فهرست مطالب

کتاب نقد - پیاپی 42 (بهار 1386)

نشریه کتاب نقد
پیاپی 42 (بهار 1386)

  • 348 صفحه، بهای روی جلد: 19,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/04/05
  • تعداد عناوین: 13
|
  • صفحه 1
  • اندیشه
  • ابوالفضل ساجدی صفحه 3
    پرسش فراروی این مقال، گذاری گذرا بر گوشه ای از اسباب ناکامی نظام تعلیم و تربیت دینی نسل نو در مدارس است. کشف آسیب های موجود در این نظام، آرزوی دیرین دین مداران و مرهم سینه خیل فراوانی از خداباوران است. آسیب های این عرصه را می توان به انواع گوناگون مبنایی، اصولی، محتوایی، روشی و ابزاری تقسیم کرد. نوشتار حاضر پس از مفهوم شناسی، در دو آسیب اخیر به مداقه می نشیند. روش های آسیب زای عرضه شده عبارتند از: آموزش یکنواخت، بی حرکت و غیرفعال، فقدان ممارست، روش تحکم و تحمیل نه حکمت و تحلیل، غفلت از شیوه مناظره و احترام به نظر مخالف، کلیشه های غیر بومی، اکتفا به شیوه مستقیم، سطحی، غیر مستمر و غیرتدریجی و کاستی در سبک الگویی. در میان ابزارهای ناکارآمد، فراق دین و هنر و بیان آسیب زا محور سخن است.
    کلیدواژگان: آموزش، پرورش، دین، تعلیم و تربیت دینی، آسیب شناسی، هنر، بیان، الگو
  • علی نصیری صفحه 33
    از آنجا که نهاد آموزش و پرورش به خاطر تکیه بر گسترده ترین سرمایه ملی بیشترین سهم را در رشد، سازندگی و اعتلای ملی ایفا می کند و رسیدن به کشوری برتر در منطقه به عنوان آرمان سند چشم انداز بیست ساله ملی، بدون توجه به رشد و بالندگی این نهاد ناممکن است، هرگونه بازکاوی و بررسی وضعیت کنونی این نهاد کاری ضروری و اجتناب ناپذیر است. مقاله حاضر در صدد آن است که با نگاهی گذرا این مسئله را بررسی کند. بر این اساس، در این مقاله پس از مباحث مقدماتی، چهار مبحث مورد توجه قرار گرفته است که عبارتند از: 1. سطوح انتظارات از نهاد آموزش و پرورش؛ در این مبحث با عطف توجه به دانش آموزان به عنوان ثمره های اصلی این نهاد، انتظارات از آموزش و پرورش در این عرصه در پنج ساحت علمی، دینی، اخلاقی، فرهنگی و انقلابی برشمرده شده است. 2. نقاط قوت و ضعف؛ در این مبحث پنج نقطه قوت و چهار نقطه ضعف آموزش و پرورش مورد بررسی قرار گرفته است. افزایش گرایش به تحصیل در میان خانواده ها، اصلاح و بازسازی متون درسی، توسعه کمی فضاهای آموزشی، بازشناسی و حمایت از استعدادهای درخشان، افزایش حمایت های مادی و معنوی از معلمان به عنوان نقاط قوت برشمرده شده و در برابر، ضعف انگیزش علم آموزی، گرایش به کمیت به جای کیفیت، فاصله طبقاتی و ضعف ها در سیاست گذاری آموزشی به عنوان نقاط کاستی معرفی شده است. 3. علل و عوامل کاستی ها و ضعف ها؛ در این مبحث عوامل درون سازمانی و برون سازمانی نهاد آموزش و پرورش به صورت گذرا مورد توجه قرار گرفته است. 4. ارائه برخی از راه حل ها و پیشنهادها؛ در این مبحث هشت پیشنهاد محوری ارائه شده است.
