نشریه مطالعات تاریخی قرآن و حدیث
سال سیزدهم شماره 1 (پیاپی 39، زمستان 1385 - بهار 1386)

قرآن کریم به عنوان یک متن تاریخی نازل نشده است. معنا اطلاعات مهم و متنوعی از سرگذشت های پیشینیان و نیز حوادث مهم دوران رسالت را در بر دارد که در مجموع می تواند به عنوان منبع بسیاری از وقایع تاریخی مورد توجه محققان قرار گیرد. با مطالعه سرگذشت های تاریخی قرآن می توان به روش ویژه ای از سوی قرآن در طرح وقایع تاریخی پی برد. اهم محورهای این روش، در نقل گزینشی حوادث و رخدادها، توام بودن علم تاریخ و فلسفه تاریخ، و نیز مدار و محور خاص تاریخ از نظر قرآن، قابل مشاهده است.

قرآن کریم یکی از عوامل مهم گسترش و پیشرفت مطالعات ادبی در میان مسلمانان بود. اما در صدر اسلام و دوران خلافت امویان مسلمانان کمتر به بیان وجوه اعجاز قرآن پرداختند اما از قرن سوم پس از تشدید مباحث کلامی ادبای اسلامی به کشف اسرار بلاغت قرآن و جنبه های اعجاز آن پرداختند و در این راستا گروهی بر این باور بودند که وجوه بلاغی قرآن در الفاظ آن نهفته است و گروهی دیگر عقیده داشتند که جنبه های اعجاز قرآن به معانی آن باز می گردد. این مباحث باعث شد که دانشمندانی چون جاحظ، به عنوان پیشتاز این قافله، بنای مطالعات ادبی را پی ریزی کنند.

«التبیان فی تفسیرالقرآن» اثر شیخ الطائفه ابوجعفر محمدبن حسن طوسی (385-460 ق) از معتبرترین تفاسیر قرآن کریم و نخستین تفسیر جامع شیعی است. رویکرد این تفسیر به مسائل ادبی و بلاغی قرآن بسیار حائز اهمیت است. در این میان اشعار عربی نقشی تعیین کننده در بیان مفاهیم واژگان و تحلیل ادبی و بلاغی آیات کریمه ی قرآن دارد. این مقاله به جایگاه اشعار و امثال در این تفسیر پرداخته و کارکردهای گوناگون اشعار را مورد بررسی قرار داده است.

در جهان امروز، مسیحیت طرفداران بسیاری دارد؛ اینان با مراجعه به کتاب مقدس سعی در شناسایی راه زندگی را دارند؛ اما همواره در تاریخ دین عیسوی (ع) این پرسش مطرح می شودکه آیا این کتاب قابل مراجعه است؟ به عبارت دیگر آیا کتاب مقدس آلوده به تحریف شده است؟ این پرسش ها، بارها توسط دانشمندان مسیحی پاسخ داده شده است. اما باید دید نگاه قرآن به این مساله چگونه است؟ و اهل بیت (ع) به عنوان مفسران قرآن به کتاب مقدس چگونه نگریسته اند؟ در این مقاله می کوشیم مساله یاد شده را مورد بحث قرار دهیم.

فهم درستی معنای یک واژه نیازمند استفاده از روش های گوناگون معنی شناسی است تا به واسطه آن علاوه بر یافتن روابط میان واحدهای معنایی، به توصف دقیق از این روابط نیز دست بیابیم.
زمینه تحقیق در معنی شناسی، خود زبان است و معنی شناسی از طریق زبان و با بهره مندی از مجموعه ای از دیدگاه و روش ها به دنبال درک معنی است.
این مقاله سعی دارد تا با کمک گرفتن از برخی روش های معنی شناسی که در درک معنی کاربرد دارند و با استفاده از روابط معنایی در سطح جمله و همچنین بافت زبانی و یا تقابل معنایی یک واژه با واژه های دیگر، یک شناخت دقیق تر از واژه ها را ارائه بدهد.

