشگی انسان نخست به وجود خود پی می برد و آنگاه تعریفی از خود و جهانش ارائه می دهد که از این پس باید آن را بسازد. پس از این وجود یافتن، او همواره با مسایلی روبه رو است که عناصر اصلی اندیشه اگزیستانسیالیسم می باشند: آزادی و وانهادگی، دلهره، بیچارگی و نوستالژی. در این مقاله بر آنیم تا داستان «گدای» ساعدی را بر اساس ویژگی های این مکتب بررسی کنیم. مطالب به روش کتابخانه ای اسنادی گردآوری شد و با توجه به نکات گفته شده، مشخص شد غلامحسین ساعدی، نویسنده توانای داستان کوتاه، در داستان «گدا» تمامی مسایل طرح شده در این مکتب را در قالب شخصیت خانم بزرگ ارایه داده است.
    کلیدواژگان: اگزیستانسیالیسم، سارتر، غلامحسین ساعدی (گوهر مراد)، داستان گدا
  • محمد بهنام فر، اکبر شامیان ساروکلایی، زینب طلایی صفحات 125-144
    زمان در روایت یکی از مباحث مهم است که در دهه های اخیر مورد توجه روایت شناسان مختلف قرار گرفته است. از این میان، نقش مهم ژرار ژنت، ساختارگرای فرانسوی، در تکوین نظریه زمان روایی به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های پیشبرد روایت داستانی، بسیار قابل توجه است. ژنت نظریه زمان در روایت خود را در سه محور نظم، تداوم و بسامد مطرح می کند. این پژوهش که به روش ساختارگرایانه انجام شده، نشان می دهد از میان مولفه های روایت، زمانمند بودن آن در رمان «سالمرگی» چشمگیرتر است. در این رمان، نویسنده برای بنای پیرنگ مورد نظر خود توالی خطی زمان را بر هم می زند و با شکست زمان کنونی در صدد تغییر زمان تقویمی به زمان روایت بر می آید. اصغر الهی از تکنیک های روایت گذشته نگر و آینده نگر در راستای ایجاد خلا و تعلیق در داستان و همزمان گرهگشایی به واسطه همین نابهنگامی ها بهره می جوید. نویسنده در مواردی برای انتقال سریع پیام خود از شتاب مثبت به وسیله حذف برش زیادی از زمان رخداد بهره می برد. در برخی موارد از شتاب ثابت و مثبت استفاده می کند، اما به طور کل، به نسبت حجم اختصاص یافته به متن در مقابل زمان رخداد، رمان دارای شتابی منفی است. از بسامد بازگو جز در موارد اندکی در رمان استفاده نشده است و در مقابل، از بسامد مفرد و مکرر فراوان استفاده شده است. می توان گفت بسامد مکرر در این رمان تکرار معنی دار وقایع از سوی نویسنده است. لازم به ذکر است که این دو گونه بسامد موجد تعلیق در رمان نیز شده است.
    کلیدواژگان: رمان فارسی، سالمرگی، اصغر الهی، زمان در روایت، ژرار ژنت
  • زینب نوروزی، علیرضا اسلام، سید علیرضا جعفری صفحات 145-173
    جامعه شناسی رمان زمینه نقد و بررسی جامعه شناسانه بسیاری از آثار ادبی را که قابلیت این گونه نقد را دارند،فراهم کرده است. این شاخه از جامعه شناسی ادبیات، رمان را ماده مطالعات خود قرار داده تا بتواند پیوند جامعه و ادبیات و تاثیرهای متقابل این دو را نشان دهد و از این راه، به حقایق اجتماعی پیدا و پنهان جامعه و همخوانی آن با ساختار اثر ادبی بپردازد.اهمیت و جایگاه شخصیت در رمان و اجتماع، تحلیل جامعه شناختی شخصیت ها را در حوزهجامعه شناسی رمان اقتضا می کند.آثار خالد حسینی از این لحاظ که او نویسنده ای است واقع گرا، قابلیت نقد و بررسی جامعه شناسانه را دارد. او در رمانه ایش به وقایع و حقایق جامعه افغانستان پرداخته است و با طرح موضوع هایی مانند نژاد، قومیت، جنگ و مهاجرت، سعی در آسیب شناسی مشکلات و معضلات اجتماعی و نقد آن داشته است. نویسنده در سیر حوادث تاریخی و تحولات اجتماعی رمان بادبادک باز به موضوع هایی می پردازد که جامعه افغانستان از آن رنج می برد. نگارنده در این پژوهش می کوشد با استفاده از چند عامل مهم که در شکل گیری شخصیت در فضای جامعه و رمان موثرند، با تحلیل جامعه شناختی شخصیت های رمان بادبادک باز، موضوعات اجتماعی مطرح شده را ریشه یابی کند و تاثیر عوامل جامعه شناختی را در شکل گیریشخصیت ها و شخصیت پردازی نشان دهد.عوامل تاثیرگذار اجتماعی در شخصیت پردازی مورد استفاده در این مقاله عبارتند از: تحولات اجتماعی و حوادث تاریخی، نقش شخصیت در جامعه،رویارویی شخصیت با دیگران، عوامل بازدارندهشخصیت در اجتماع، بعد درونی و بعد اجتماعی شخصیت.
