فهرست مطالب

کتاب نقد - پیاپی 40 (پاییز 1385)

نشریه کتاب نقد
پیاپی 40 (پاییز 1385)

  • 362 صفحه، بهای روی جلد: 15,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/11/20
  • تعداد عناوین: 13
|
  • صفحه 1
  • اندیشه
  • علی نصیری صفحه 3
    اباحه گری به معنای ولنگاری و بی مبالاتی دربرابر آموزه ها، ارزش ها و شعایر دینی، آفتی بسیار خطرناک و زیان آور است که جامعه دیندار را تهدید می کند. این پدیده در جامعه ما به خاطر تلاش های مستمر دین ستیزان بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی با کمک ابزارهای نوین تبلیغی در حال گسترش است. نگارنده در این مقاله پس از بررسی مفهوم اباحه گری به بررسی پیشینه تاریخی آن پرداخته و انواع اباحی گری روزگار ما و نمودهای آن را مورد بررسی قرار داده است. به نظر ما حداقل سه عامل در پیدایش و نیز گسترش پدیده اباحی گری نقش دارند که عبارتند از: 1.عوامل باورشناختی؛ 2. عوامل روان شناختی؛ 3. عوامل جامعه شناختی. اعتقاد به مهربانی مطلق خداوند و بسنده بودن محبت اهل بیت (ع)، ازجمله عوامل باورشناختی، نگاه بدبینانه به دستگاه معرفت شناسی دینی ازجمله علل روان شناختی و پدیده جهانی شدن
    کلیدواژگان: اباحی گری، اباحیون، دستگاه معرفت شناسی، جهانی شدن، شکاف طبقاتی
  • زاهد ویسی صفحه 43
    در این مقاله کوشش می شود نحوه دین ورزی توده مردم بیان شود و نشان داده شود که آنچه آنان به نام دین انجام می دهند، تا چه اندازه با حقیقت آموزه های دینی در ارتباط است و تا چه اندازه برآیند فکر خود آنان یا حوزه های غیردینی است... ازاین رو تلاش بر این است که نحوه شناخت طیف عظیم پیروان دین از مفاهیم و مقولات دین بررسی شود و به آثار زیانبار و آسیب های ناشی از این نحوه تدین یا شیوه تلقی از دین، اشاره شود. بر این اساس ناگزیر به بررسی اجمالی معنی دین در متون اصلی و دست اول دین می پردازیم تا میزان فاصله و گریز این دسته از مومنان از آن اصول و مفاهیم بهتر روشن شود. نکته شایان تذکر نیز این است که در اینجا منظور از دین، دین اسلام،به معنایی است که پس از بعثت حضرت رسول اکرم (ص) به عنوان یک نظام و برنامه مطرح شده است.
  • هادی وکیلی صفحه 85
    مقاله حاضر با محور قرار دادن پدیده خرافه به بحث درباره علل و عوامل پیدایی آن و نقش برداشت های نادرست و خام از پاره ای مفاهیم و مقولات دینی در شکل گیری خرافه و دیدگاه های خرافی می پردازد. از میان عوامل گوناگون شکل گیری و توسعه خرافه بویژه نقش عوامل معرفتی و تحولات علمی و فلسفی در کنار علل روان شناختی مورد کنکاش قرار گرفته است. برای درک بهتر و روشن تر ریشه های این پدیده و نشان دادن چگونگی رخداد و روند شکل گیری آن، برای نمونه به تبار شناسی طالع بینی اشاره شده است. در بررسی نسبت خرافه با دین و تعالیم نبوی نیز ضمن اشاره به نمونه هایی از خرافات رایج در صدراسلام به گزارش سیره و منش پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) در مبارزه اصولی با این پدیده شوم پرداخته شده است.
