فهرست مطالب

گنجینه اسناد - پیاپی 109 (بهار 1397)

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 109 (بهار 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/03/31
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مقاله پژوهشی
  • صباح خسروی زاده، نصرالله پورمحمدی املشی*، حجت فلاح توتکار، محسن بهشتی سرشت صفحات 6-32
    هدف
    بررسی ساختارشناسی دستورالعمل های دیپلماتیک و نیز سیر تحول صدور این اسناد در دوره قاجار.
    روش
    در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی اسناد دستورالعمل های دیپلماتیک مربوط به وزارت امورخارجه قاجار، بررسی شده است.
    یافته ها و
    نتیجه گیری
    ساختار اسناد دستورالعمل همگام با تکوین و تحول وزارت امور خارجه تغییر کرده است. دستورالعمل های وزارت امور خارجه به لحاظ ساختاری موضوع محورند و به لحاظ شکلی در دستورالعمل های مفصل به صورت توضیحی و در دستورالعمل های مختصر به صورت دفعه مشخص می شوند. محتوای این نوع دستورالعمل ها عمدتا کاربردی و برای مامور دریافت کننده آن لازم الاجرا بود. دستورالعمل های دیپلماتیک در دوره قاجار، چارچوب رفتاری ماموران را مشخص می کند و نیز حاوی قواعد و ضوابط و شامل چهار نوع است: 1. دستورالعمل اجرای تشریفات؛ 2. دستورالعمل سفرا و دیگر مامورین دیپلماتیک برای انجام امور سیاسی و بین الدولی؛ 3. دستورالعمل های خفیه؛ 4. دستورالعمل های راهنما برای نهادها و ارگان های سیاسی.
    کلیدواژگان: وزارت امور خارجه، دوره قاجار، سندشناسی، دستورالعمل ها، اسناد تاریخی، دستورالعمل دیپلماتیک
  • حسین احمدی رهبریان*، نیره خدادادشهری، حسن زندیه صفحات 34-55
    هدف
    بررسی میزان رونق منابع و ذخایر آب شهر قم در دوره حکومت قاجار و همچنین واکاوی نقش حکومت و طبقات مردمی در احداث و احیا و کنترل منابع و ذخایر آب شهر قم است.
    روش
    مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه ای تنظیم شده است.
    یافته ها و
    نتیجه گیری
    شهر قم در ابتدا آب فراوانی داشت؛ ولی مشکل اهالی آن، روش درست استفاده از این آب برای آشامیدن و آبیاری بود. پس از حمله افغان ها، شهر قم و همچنین ذخایر آبی آن آسیب جدی دید و تا سال ها به همین وضع باقی ماند. حکومت قاجار با همکاری مردم برای ساماندهی ذخایر آبی قم دست به کار شد. 80 درصد از آب انبارهای شناسایی شده، 67 درصد از یخچال ها، و 54 درصد از حمام ها در دوره قاجار ساخته شده اند. در ایجاد و احیای قنات به ترتیب سه طبقه دیوان سالاری، اعیان و اشراف طوایف، و روحانیون نقش موثرتری داشتند و درزمینه آب انبار، طبقه تجار نقش پررنگ تری ایفا کردند و در ساخت یخچال و حمام نیز طبقه دیوان سالاران بیشترین اهتمام را داشتند.
    کلیدواژگان: شهر قم، آب، ذخایر آبی، دوره قاجار
  • حسین اسماعیلی نصرآبادی، علی اکبر کجباف*، مرتضی نورایی صفحات 56-86
    هدف
    بررسی اهداف اقتصادی و تجاری روس ها از راه سازی در شمال و شمال غرب ایران.
    روش
    مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، و بهره گیری از اسناد موجود در وزارت امور خارجه و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایرانموضوع راه سازی در شمال و شمال غرب ایران در دوره قاجار، بررسی شده است.
    یافته ها و
    نتایج
    روس هاکه از دوره صفویه تا اواسط دوره قاجار، سیاست های تصرف اراضی را در شمال و شمال غرب ایران دنبال می کردند، در دوره ناصرالدین شاه، رویکرد خود را به سمت تسلط اقتصادی تغییر دادند. حکومت قاجار برای جلوگیری از این تسلط، سال ها در مقابل پیشنهاد روس ها مبنی بر راه سازی در این مناطق مقاومت کرد. اما در نهایت به دلیلی مشکلات اقتصادی و عدم رشد تجاری،تسلیم روس ها شد و امتیازنامه ساخت راه شوسه تبریز به تهران را به روس ها واگذار کرد. راه سازی در ایران منافع اقتصادی و نظامی زیادی برای روسیه داشت؛ هم راه ورود کالاهای روسیه به ایران را باز کرد و هم شرایط را برای تسلط نظامی روس ها به شمال غرب ایران فراهم کرد.