    کلیدواژگان: رمان، جامعه شناسی، شخصیت، بادبادک باز، افغانستان، خالد حسینی
|
  • Teymoor Malmir, Alireza Naser Bafqi Pages 7-23
    Ahl-e Gharq، the novel written by Moniroo Ravanipour، is one of the most prominent works of literature that makes use of the techniques of magical realism. We have analyzed the novel based on Todorov’s structuralist theory in order to extract the sequence and propositions of the novel so that we can find a relationship between its plot and its deep structure. The dual scheme of magical realism in the novel Ahl-e Gharq has been based on two general narratives: Realism and Fantasy. This scheme is reflected in the narrative structure of the novel. The story begins with a fantasy sequence and ends with a realism sequence; the magical realistic narrative that includes 43 sequences and the real narrative that includes 92 sequences. The events are interconnected with each other. The magical realism style is intended to provide the author with the possibility of accumulating contradictions and using paradoxical expressions in order to combine love and politics. The novelist has applied a surrealistic method for narration in order to connect the past to the future، criticize the old politics، new colonialism and its perpetrators، and show the termination of the past and the necessity for change.
  • Hosseinali Ghobadi, Saeid Bozorg Bigdeli Bozorg Bigdeli, Mohammad Alijani Pages 25-50

    28 Mordad 1332 AH (19 August 1953) coup is numerated as a turning point from a mythological aspect in the contemporary fictional literature of Iran that made the writers of the period use myth in their stories. In this period، writers distanced themselves from obvious and realistic expression and began to use symbolic and ambiguous expression. As myth can be recreated in different situations due to its vast scope and fluidity، and for its aesthetical aspects، writers by referring to it intended to make their stories rich and perpetual. Moreover، with such horrible atmosphere in the society، that group of writers who wanted to avoid obvious expression embarked on myth. Malakout by Bahram Sadeghi and Yakolia va Tanhaei ‘Ou written by Taqi Modarresi are the major works that represented the trend of using myths in the years following the coup. In these two stories، the gloomy and hopeless atmosphere after the coup has been reflected by recreating the mythological and religious characters، settings and narrations of the ancient time. The present article، by using descriptive-analytic method and mythological and intertextual criticism، analyses the mythological literariness and quality of reflecting myth in these two literary works which have been affected by the 28 Mordad coup.

  • Morteza Charmagi Omrani Pages 51-71
    Mohammad ibn Soleyman known as Fozouli Baghdadi is one of the talented poets who is master of the Arabic and Persian and Turkish languages. So، many works of this eminent poet has remained in the abovementioned languages، one of which is Rend va Zahed epistle. The analysis of Fozouli`s thought style is the main question of this research، and the researcher tries to reach the mental and ideological levels of the aforementioned writer by investigating the elements of eloquence. The point that would be clarified in the analysis is that the thought levels in this epistle have been reflected covertly and Fozouli''s attitude in this work is a critical approach. In fact، Rend va Zahed is the result of father and son`s debate and Fozooli in this debate has attempted to analyze and criticize the most important social and philosophical matters of their time، as well as to show their social interactionsto all layers of society. Rend va Zahed، in a symbolic manner، proposes the conflict between wisdom and love. Wisdom which is father in the symbol of a zahid (‘an ascetic pious man’) who debates with his rend (‘slyboots’) son who is the symbol of love and mania. Certainly Fozouli in this work has referred to a dichotomy and conflict between heart which has appeared in slyboots personality and wisdom which has appeared in ascetic personality.