  • حمیدرضا مظاهری سیف صفحه 97
    به شهادت تاریخ، تمدن اسلامی روزگاری همانند خورشید در سپهر حیات بشری می درخشیده و فاتح قله های پیشرفت و شکوفایی بوده است؛ اما چه شد که فروغ آن به کسوف رفت و از اوج به دره و دامنه فرو غلطید؟ بدون تردید عوامل متعددی در این سرگذشت تیره وتلخ موثر بوده است و در میان این عوامل، نقش فرهنگ دینی که آفت تحریف و سوء تفاهم دامنگیر آن شده، قابل انکار نیست. اسلام مظلوم با آن همه شکوه و شکوفایی صورتک تحریف را بر چهره چشم نواز و دلربای خود تحمل کرده و در طول قرن ها، آن شاهد عالم آرا، پرده نشین اوهام و *. پژوهشگر کژفهمی ها شده است. دراین باره از بخش های مختلف دین اعم از عقاید، احکام عبادی، احکام معاملات و اخلاق می توان نمونه های پرشماری را بیان کرد که با تازیانه انواع گوناگون تحریف نواخته شده اند؛ ولی در این میان پنج نمونه از آموزه های اخلاقی را برگزیده و به تحلیل مضمون آن در اسلام اصیل و تحریفات آن در اسلام مسلمین می پردازیم. پنج آموزه اخلاقی که به جهت نقش اساسی در اعتلای حیات بشری و تمدن اسلامی بسیار گرانبها هستند؛ اما در واقعیت زندگی مسلمانان اثری باژگون برجا گذاشته و نقشی دگرگون ایفا کرده اند. تعالیم اخلاقی ایمان، امید و اخلاص می توانند در سطح فردی پای? یک زندگی موفق و خوشبخت را بنیانگذاری کرده و در سطح اجتماعی شالوده تمدنی متعالی و مترقی را پی ریزی کنند؛ اما متاسفانه تحریف معنوی آیات و روایاتی که حامل این آموزه های اخلاقی بودند، موجب پیدایش و رواج فهم های نادرست و برداشت های ناروا گردید؛ به گونه ای که تمدن اسلامی به شدت رنجور و نحیف شد و یارای پایداری در برابر تمدن نوپا و نیرومند غرب را نداشت. امروزه مسلمانان در سطح فردی و اجتماعی متاثر از اندیشه ها، برنامه ها و الگوهای عملی هستند که تمدن غرب تولید می کند. عمق فاجعه به حدی است که حتی نگرش های معنوی هم از غرب می آید و مورد توجه و استقبال قرار می گیرد. بدین سان ناراستی ها و نادرستی های معرفتی چنان انحرافی در حیات مسلمین پدید آورد که تمدن منحط و تهی از معنویت غرب، شالوده های خود را در تاروپود فرهنگ و زندگی مسلمانان تحکیم کرده است؛ چنان که حتی در لایه های عمیق فرهنگی الگوها و اندیشه های معنوی آن به راحتی جایی برای خود پیدا می کند. هر کدام از مفاهیم سه گانه مذکور در دو اثر برجسته در میراث اخلاقی مسلمین بررسی می شود: نخست، «احیاء العلوم اثر ابوحامد غزالی» و دوم، «جامع السعادات اثر مهدی نراقی». بویژه کتاب غزالی در میان اهل تسنن و کار جناب نراقی در میان اهل تشیع، مرجع و مورد اطمینان بوده و مانند دیوان حافظ در حوزه ادبیات فارسی، امروزه نیز این دو اثر، اندیشه های اخلاقی مسلمین را زیر تاثیر خود دارد. این دو کتاب در صدر بزرگ ترین و پرنفوذترین آثار اخلاقی مسلمانان جای دارند و منظر و موضع شان در باب آموزه های اخلاقی در فرهنگ عمومی مسلمین بسیار موثر بوده است؛ بنابراین بررسی و کاوش در آنها به خوبی روشن می کند که چه کاستی ای در تبیین و تعلیم اصول اخلاقی موجب ضعف و افول تمدن اسلامی شده است.
