نشریه فقه اهل بیت
پیاپی 42 (تابستان 1384)

در این مساله که آیا احیای زمینهای موات مشروط به اجازه امام معصوم (ع) است یا خیر میان فقها اختلاف وجود دارد. در این میان قول به شرط بودن اذن در زمان حضور و غیبت امام (ع) به جهت تطابق با قواعد و روایات رحجان دارد. اما برخی احادیث معتبر گویای این هستند که امامان (ع) اذن عامی برای احیای زمین های موات و استفاده از انفال تا زمان ظهور حضرت مهدی (ع) صادر نموده اند. البته حکومت صالح در زمان غیبت به مقتضای نیابت از امام (ع) می تواند این اذن عام را در جهت مصلحت مسلمانان مشروط به مقرراتی کند.

غزالی در هشت قرن پیش، فقه را دانشی دنیوی خواند و اینک روشنفکران دینی، این رای را برای توجیه قداست زدایی از شریعت و سلب جاودانگی از احکام شرعی و تنزل فقه در اندازه های دانش عرفی حقوق، به استخدام گرفته اند. در این نوشتار ضمن مراجعه به آراء غزالی پیرامون دنیوی بودن دانش فقه، و تفاوت اندیشه های او با قرائتی که روشنفکران دینی از دیدگاه وی ارائه داده اند، نظریه دنیوی بودن علم فقه از نگاه غزالی و روشنفکران نقادی شده است.

نوشتار حاضر به تشریح اجمالی غالب مسائل مربوط به اجماع با استناد به متون معتبر شیعی می پردازد و از پیشینه تاریخی، تعریف، اقسام، مبانی حجیت، شرایط، دلالت و احکام فقهی اجماع سخن می گوید. در این میان به نقد برخی آراء پرداخته شده و به مناسبت دیدگاه های دانشمندان اهل سنت نیز طرح و ارزیابی گردیده است. در نهایت در این مقاله تصویری گویا، جامع و مستند از مباحث پیرامون اجماع ارائه می دهد. پیش از ورود به بحث اجماع، لازم است به تاریخ اجماع و اختلاف اصولیان واخباریان درباره حجیت آن و نقشی که در روند استنباط احکام شرعی دارد نگاهی کلی بیفکنیم؛ زیرا اینگونه مباحث در ایجاد برداشت اجمالی از حقیقت اجماع برای ورود به مسائل اصلی آن مؤثرند.