پژوهش های انجام شده نشان از آن دارد که قرائت های قرآنی شدیدا متاثر از لهجه های عربی بوده است. اما همچنان پرسش هایی درباره این واقعیت وجود دارند، از جمله این اثرپذیری به چه علت و به چه نحوی بوده است؟ لهجه هایی که در قرائت های قرآنی قابل شناسایی است، کدامند و به چه تعداد می باشد؟ ابعاد این تاثیر چه می باشند؟ نظرات موجود در این باره کدامند؟
در این مقاله سعی شده تا حد امکان به سؤالات بالا پاسخ داده شده و تصویری روشن تر و دقیق تر از این تاثیرپذیری و نیز نظرات موجود ارائه گردد و در نتیجه رابطه قرائت های قرآنی با لهجه های عربی و ابعاد آن واضح تر گردد.

بدیهی است که قرآن کریم با اسلوب بلاغی و معانی اعتقادی و احکام آسمانیش اعراب را متحیر و متعجب ساخت، از این رو برای پاسداری از آن از هیچ کوششی دریغ نورزیدند. معانی قرآن، ویژه عصر و زمانی خاص نیست چرا که قانون جاویدان الهی و سازنده فرهنگ و تمدن امت اسلامی و بزرگترین منبع و سرچشمه آن است. پیوند و ارتباط زبان عربی با قرآن بدان سبب که کتابی است تشریعی، ادبی و در اوج بلاغت، آن را سرچشمه ای برای ادبا، شعرا و نویسندگان و خطبا قرار داده است و آنان زیباترین معانی و دل انگیزترین واژه ها را از آن وام می گیرند.
مقاله حاضر تاثیر قرآن کریم را در اسلوب سه تن از شعرای معاصر عرب: معروف الرصافی، محمدمهدی الجواهری و احمد شوقی مورد بررسی قرار می دهد.

تردیدی نیست که بعد مبارزاتی و جهادی امام خمینی، ابعاد علمی و اجتهادی شخصیت ایشان را به شدت تحت الشعاع قرار داد به گونه ای که شاید برای برخی از دوستان و عاشقان حضرت امام هم چهره علمی ایشان آن گونه که باید شناخته شده نیست. یکی از مهم ترین ابعاد شخصیتی ایشان بعد قرآنی و حدیثی است که امید است تلاش های گسترده ای در جهت معرفی این بعد از وجود ایشان به عمل آید. آنچه در این مقاله به خوانندگان عزیز تقدیم می شود بحث و بررسی مختصری است پیرامون یکی از ده ها موضوع مورد بحث در حوزه حدیث پژوهی یعنی نقد حدیث از دیدگاه حضرت امام که امید است بتوانیم دیدگاه ایشان را همان گونه که هست درک و عرضه نماییم.

چنین نیست که قرآن کریم آثار هنر تجسمی را ناگفته گذارده باشد. چند مورد از این گفتنی ها به داستان سلیمان و بلقیس تعلق دارد. سازه های شگرف سلیمانی نمونه هایی از بازنمایی های دیداری در قرآن است. «تخت» نمونه دیگری است که از نظر هنر و زیبایی کاملا قابلیت تبیین دارد، اعم از تخت های پادشاهی فلسطین و یمن و یا حتی تخت عدن. بدین سان قرآن برای هنرمندان دارای تمثیل های خیال انگیزی بوده که به کار آنانان آمده، اگرچه صرف نظر از موضوعات کارهای هنری، چگونگی انجام آن به اختیار محدود هنرمند مسلمان انجام شده است.

یکی از کاربردهای علم وجوه و نظایر در پدیده زبان شناختی و فقه اللغه می باشد. دایره این علم در ابتدا برای شرح و تفسیر کلمات وحی، به منظور فهم صحیح تر آن شکل گرفت، ولی در طی چند قرن به گستره علوم گوناگون وارد شد. در این مقاله تنها به آن بخش از معانی واژه ها که با تفسیر همراهاست، می پردازیم، و به همین منظور سه واژه قرآنی را مورد بررسی قرار داده ایم. وجوه معنا شاید بتواند، پاسخ گوی سریع بخشی از نیازهای مخاطب باشد، همچنین جستجوی معنای واحد نیز، تا اندازه ای راهگشاست. اما هیچ یک، به تمامی در برگیرنده آنچه از یک معنا، برای واژه های عمیقی چون قرآن انتظار می رود، نخواهد بود. لذا پیشنهاد می شود، به جای وجوه یک واژه، معنای مشترکی یافته، و سپس درجات معنای آن را، با تامل در محدوده سیاق آیات به کار رفته، تخمین زده و آن را تا رسیدن به معنایی شامل و کاربردی کامل کنیم. به عنوان نمونه درجات معنای «ولی» آورده شده است.