  • ناصر پور پیرار صفحه 123
    بازخوانی انتقادی تفسیر سورآبادی یا تفسیر عتیق نیشابوری در این مقاله، معبری برای ورود به نخستین مخازن خرافه پردازی ها می گشاید و اسلوب عمل و ساز و کار پیشتازان در هم آمیزی ضایعات خرافی با فرهنگ نوین اسلامی را معرفی می کند. بررسی اصلی ترین مسائل مندرج در کتاب خدا، که متضمن سفارش های اخلاقی و رفتارهای موجه انسانی، بازگویی عبرت آور سرنوشت پیامبران و سوداهای بر باد رفته امت های سرکش و نمایش تلاش برای به راه خدا خواندن کافران و اهل کتاب است، جست وجوی آثار و عوامل مداخله ضربه شمشیر در گسترش اندیشه اسلامی را ناکام می گذارد و آن گاه که در کتاب بی بدیل قرآن، حتی در مقابله با مشرکان نیز، که موجب بروز نهایت غضب الاهی بوده اند، توصیه ای به کاربرد خشونت ندیده و *. پژوهشگر نخوانده ایم؛ پس سوال کنیم این همه ادعاهای پیچ در پیچ و پوچ، در اثبات توسل بی وقفه مسلمانان به سفاکی، در مسیر تبلیغ و توصیه اسلام، از چه مراکزی بیرون خزیده و بر چه اسنادی استوار بوده است؟ عرضه و ارائه تمام مکتوباتی که هر مومن به اسلام را، از آغاز با شمشیری به دست و دندان نمایش می دهد، از فرط فراوانی عنوان و اوراق، ناممکن است؛ اما یافتن «ام الاباطیل» و «اب الخرافات» آن ها دشوار نیست که از دو کتاب افزون نمی شود: تفسیر عتیق نیشابوری، معروف به سور آبادی و تاریخ نامه طبری، منسوب به بلعمی.
  • حسین دزفولی صفحه 153
    باورها و رفتارهای دینی یا معرفت و معیشت دینی از مهم ترین زوایای زندگی انسان ها به شمار می آید که با رویکردهای گوناگون جامعه شناختی، اجتماعی، کلامی و فلسفی مورد توجه قرار می گیرد. هرچند وقتی زمان نقد و آسیب شناسی و تحلیل اندیشه و رفتارهای فردی و اجتماعی فرا می رسد، معمولا رنجش و ناملایمی به دنبالش ظاهر می گردد. همه دوست دارند به تعریف و تمجیدشان اقدام شود و آن گاه که به تدوین بیوگرافی خود می پردازند، تنها به بیان مزایا و بالندگی های خود اشاره می کنند. همه این گونه اند؛ از حاکمان و کارگزاران گرفته تا رعیت وتوده مردم، از عوام گرفته تا خواص؛ ولی چاره ای نیست. باید حقایق را گفت و نقد را ازدرون جامعه آغازید که در غیر این صورت، مانند میوه کالی از درون می پوسد و ستون فقرات جامعه را خرد می کند. معرفت و معیشت دینی را می توان از دو دیدگاه نظری و عملی، متعلق کاوش دین پژوهان و روشنفکران قرار داد و دستاوردهای تحقیقاتی ارزشمند و مفیدی را در جامعه اسلامی به ارمغان آورد و نهادهای اجتماعی و دینی را از آن تحقیقات بهره مند ساخت و رفتارهای فردی را به سمت کمال و قرب الاهی سوق داد و به مقصد و مقصود حق تعالی نزدیک کرد. برخی از مدیران و مجریان امور، گرفتار آفات و آسیب ها و بحران های نظری و عملی اند؛ بحران های نظری که دربردارنده چالش های معرفت شناختی، فلسفی، کلامی و بحران های عملی نیز شامل آسیب های اجتماعی و رفتاری است؛ بحران هایی که مانع از پذیرش حقیت نزد آنها می شود. هرچند عده دیگری، با بینش والا و حقیقت طلبانه از دستاوردهای علمی و آسیب های شناخته شده بهره لازم را برده و از عالمان وکاشفان آسیب ها سپاسگزارند.
