نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال شانزدهم شماره 3 (پیاپی 27، زمستان 1391)

حقوق مالکیت معنوی یا فکری از جمله حقوقی است که امروزه با تصویب قوانین خاص مانند کپی رایت(1911 م)، موافقت نامه سال 1994 م سازمان تجارت جهانی (تریپس) و قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان ایران (1348 ش) به رسمیت شناخته شده است و صاحبان آثار می توانند از منافع معنوی و مادی اثر خود منتفع شوند و دیگران را از هرگونه تعدی به حقوق خود بازدارند؛ همچنین برای ناشرانی که براساس قرارداد با صاحبان آثار، به سرمایه گذاری و انتشار مبادرت می کنند حق اولویت برای نشر به وجود می آید.
حق تالیف، ترجمه و نشر که امروزه علاوه بر بعد معنوی دارای بعد مادی و اقتصادی قابل توجهی نیز هست به جهت تایید عرف عقلا مورد امضا شرعیت اسلام است؛ زیرا مالکیت اعم از مادی و معنوی از موضوعات عرفی و عقلایی است و از جانب شرعیت می تواند مورد تایید باشد و دلیلی نیز بر عدم اعتبار چنین حقوقی وجود ندارد؛ البته برخی از فقها معتقدند در زمان شارع تالیف، ترجمه و ابتکار وجود داشته و حق مالکیتی از سوی شارع اعتبار نشده است. این استدلال صحیح به نظر نمی رسد؛ زیرا در آن زمان هنوز فناوری های جدید به وجود نیامده بود و امکان تکثیر اثر تالیفی و ترجمه ای در سطح وسیع وجود نداشت. لذا موضوع مطرح شده در زمان شارع اثر تالیفی و ترجمه ای خطی بود که فقط از طریق استنساخ قابل تکثیر بود ولی در زمان حاضر اثر تالیفی یا ترجمه ای قابل تکثیر با دستگاه های چاپی پیشرفته مطرح است. بنابراین، حقوق ناشی از نشر آثار فکری باید از نظر شرعی و حقوقی مورد حمایت قرار بگیرد. در مورد کتابهای درسی (آموزشی) برای جامعه هدف (دانشجویان و دانش آموزان) نیز حقی معنوی وجود دارد که در حوزه حقوق جمعی قابل طرح است که در صورت تکثیر غیرمجاز و هرگونه دستکاری در متن آنها در مسیر آموزشی آنان خللی ایجاد می شود که باید از طریق حمایت دولتی و پیگیری نهادهای مردمی جلوگیری شود.

اصالت متون و فعالیتهای آموزشی از مشخصه های مهم در آموزش ارتباطی زبان است. در حال حاضر این اتفاق نظر وجود دارد که در دوره های [تدریس] انگلیسی با اهداف ویژه (ESP = English for Specific Purposes) باید از متون و فعالیتهای اصیل (معتبر) استفاده شود زیرا به کارگیری آنها موجب پیوند کلاس درس با واقعیت جهان خارج و خلق تجارب یادگیری معنادار می شود. در بسیاری از بحثهای مربوط به مفهوم اصالت، روشن نیست که کدام نوع از اصالت مدنظر است: اصالت زبان، متن، فعالیت، یادگیرنده، محیط و یا توانش. در این مقاله، مفهوم اصالت به اختصار بررسی و انواع آن معرفی می شود؛ سپس استدلالهای موافق و مخالف در باب استفاده از منابع اصیل در کلاس درس ESP ارائه می شود. استدلال نهایی این نوشتار آن است که اصالت فقط به نمونه های گفتمان (نوشتاری و گفتاری) اطلاق نمی شود بلکه عوامل بسیاری که عمدتا به زمینه (بافتار) وابسته اند نیز در تعیین ماهیت آن موثرند.