    کلیدواژگان: دوره قاجار، راه سازی، روسیه، اقتصاد، سیاست، ایران، آذربایجان
  • علی اکبر خدری زاده* صفحات 88-106
    هدف
    بررسی ماجرای بست نشینی تجار ایرانی ساکن کربلا در مجاورت کنسول گری انگلیس در سال1324ق. موضوع این مقاله است. این ماجرا در پی مطالبه مالیاتی دولت عثمانی با عنوان «شهریه» از تجار و کسبه ایرانی صورت گرفت و به کشتار و مجروح کردن بست نشینان منجر شد.
    روش
    این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد وزارت امور خارجه ایران تنظیم شده است.
    یافته ها و
    نتیجه گیری
    تجار و کسبه ایرانی، از طریق مقامات ایرانی به مطالبه مالیاتی دولت عثمانی اعتراض کردند، که به آن رسیدگی نشد. در نهایت، رفتار خشونت آمیز والی بغداد منجر به کشتار بست نشینان معترض شد. در پی ماجرای کشتار بست نشینان، وزارت امور خارجه ایران زیر فشارهای سیاسی علمای ایرانی ساکن عتبات، اعتراضات مردمی، مطبوعات و نمایندگان مجلس شورای ملی قرار گرفت. متعاقب آن، وزیر امور خارجه برای رسیدگی به این موضوع مکاتبات زیادی با سفیر ایران در عثمانی و نیز کارپرداز اول ایران در بغداد انجام داد. برکناری والی بغداد و برداشتن رسم مالیات از تجار و کسبه ایرانی ساکن کربلا از دستاوردهای دیپلماتیک وزارت امورخارجی بعد از این ماجرا بود.
    کلیدواژگان: بست نشینی، وزارت امورخارجه، دولت عثمانی، بریتانیا، حکومت قاجار، کربلا، تجار، ایرانیان، والی بغداد، علمای عتبات
  • زهرا سلیمانی*، امیر غائبی، فریبرز خسروی صفحات 108-131
    هدف
    اجرای تحلیل SWOT و ارزیابی نقاط ضعف و قوت آرشیو ملی جمهوری اسلامی ایران و تهدیدهای و فرصت های پیش روی آن، تببین موقعیت راهبردی این سازمان، و عرضه رهنمودهای مناسب برای آن.
    روش
    پرسش نامه ای برای تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدید های آرشیو ملی جمهوری اسلامی طراحی و برای تعیین روایی در اختیار 7 نفر از متخصصان حوزه آرشیو قرار گرفت. پرسشنامه به بیست نفر از افراد شاغل در این سازمان ارائه شد. موقعیت راهبردی آرشیو ملی جمهوری اسلامی ایران، با ماتریس ارزیابی عوامل درونی و ماتریس ارزیابی عوامل بیرونی بررسی شد.
    یافته هاو
    نتیجه گیری
    نتایج پژوهش نشان داد قوت های پیش روی آرشیو ملی جمهوری اسلامی ایران بر ضعف های آن و فرصت های پیش رو بر تهدیدها غلبه دارد. سازمان می تواند با تکیه بر نقاط قوت و بهره برداری از فرصت های موجود نقاط ضعف را کمرنگ و تهدیدهای محیطی را کنترل کند؛ همچنین با اتخاذ راهبردهای موثر هم وضع موجود را بهبود ببخشد و هم با اقدامات جدید، خدماتش را ارتقا دهد. مهم ترین راهبردهای عرضه شده پژوهش عبارت اند از: بهینه سازی خدمات رقومی و دسترس پذیری آن، اصلاح قانون برای ایجاد تنوع محتوایی در اسناد در اشکال مختلف آن؛ تعامل و مشارکت محتوایی-خدماتی آرشیوی با مراکز اطلاع رسانی دیگر؛ جذب نیروی انسانی جوان و متخصص، تشکیل دوره های آموزشی برای نیروهای موجود، راه اندازی سامانه آرشیوی تحت وب؛ تعیین خط مشی و قوانین مناسب برای گردآوری اطلاعات و منابع.