    کلیدواژگان: آسیب شناسی، معرفت دینی و معیشت دینی
  • محمد مهدی شیرمحمدی صفحه 181
    موعود گرایی از جلوه های مشترک باورهای اقوام بشری است؛ اما این باور همواره مانند دیگر آموزه های وحیانی در معرض آسیب هایی بوده است. به گونه ای بروز خرافه در باور موعود در ادیان پیشین موجب شده است حقیقت آن کدر و وهم آلود جلوه کند. هم اکنون شفاف ترین صورت و سیمای آینده موعود در اسلام و بویژه در مکتب تشیع باقی مانده است؛ اما با این وصف در طول تاریخ تشیع شاهد بروز برخی خرافه ها در باور جامعه اسلامی درباره موعود بوده ایم. طی سال های اخیر نیز باور به ظهور امام زمان(عج) و نحوه تعامل حضرت حجت با جامعه شیعی از سوی برخی آلایش ها و آسیب ها تهدید می شود. افراد بسیاری مدعی رابطه با امام زمان(عج) بوده و از طرح این ادعا برای خود بازاری تدارک دیده اند. برخی پا را فراتر گذاشته و خود را نماینده حضرت در بین مردم جا زده اند و عده ای در نهان و آشکار خود را شخص صاحب الزمان توصیف می کنند. وجه مشترک تمامی این مدعیان «تقدس مآبی»، «زهد فروشی»، «غلو و درشت گویی»، «اظهارات رمز آلود و ای هام گویی»و اوصافی از این دست است. شگفت اینجا است که این اوصاف را با تفحص در گفتار و کردار مدعیان پیشین و پر سر و صدایی که از سوی استعمار حمایت می شدند نیز می توانیم ببینیم. وجه مشترک مریدان و پیروان این مدعیان را نیز در اوصافی همانند می توان دید. برخی از ایشان مانند رندانی هستند که از نمد همراهی با مدعیان می خواهند کلاهی برای خود دست و پا کنند و برخی دیگر مردم ساده دل و زودباوری هستند که به بازی گرفته شده اند. این ویژگی ها نیز در میان مریدان مدعیانی چون شیخیه، بابیه، ازلیه و بهائیه مشهود است. گذری بر تاریخ و نحوه ظهور شیخیه، بابیت و دیگر فرقه ها و سازمان های شبه عقیدتی اهمیت توجه به مدعیان امروزی را نیز دو چندان می کند. به هر روی دیگر سکه بابیت و بهائیت از رونق افتاده است؛ اما طمع ورزی دشمنان اسلام برای انهدام باور جامعه شیعی به مهدویت پایان نیافته است.
    کلیدواژگان: مهدویت، موعودگرایی، انتظار، استعمار، مدرنیت، بابیت، بهائیت، شیخیه و خرافه
  • مهشید صفایی صفحه 219
    درباره دین و ابعاد گوناگون آن بویژه دین اسلام کتاب ها و نوشته های متعددی به رشته تحریر درآمده است و در هر یک از آنها به نوعی کوشش شده است که یکی از وجوه یا ابعاد این دین یا یکی از مسائل مربوط به آن طرح و ارائه شود. گاه نیز به طور کلی، نگاهی اجمالی به این دین و امور و موارد مندرج در آن صورت گرفته و به این صورت سیمایی کلی از آن ترسیم شده است.
  • محمدرحیم عیوضی صفحه 233
  • کرسی های نقد و نظریه پردازی
|
  • Ali Nassiri Page 3
    Carelessness means inattention to religious teachings and is a very dangerous problem that threatens the religious society. This problem has been on the rise in our society due to efforts made by enemies after victory of the Islamic Republic of Iran. The author has first explained about religious carelessness before seeing into its historical backgrounds and studying various types of religious carelessness in our time as well as its features. The author believes that three factors affect emergence and spread of religious carelessness, which include: 1. ideological factors, 2. psychological factors, and 3. sociological factors. Believing in kindness of God and sufficing to love of Prophet Mohammad’s (PBUH) progeny are among ideological factors; pessimism toward religious teachings is a major psychological factor while globalization, poverty, and class differences are among major sociological factors that have been discussed in this paper. Some solutions have been offered at the end of the paper.
  • Zahed Veisi Page 43
    This paper will focus on religiosity of lay people to show how much of their beliefs correspond to original teachings of religion. Therefore, we have tried to study understating of religion among followers of various religious faiths to single out destructive consequences of common understanding of religion. Therefore, we will go through original religious texts to delineate the distance of this group of believers from original principles of religion. The main point is that what we mean by religion is Islam as was revealed by Prophet Mohammad (PBUH).