هدف از این پژوهش، فراتحلیل تحول اخلاقی براساس تحقیقات انجام شده در سالهای 1365 1388 و بررسی میزان تاثیر مفاهیم مختلف اخلاقی با روش فراتحلیل انجام شده است. بدین منظور جامعه پژوهش، کلیه پژوهشهایی تعیین شد که در قلمرو تحول اخلاقی در بیست و چهار سال اخیر در قالب پایان نامه تحصیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی مختلف انجام گرفته اند. روش نمونه گیری در این پژوهش گزینش چهل و پنج پژوهش کمی تحول اخلاقی به صورت هدفمند است متناسب با مفاهیم پژوهش رشد اخلاقی، قضاوت اخلاقی و رفتار اخلاقی؛ روش اجرای آن ابتدا شناسایی منابع حوزه قابل پژوهش (شناسایی پژوهشها، استخراج اطلاعات و خلاصه ای برای هر پژوهش) است؛ سپس، ارزشیابی نتایج هر پژوهش که از بین 45 پژوهش، داوران بر 34 پژوهش برای اندازه گیری میزان اثر مفاهیم اخلاقی توافق کردند؛ و سرانجام پایایی پژوهش براساس توافق دو ارزیاب محاسبه شد و برای تجزیه و تحلیل، در سطح استنباطی از نرم افزار CMA استفاده شد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر کتاب الکترونیکی بر میزان یادگیری و نگرش دانشجویان کارشناسی در درس «مقدمات روش ها و فنون تدریس» است؛ و آن روش از نوع شبه آزمایشی طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان کارشناسی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی است که درس مقدمات روش ها و فنون تدریس را در نیمسال دوم تحصیلی 13891390 انتخاب کرده بودند. نمونه تحقیق، شامل 36 دانشجوی درس «مقدمات روش ها و فنون تدریس» بودکه به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش (کتاب الکترونیکی) و گواه (روش متداول) تقسیم شدند. ابتدا از هر دو گروه، پیش آزمون یادگیری و نگرش در شرایط یکسان به عمل آمد؛ سپس، گروه آزمایش در طول ترم با استفاده از کتاب الکترونیکی (متغیر مستقل) و گروه کنترل به صورت متداول (کتاب چاپی) مورد آموزش قرار گرفتند. در پایان، داده ها با استفاده از آزمون محقق ساخته یادگیری و پرسشنامه محقق ساخته نگرش نسبت به کتاب الکترونیکی در موقعیتهای پیش آزمون و پس آزمون جمع آوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماره های توصیفی (میانگین، انحراف معیار وتعداد) و برای بررسی فرضیه های پژوهش، از آزمون T و تحلیل واریانس چندمتغیره، و همچنین برای محاسبه اندازه اثر از فرمول گلاس و برای تفسیر آن نیز از جدول گلاس استفاده شد. یافته ها نشان داد که میزان یادگیری و نگرش دانشجویان گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه به طور معناداری افزایش یافته است. سرانجام نتایج به دست آمده از این پژوهش، برتری میزان یادگیری و نگرش دانشجویانی را نشان داد که از طریق کتاب الکترونیکی آموزش دیده بودند.