    کلیدواژگان: نهاد آموزش و پرورش، انگیزش علم آموزی، متون آموزشی، عدالت تحصیلی، پژوهش محوری، فهم محوری
  • علیرضا قائمی نیا صفحه 79
    امروزه روش های گوناگونی در آموزش دین به کار گرفته می شود. نگارنده چهار روش را در این زمینه از هم جدا کرده است: روش استدلالی، روش دیالوگی، روش داستانی، روش هنری. روش استدلالی، متداول ترین روش آموزش است. در این روش براساس معیارهای عقلی و منطقی، آموزه های دینی برای دیگران اثبات می شود. روش دیالوگی با طرح پرسش های ساده و ادامه گفت وگو درباره پاسخهای آنها با مخاطبان شکل می گیرد. در روش داستانی، آموزه های دین به صورت داستان هایی بازسازی می شود و بالاخره در روش هنری، از انواع گوناگون هنر و لطایف هنری در انتقال آموزه های دینی مورد استفاده می شود. نگارنده در ادامه به دو نقص عمده در آموزش دین اشاره کرده است: اولا، این روش ها متناسب با مقاطع سنی در نظر گرفته نمی شوند؛ ثانیا، به روش های دیالوگی و هنری کمتر اهمیت داده می شود.
    کلیدواژگان: آموزه های دینی، روش استدلالی، روش دیالوگی، روش هنری، روش داستانی، مقاطع سنی
  • محمد جواد رودگر صفحه 91
    تربیت دینی، سامان دهی و شکوفاسازی سرمایه های بالقوه انسان در ساحت های علمی و عملی در پرتو آموزه های وحیانی و معارف اسلامی است که در فرآیندی کاملا منطقی از طریق معلم و مربی به متعلم و متربی بر محور مبادی و منابع هماهنگ با «عقل و اراده» انسان ظهور می یابد. بنابراین عناصری چون فطرت، عقل و اراده، متون و منابع آموزشی و پرورشی، روش، و... در تربیت دینی اصالت و اهمیت دارند و تربیت دینی در سه حوزه اعتقادی (معرفتی)، اخلاقی سلوکی (معنوی) و احکامی (شریعتی) شکل می گیرد. در تربیت دینی چند حادثه مهم تحقق پیدا می کند: الف. رشد و پرورش خرد ب. نظام و توازن ویژه بین همه استعدادهای وجودی انسان ج. هدایت در جنبه های عقلانی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی د. فزونی و توسعه و تعمیق باورهای دینی در فرد و تجلی آن در مناسبات رفتاری ه. تدریجی بودن نظام تربیت دینی و. قرار گرفتن انسان در مدار انسانیت و صیرورتش در محو شریعت محمدی (ص) با هدف خداجویی و خداخویی یا خلیفه الاهی شدن در «تربیت دینی» اصل بینش، گره زدن ایمان با عنصر عقل و عشق و قرار دادن انسان در مسیر جذبه الاهی و حیات طیبه است تا روابط انسان با خدا، خود، جامعه و جهان در پرتو رابطه با انسان کامل که معلم و مربی حقیقی است تنظیم شود... تربیت دینی ابعاد روح انسانی را در عقلانیت، معنویت، عبودیت و گرایش به زیبایی ها شکوفا ساخته و به صورت متعادل و متوازن رشد می دهد. در نوشته حاضر به بیست و هشت آسیب و آفت آموزشی و تربیتی همراه با چهارده راهکار اشاره شده است تا عوامل و موانع تربیت دینی در حوزه آموزش و پرورش و نظام آموزشی متوسطه و عالی شناخته شود.