  • Hadi Vakili Page 85
    The present paper focuses on superstitions to discuss the basic reasons behind emergence of superstitions and role of incorrect understanding of some religious notions in the establishment of superstitions. Special emphasis has been put on the role of scientific and philosophical developments in spread of superstitions. To get a clear picture of the root causes of this phenomenon, and to show its evolutionary course, reference has been made to the history of soothsaying. In discussing the relation of superstitions with teachings of Prophet Mohammad (PBUH), reference has been made to some common superstitions at the advent of Islam and the method used by Prophet Mohammad (PBUH) to do away with that ominous phenomenon.
  • Hamid Reza Mazaheri Seif Page 97
    The Islamic civilization once conquered the peaks of progress and prosperity once, but what brought about its later collapse?Undoubtedly, many factors were influential, but the role of a deviated religious culture cannot be ignored.Islam has been always plagued with distortions throughout its history. Many Islamic principles have been affected by distortions, but here we will focus on five moral teachings that were very influential in uplifting the human life and Islamic civilization, but they later influenced the lives of Muslims in a reverse manner.Moral teachings about faith, hope, and devotion can be the basis of a successful personal life while paving the way for the establishment of a progressive civilization. However, distortion of the Quranic verses has led to emergence of misunderstandings of Islamic teachings; so that, the Islamic civilization has been rendered too weak in the face of the modern western civilization.Today, Muslims, at individual and social levels, follow practical programs that have been offered by the west and even spiritual attitudes are affected by western viewpoints. Therefore, the decadent western civilization has been so established among Muslims that it has even penetrated deep into spiritual ideas.Do shed more light on this issue we will delve into Ehya ul-Ulum by Abu Hamid Ghazali and Jami-us-Sa’adat by Mehdi Naraqi. The former is an authentic source for Sunnis while the latter is revered by Shia Muslims.The said two books are among the most influential moral books among Muslims and their position on moral teachings has greatly influenced general culture among Muslims.A review of those books will show what failures in delineating original moral principles has led to weakness and collapse of the Islamic civilization.
  • Nasser Pour, Pirar Page 123
    A critical review of Sourabadi commentary on Quran or the commentary written by Atiq Neishabouri opens a door to early sources of superstition and introduces style of pioneers in mixing superstitions with the new culture of Islam.The study of the most important points in Quran will reveal that the holy book of Muslims abounds with moral recommendations about human conduct, as well as recounting of the lives of prophets and fates of insubordinate peoples in addition to efforts made by Almighty God to invite nonbelievers to Islam. Therefore, the question is what has been the source of stories about Muslims resorting to the sword to propagate their fate? It is impossible to review all the texts that have claimed that Muslims propagated their faith through force and use of sword, but it is possible to review the main sources of those absurd claims, which are limited to two books: Quran commentary written by Atiq Neishabouri, known has Sourabadi Commentary; and Tabari’s history book, which is attributed to Balami.
  • Mohammad Mehdi Shir, Mohammadi Page 181
    Believing in savior is one of the common notions of human societies and has been exposed to various harms. Penetration of superstitions in beliefs of old religions has cast doubts on their origins. At present, the most transparent picture of savior could be only found in Islam, especially Shia faith. However, even Shias have been vulnerable to deviations in their beliefs in the course of history.During past few years, believing in Imam Mahdi (AS) as savior has been threatened by superstitions. Many people have claimed to be in contact with him to gain worldly profits. Some even have tried to make people believe that they are representative of Imam Mahdi (AS) and still others have even claimed to be Imam Mahdi (AS) himself.The common denominator of those claims is “pretended sanctity”, “exaggeration”, and “ambiguity in statements”. The same characteristics could be found in the remarks of those who have been supported by colonial powers.The followers of those claimants are sometimes trying to gain profits through following them and others are simple people who have been duped. Followers of Sheikhiyeh, Babiyeh, Azaliyeh, and Bahaeiyeh sects are examples in this regard.A glance at the history of Sheikhiyeh, Bahaeiyeh and other sects highlights the importance of paying more attention to new claims. Although Bahaeiyeh and Babiyeh have been largely discredited, enemies of Islam still aim to undermine the main beliefs of Shias.
    Keywords: Mahdaviyat, believing in savior, looking forward to reappearance of savior, colonization, modernity, Babiyeh, Bahaeiyeh, Sheikhiyeh, superstition