نگاهی به سیاستها و اهداف کلان کشور نشان می دهد توجه به سیاست گذاری آموزش در جهت تحقق سند چشم انداز بیست ساله از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا کشور هم اکنون متناسب با نقشه جامع علمی در حال ایجاد تحول در ساختارهای مختلف آموزشی، پژوهشی و فناوری خود است. در همین راستا توجه به منابع و کتابهای درسی دانشگاهی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در نظام آموزش عالی کشور می تواند راه را برای توسعه ساختارهای آموزشی کشور بر اساس نقشه جامع علمی کشور هموارتر کند. بر این اساس، این پژوهش با استفاده از روش های تحلیل محتوا و پیمایشی و با هدف بررسی میزان انطباق منابع درسی برنامه کارشناسی ارشد رشته علم سنجی مصوب 11/2/89 شورای عالی برنامه ریزی آموزش عالی با اهداف و راهبردهای نقشه جامع علمی کشور به مورد اجرا درآمده است. ابزارهای به کار گرفته شده در این تحقیق شامل یک سیاهه وارسی به منظور بررسی مفهومی و محتوایی نقشه با واژه ها و عبارتهای کلیدی علم سنجی و یک پرسشنامه محقق ساخته به منظور جمع آوری نظرات اساتید و متخصصان علم سنجی است. جامعه آماری این تحقیق نیز شامل دو بخش است، بخشی از آن مربوط به منابع درسی رشته علم سنجی برگرفته از برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد رشته علم سنجی و بخشی دیگر شامل تعداد 60 نفر از اساتید و متخصصان رشته علم سنجی است که با استفاده از روش سرشماری انتخاب شده اند. نتایج حاکی از آن است که منابع درسهای سیاست گذاری علم، نظامهای سنجش علم، فناوری و نوآوری و جامعه شناسی ارتباطات علمی به ترتیب هرکدام با 942/11%، 397/11% و 817/9%، بیشترین ارتباط، و منابع درسهای مدلهای ریاضی در علم سنجی، نرم افزارهای کاربردی در مطالعات علم سنجی و تاریخ فلسفه علم به ترتیب هرکدام با 115/5%، 209/5% و 491/5%، کمترین میزان ارتباط را با راهبردهای پانزده گانه نقشه جامع علمی کشور داشته اند.

سراچه آوا و رنگ به عنوان یک متن درسی در زمینه خاقانی شناسی که به همت یک مرکز علمی و دانشگاهی (سازمان سمت) منتشر شده و مورد توجه گروه های علمی و استادان و دانشجویان خاقانی پژوه و علاقه مندان به ادب فارسی قرارگرفته، اثری است از هر لحاظ قابل بحث و بررسی. از رهگذر بررسی این اثر می توان علاوه بر روشن کردن فراز و فرودها و نقاط ضعف و قوت آن، دریچه وسیع تری بر نقد متون دانشگاهی گشود و ضمن رفع کاستی های علمی متن بر ارزش علمی و سودمندی آن افزود؛ به گونه ای که استادان و دانشجویانی که این اثر علمی و دانشگاهی را به عنوان متن درسی خود برگزیده اند بتوانند در فضایی عالمانه تر در مورد دقایق و پیچیدگی های شعر خاقانی سخن بگویند.
در این مقاله ضمن معرفی کتاب و ذکر مهم ترین ویژگی های آن، دیدگاه های شارح در مورد شماری از ابیات خاقانی مطرح شده و مشکلات ابیات مذکور گشوده شده است.

یکی از لوازم مهم برای ایجاد وحدت و یکپارچگی و تامین مصالح مسلمانان شناخت فرق و مکاتب فکری آنها از همدیگر است تا از این طریق به ایجاد رابطه مستحکم و سازنده میان هم همت گمارند و موجبات تقویت ارکان عقیدتی وایدئولو‍ژیکی وخروج از موضع ضعف و انزوا فراهم گردد. کتاب تاریخ فرق 2 «فرق شیعی و فرقه های منسوب به شیعه» تالیف دکتر صابری سالها منبع درسی تاریخ فرق و منبع امتحان ورودی ارشد بوده است. این کتاب اولین متن فارسی مدون و جامع در زمینه فرق و از اثار موفق سازمان سمت است که در سال 83 موفق به کسب جایزه برتر کتابهای دانشگاهی شده است. و دارای امتیازات و ویژگی هایی است که مهم ترین آنها احاطه واشراف علمی مولف، دسترسی او به منابع مختلف و متنوع و رویکرد حق جویانه به دور از تعصب و حفظ بی طرفی اوست. این مقاله نگاهی به کاستی ها نواقص این کتاب دارد تا از این رهگذر امکان تکمیل و بهبود آن در چاپهای بعدی فراهم شود.