    کلیدواژگان: تربیت دین، تربیت دینی، عقل، ایمان، انسانیت، عبودیت و
  • اکرم حسین زاده صفحه 113
    انسان امروز بیش از هر زمان دیگر پریشان و سر در گم است. به راستی چرا احساس آرامش خود را از دست داده و به پوچ گرایی رسیده است؟ اضطراب و افسردگی روزافزون بشر ناشی از چیست؟ چرا هر روز آمار قتل، خودکشی، جنایت و آسیب و تنش های روانی - اجتماعی رو به افزایش است؟ مطالعات کارشناسان نشان می دهد که علت اصلی پسیکو نوروزها (بیماری های روانی) را می توان در ضعف رفتارهای اخلاقی یافت و لازم است پزشکان برای درمان این بیماری ها با مسائل اخلاقی آشنا شوند؛ مسائلی که عدم پایبندی به آنها ریش? این مشکلات است. بزرگی دیگر می گوید: «آنچه اکثریت وسیعی از مردم عصر ما از آن به عنوان ترقی تجلیل می کنند، درست همان چیزی است که ما برعکس، آن را انحطاط عمیق می بینیم؛ زیرا این وضع به روشنی نتیجه حرکتی نزولی یا سقوطی است که پیوسته شتاب می گیرد و بشریت متجدد را به سیاه چال سیطره کمیت محض سوق می دهد». برای رهایی و گریز از این چالش ها و آسیب ها آنچه در آغاز ضروری به نظر می رسد، شناسایی علل و عوامل است. بررسی و ریشه یابی عللی که به عنوان مجموعه ای از پدیده های پیچیده، اولا بر شکل گیری شخصیت و منش افراد و ثانیا بر جهت دهی و ساختار اجتماع انسانی تاثیر می گذارند، یکی از مهم ترین وظایف بزرگان تعلیم و تربیت و جامعه شناسان تربیتی است. در مجموع می توان گفت که شش نهاد اساسی در شکل گیری شخصیت و هویت فرد مؤثر است: که عبارتند از: اجتماع، خانواده، فرد، همسالان، مدرسه و مذهب، مسئله تربیت به دلیل درگیر کردن سه بعد وجود آدمی یعنی بعد شناختی، عاطفی و رفتاری با تحول فرد برای رسیدن به هدف نهایی خلقت و تامین سعادت و کمال او از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و شناخت عوامل مختل کننده این پرورش هماهنگ و همه جانبه ضروری است. آسیب شناسی تربیت اخلاقی عبارت است از شناسایی مجموعه پدیده هایی که بر روند رشد اخلاقی و تربیتی فرد تاثیر منفی برجای می نهند و در دراز مدت می تواند سرنوشت اجتماع انسانی را به مخاطره اندازد. خانواده، اجتماع و مدرسه از جنبه های مختلف می تواند آسیب زا و چالش آفرین باشد. در بعد خانواده، مسائلی همچون اختلافات خانوادگی، تبعیض، فقر مفرط و ثروت بی حد و حصر، عدم اطلاع و پایبندی والدین به ارزش های اخلاقی، طلاق، ازدواج مجدد و عدم آشنایی والدین به روش ها و مسائل تربیتی قابل بررسی است. از میان عوامل اجتماعی می توان به نابرابری اقتصادی و اجتماعی، دوستان ناباب، رشد بی رویه جمعیت، کمبود مکانهای تفریحی و سالم، تنوع و تضاد اطلاعات رسانه ای و دسترسی به کتاب ها و نوارهای مبتذل اشاره کرد. عوامل آسیب زا در بعد مدرسه را نیز می توان در عدم تقویت تفکر منطقی، عدم آگاهی یا بی تفاوتی اولیای مدرسه به مسائل اخلاقی، تنبیه و سخت گیری، تاکید بر آموزش صرف، عدم برنامه ریزی مناسب برای اوقات فراغت دانش آموزان جست و جو کرد. از میان عوامل مذکور به پاره ای از آنها اشاره ای مختصر خواهد شد.
