نشریه مطالعات تاریخی قرآن و حدیث
سال هشتم شماره 2 (پیاپی 23، تابستان 1379)

علامه شعرانی در حواشی و تعلیقاتی که بر شماری از کتابها نوشته اند، درباره علوم قرآن، از جمله تحریف ناپذیری قرآن نکاتی ارجمند را بیان کرده اند. وی تحریف قرآن به معنای جا به جایی یا تغییر و یا زیادت و نقصان پاره ای از کلمات یا آیات قرآن را به دلایل مردود می شمارد: تواتر قرآن، تواتر قرائات، وجوهت متابعت از رسم الخط مصحف عثمانی، مشخص بودن سوره ها در زمان رسول خدا (ع) و... یکایک ادله قائلان به تحریف را مانند آنچه در فصل الخطاب آمده است، رد می کند.

زبان قرآن همان زبان عرف عقلای عالم است؛ چون قرآن کتاب هدایت عالمیان است و تناسب حکم و موضوع چنین اقتضایی دارد، به علاوه خدای قرآن همین زبان مشترک را به انسانها آموخته است و سیره عقلا هم به فهم قرآن به همین زبان همگانی بوده است. قرآن هم موافق فطرت و مقتضیات انسانهاست. نگاه به آیات سراسر قرآن نیز فهم پذیری و همگانی بودنش را ثابت می کند.

عمده اختلافات تفسیری از سه ناحیه ناشی می شود: متن قرآن، موقعیت نزول آیات و شخصیت مفسر. در متن قرآن اموری چون الفاظ چند معنا، تعارضات ظاهری و اختلاف قرائات و در خصوص موقعیت نزول قرآن اسباب نزول و شرایط اقتصادی و اجتماعی و در زمینه مفسر عواملی مثل منابع اسنتادی، باورهای اعتقادی و جهت گیری های عصری و شیوه های پردازشی اختلافات تفسیری را موجب شده است.

با توجه به طرح مجدد موضوع شر توسط فیلسوفان جدید بویژه فیلسوفان دین و تفسیرهای متفاوتی که از سوی فیلسوفان الهی و متکلمان در شرق و غرب، در گذشته و حال از آن شده و نقدهایی که بر بسیاری از آن تفسیرها وارد شده است، مناسبت دارد که دیدگاه قرآن را در این زمینه جویا می شویم. نگارنده در این مقاله با تفکر و تعمق در آیات کریمه الهی برای تحلیل مساله شر تلاش تازه ای را معمول ساخته است تا به کمک قرآن که تبیان کل شی است، برای بسیاری از اموری که شر نامیده می شود، پاسخ مناسب عرضه کند.

طنز آموزنده طنزی است که در آن لطف و حکمت به هم در آمیخته و مشتمل بر معجونی از نیش و نوش به منظور تعالی و هدایت باشد. نمونه هایی از ظنزهای قرآن به این قرار است: تشبیه صدای بلند به عرعر خر، تشبیه رفتار بلعم باعورا به پارس سگ و... در این مقاله نکات پیش گفته به تفضیل آمده است.

حنیف کلمه ای عربی و به معنای پاک دین و متمایل به دین حق است. بعضی از افراد خود را بر دین حنیف می دانستند و یا دیگران آنان را چنین می شناختند و پیامبر گرامی اسلام نیز به پیروزی ازابراهیم علیه السلام بر دین حنیف بود. البته روش و آیین ایشان متفاوت با پیروان دین حنیف بهمعنای متعارف آن بود. دین حنیف یک دین رسمی دارای تشکیلات و علماء، اصول و فروغ نبوده است.