    Keywords: Rend va Zahed, Fozouli Baghdadi, thought style, wisdom, love
  • Ali Gangian Khonari, Mohammad Hadi Moradi, Bizhan Karami Mir-Azizi, Somayyeh Al-Sadat Tabatabai Pages 73-103
    “Risālah al-Ghofrān’’ by famous scholar in Arab world، Abul ‘Alā Ma''arry describes an imaginary journey to the other world. Ibn Qārih، hero of this itinerary، who entered the Heaven، is guided toward a fruit garden، from the fruits of which pretty girls are born after picking up and cleaving the fruits of garden trees. This scene recalls the «orange girl» in the folk story ‘‘Doxtar e Nārenj o Toranj” in which the loving prince picks up and tears an orange; then a beautiful girl comes out of it. What connects Abul ‘Alā''s description to this story is a common mythical motif. Because the myth of ‘‘Mashy” and ‘‘Mashyāneh”، one born from rhubarb and the other from a goddess-plant، can be the deep structure of the two. In this article we intend to introduce resources، including historical books and travelogues، which Ma''arry employed in the creation of this scene، and discover the relationship between this part of ‘‘Risālah al-Ghofrān” and ‘‘Doxtar eNārenj o Toranj” story، in order to show that an Iranian myth has a main role in the creation of this book.
    Keywords: Abul Alā Maarry_Risālah al Ghofrān_Woman angels born in fruit_Doxtar_e Nārenj o Toranj story_Mashy_Mashyāneh story
  • Mohsen Mohammadi Fesharaki, Roya Hashemizadeh Pages 105-124
    Existentialism is a philosophical school، and it was Sartre who first introduced it. According to the principles of this school، man''s thought first discovers his own being and then provides a definition of this being and its world—the world that it is going to create from now on. After this creation، man will constantly face problems that form the main elements of thought in existentialism، that is، freedom، lassitude، anxiety، misery and nostalgia. The present paper is a library research which intends to examine Saedi''s story، «Geda»، within the framework of existentialism. It showed that the writer of this short story has incorporated all major concerns of existentialism into Khanom Bozorg''s character.
    Keywords: Existentialism, Sartre, Gholamhossein Saedi (Gohar, e Morad), Gedā (Beggar') story
  • Mohammad Behnamfar, Akbar Shamian Sarookolaei, Zeinab Talaei Pages 125-144
    Time in narration is one of the most important issues that has been paid much attention by different narrative psychologists in recent decades. Meanwhile the role of Gerard Genette، the French Structuralist، in developing the theory of time in narration is of significant importance. Genette introduces his theory in three domains of order، continuity and frequency. The present study which is based on structuralism reveals that among the components of narration، temporality seems to be much more significant in Salmargi novel. In Salmargi novel the writer changes the sequence of time to place the basis for his desired plot; in other words، he breaks the present time to change the calendar into the narration time. In order to create vacuity and suspension as well as relief through these anachronisms، Asghar Elahi applies such techniques as retrospective and prospective narration. Sometimes the writer uses positive pace through omitting a great portion of time in order to convey the message much faster. Although the novel has a constant and positive pace، but it generally has a negative pace in relation to the volume dedicated to the text for the time allocated. Only in a few cases، the iterative frequency has been used، but using single and repetitive frequencies has led to suspension in the novel. Repetitive frequencies can convey in this novel significant recurring events by the author.
    Keywords: Persian Novel, Salmargi Novel, Asghar Elahi, Time in narration, Gerard Genette
  • Zeinab Nowrouzi, Alireza Eslam, Sayyed Alireza Jafari Pages 145-173
    Khalid Hosseini’s works have great capability to be sociologically criticized and reviewed since he is a realistic writer. He has focused on the events and realities of Afghan society in his novels and put all his effort to examine critically and criticize issues such as racism، ethnicity، war، migration، and women. In “Bādbādak-Bāz” the author has focused on issues that Afghan society suffered in the course of historical events and social changes. The author of this study tried to trace back the roots of the raised social issues besides showing the impact of sociological factors through a thorough sociological analysis of the characters by utilizing some of the most important factors which were effective on forming the characters in the novel and society setting. The following are the effective social factors in forming the characters of this novel: Social developments and historical events، the role of the character in the society، the characters’ encounter with others، impeding social factors، the internal and social dimension of the character.
    Keywords: Sociology, Novel, Character, Literary Criticism, Khalid Hosseini, Bādbādak, Bāz