    کلیدواژگان: تربیت، اخلاق، تربیت اخلاقی و عوامل آسیب زا
  • آزاده مدنی صفحه 129
  • عباس چراغ چشم صفحه 155
  • بهمن شریف زاده صفحه 169
    تعلیم و تربیت دینی چیست؟ معلم و مربی دینی کیست؟ آنچه معلم دینی را از سایر معلمان ممتاز و جدا می سازد، چیست؟ سهم معلم دینی در تعلیم و تربیت دینی دانش آموزان چه اندازه است؟ تربیت دینی دانش آموزان در معرض چه آسیب هایی از سوی معلمان و متولیان آموزش دینی قرار می گیرد؟ ریشه این آسیب ها کجا است؟ حدود لازم، کافی و عالی آگاهی معلم دینی از دین چه اندازه است؟ عامل بودن معلم دینی به توصیه های دینی که برای دانش آموزان دارد، چه نقش و سهمی در تاثیر تربیتی او دارد؟ آگاهی معلم دینی از پرسش ها و شبهات جدیدی که درباره آموزه های مختلف دینی پدید آمده، چه ضرورتی دارد؟ آیا به روز شدن اطلاعات معلم دینی ضرورت دارد؟ پاسخ به پرسش های پیشگفته و پرسش هایی از این دست، نخستین گام در دستیابی به نظام جامع، شایسته و کارآمد تعلیم و تربیت دینی دانش آموزان در مدارس است. فقدان آگاهی کافی از فصل ممیز معلم دینی از سایر معلمان، نادیده گرفتن صلاحیت های ویژه برای معلم دینی، مشخص نبودن سهم او در تعلیم و تربیت دینی و نداشتن آگاهی های لازم و کافی از دین، شبهات و پرسش های جدید مربوط به آن، توفیق تعلیم و تربیت دینی را با مشکلات جدی روبه رو ساخته و آسیب های متعددی در امر تربیت دینی کودکان، نوجوانان و جوانان جامعه ما در پی داشته است. رشد شتابان علم، صنعت و تکنولوژی از یک سو و افزایش حیرت انگیز فرقه ها و نحله های فکری از سوی دیگر، پاسخ به پرسش های پیشگفته را دشوارتر کرده است؛ از این رو باید کوشید با سرعتی متناسب با سرعت رشد پرسش ها از دین، پاسخ هایی تدارک دید تا مجهولات به شبهات مبدل نشود و میوه تلخ دین گریزی به بار نیاید. این مقال بر آن است تا با پاسخ به پرسش های پیشگفته، راهی برای پژوهشگران این عرصه بگشاید و گامی در جهت تحقق نظام تعلیم و تربیت دینی دانش آموزان بردارد.
    کلیدواژگان: تعلیم، تربیت، دین، اخلاق، عرفان، معلم دینی
  • معرفی کتاب
  • صفحه 183
  • کرسی نقد و نظریه پردازی
|
  • Abolfazl Sajedi Page 3
    This paper is trying to shed some light on reasons behind failure of religious training system for new generation of the Iranian schoolchildren. Discovering weaknesses of that system is a genuine wish of most religious people. Weaknesses nagging religious education and training system can be found in basics, principles, contents, methods and tools. The present paper will first review major concepts before focusing on the last two categories of weaknesses.Major harmful methods include: monotonous and passive education; lack of skill; teaching religion through commands rather than analysis and thinking; ignoring the useful method of argument and respect for opposite views; using exotic stereotypes; limiting training to direct, superficial and discontinuous methods; and insufficiencies in models.Out of harmful tools, we will focus on the distance between arts and religion and harmful expression.
    Keywords: education, training, religion, religious education, training, pathology, arts, expression, model
  • Ali Nassiri Page 33
    Since education institution relies on the richest national resource of Iran, it plays the greatest role in growth, development and upliftment of the country. Therefore, achieving the goal of the 20-Year Perspective Plan for becoming top country of the region will not be possible without due attention to growth of that institution. For this reason, review of the current situation of that institution is necessary and inevitable. The present paper is trying to have a cursory glance at this issue. Therefore, the paper will discuss four major topics after discussing preliminaries. Those topics include: 1.Expectations from education institution: Here, attention is first paid to students as the main fruits of education and expectations from education institution are enumerated at scientific, religious, moral, cultural, and revolutionary spheres.2.Strong points and weaknesses: In this section, five main strong points and five weaknesses of education in Iran have been discussed. Increased tendency toward education among the Iranian families; correction and amendments in textbooks; quantitative development of educational centers; identification and support for brilliant talents; and increased material and spiritual backing for teachers are major strong points. On the contrary, reduced motivation for learning; more inclination toward quantity rather than quality; class divide, and inefficient educational policymaking have been mentioned as major weaknesses.3.Root causes of weaknesses and shortcomings: In this section intra- and extra-organizational factors of education institution have been briefly reviewed.4.Presenting solutions and proposals: In this section, eight axial proposals have been presented.
    Keywords: education institution, motivation for learning, textbook, educational justice, research, based, understanding, based
  • Alireza Qaeminia Page 79
    Today, various methods are used to teach religion. The author has enumerated four
    Methods
    argumentative, dialogue-based, narrative, and artistic. The argumentative method is the most common method for teaching religion. In this method, religious teachings are proved through rational and logical arguments. Dialogue-based method focuses on posing simple questions and subsequent dialogue about their answers. In narrative method, religious teachings are retold as stories and finally, in artistic method, various types of arts are used to transfer religious concepts to students. Further on, the author has pointed out two major insufficiencies of religious teaching in Iran: firstly, those methods are not tailored to the needs of various age groups; and secondly, less attention is paid to dialogue-based and artistic methods.
    Keywords: religious teachings, argumentative method, dialogue method, artistic method, narrative method, age groups
  • Mohammad Javad Roudgar Page 91
    Religious training is tantamount to organizing and developing potential human resources in scientific and practical areas in light of divine teachings of Islam, which are transferred in a totally logical process from teachers and instructors to students and pupils on the basis of sources that are in harmony with human “wisdom and determination.” Therefore, such elements as human nature, wisdom and determination, educational and training texts and sources, as well as methods are of high importance in religious training. Religious training takes shape in three fields of ideology (gnostic), ethics and enlightenment (spiritual) and edicts (canon). Important milestones of religious training include:A.Development and growth of wisdomB.Special balance among all basic human flairsC.Guiding intellectual, emotional, social and physical aspects of human beingsD.Developing and deepening religious notions in the person and their outward manifestation in behavioral relationsE.Gradual nature of religious training systemF.Placing humans in the orbit of humanity which moves around the pivot of Mohammedan (PBUH) religion whose main goal is seeking God, uniting with God, and representing God on Earth.In religious training, the basis of intuition is to establish relation between faith and intellect and directing humans toward divine attractions and the pure life in which relations of human beings with God, themselves, society and the world, at large, are regulated in relation to “Perfect Man” who is true teacher and mentor….Religious training develops various aspects of human soul such as intellectuality, spirituality, worship, and liking for beauty and lets them grow in a balanced manner.The current paper attends to 28 pathologies of religious education and training and presents 14 solutions for the identification of obstacles on the way of religious trainings in educational centers including high schools and higher education institutes.
    Keywords: training, religion, religious training, intellect, faith, humanity, worship
  • Bahman Sharifzadeh Page 169
    What is religious training? Who is a religious course teacher and trainer? What differentiate a religious course teacher from other teachers? What role is played by teachers of religious courses in religious training of students? What threats are posed to religious training of schoolchildren by teachers and other officials in charge of religious training? Where those threats stem from? What are necessary and adequate limits of religious knowledge for teachers of religious courses? To what extent observing religious recommendations that teachers of religious courses give their students may affect their religious training? Do teachers of religious courses have to update their knowledge?Answering such questions is the first step in achieving a comprehensive, efficient and worthy system of religious training for schoolchildren. Lack of awareness of distinctions between teacher of a religious course and other teachers, inattention to qualifications of a religious course teacher, ambiguity about his/her role in religious training of children and lack of adequate awareness of religious matters and new questions about them, will make success of religious training difficult and will put major obstacles on the way of religious training of children, young adults and the youth of our society. Stunning growth of science, industry and technology, on the one hand, and increased number of ideological groups and sects, on the other hand, make giving a clear answer to the above questions much more difficult. Therefore, we must try to find such answers at a speed that would match the speech at which religious questions grow; so that, ambiguities are not turned into doubts and make students distance from the religion. This paper is trying to answer the above questions, open a new way for researchers in this field and take a step toward the realization of an efficient religious training and education system for students.
    Keywords: education, training, religion, ethics, mysticism, religious course teacher