    کلیدواژگان: آرشیو ملی جمهوری اسلامی ایران، تحلیل SWOT، برنامه ریزی راهبردی
  • مهرناز آزادی بویاغچی*، محمد حدادی، راضیه سرپوش صفحات 132-150
    هدف
    شناسائی انواع دوخت عطف به کاررفته در صحافی کتب خطی دوره صفویه تا قاجار موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس، به منظور حفظ دوام و اصالتشان به هنگام مرمت.
    روش
    روش پژوهش، کتابخانه ای و میدانی است. کتب خطی مربوط به دوره صفویه تا قاجار موجود در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس که دارای تاریخ صحافی بودند انتخاب شدند. با دوربین Canon Power Shot SX40 HS از آن ها عکس برداری و مشخصات صحافی شان یادداشت شد. با استفاده از نرم افزار SPSS مشخصات صحافی در دوره های مختلف (صفویه، افشار، زند و قاجار) شناسائی شد.
    یافته ها و
    نتیجه گیری
    انواع دوخت، انواع شیرازه، فرم های عطف، انواع جزوه، در منابع موجود در مرکز سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس شناسایی شد. در هر سه دوره (صفوی، افشار و زند، قاجار) بیشترین نوع دوخت به کاررفته دوسوزنه و بیشترین نوع جزوه هشت برگی است. هنگام مرمت و صحافی کتب خطی برای حفظ دوام و اصالت آثار باید از همان روش دوخت قبلی اثر استفاده کرد و در صورتی که روش دوخت قبلی قابل تشخیص نبود، مناسب ترین دوخت برای کتاب را انتخاب کرد.
    کلیدواژگان: کتب خطی، دوخت عطف، صحافی، مرمت، سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس
  • افسانه فیروزنیا، کورس سامانیان * صفحات 152-174
    هدف
    بررسی رنگ و مواد تابلوی رنگ روغن، اثر ابوالقاسم اصفهانی، و پاسخ به این دو پرسش 1. تکنیک و مواد به کاررفته در تکیه گاه، بستر، رنگ، بست، و لایه محافظ این تابلو چیست؟ و 2. آیا مواد شناسایی شده در این نقاشی، با مواد به کاررفته در سایر نقاشی های سه پایه ای دوره قاجار مطابقت دارد؟
    روش
    روش پژوهش توصیفی است. با استفاده از روش های مکمل، مواد و رنگ دانه های آلی و معدنی به کاررفته در تابلو شناسایی شد. از دستگاه[1]FTIR مدل Tensor 27 ساخت شرکت Bruker آلمان با عدد موجی Cm-14000 _400 در محدوده Mid IR، دستگاه[2]XRF پرتابل مدل S1 TRACER ساخت شرکت Bruker آلمان، دستگاه[3]SEM–EDS مدل MIRA3 TESCAN ساخت جمهوری چک و دستگاه PLM[4] مدل BK-POL ساخت شرکت jenuse ژاپن استفاده شد.
    یافته ها و
    نتیجه گیری
    این اثر دارای چهار لایه تکیه گاه، بستر، رنگ، و ورنی است. الیاف تکیه گاه پنبه است و لایه بستر، ترکیبی از گچ و رنگ دانه های حاوی سرب (سرنج و سفیدسرب) است. مواد و رنگ های به کار رفته مشابه همان موادی است که مطالعات پیشین نشان داده در سایر تابلوهای قاجار استفاده شده است. از کربنات کلسیم و اخرا برای ترمیم تابلو استفاده شده است. در تمامی طیف ها گچ مشاهده شد. ضعف تکنیکی در بسترسازی مشهود است. اغلب هنرمندان سبک قهوه خانه ای خودآموخته بودند ؛ درنتیجه از مواد سازگار برای ساخت بستر مناسب، اطلاع چندانی نداشتند و همین عامل باعث تخریب بستر این نوع آثار در گذر زمان شده است.
    کلیدواژگان: تابلوی رنگ و روغن، ابوالقاسم اصفهانی، نقاشی قهوه خانه ای، مرمت، رنگ ها، رنگ آمیزی
|
  • Sabah Khosravizadeh, Nasrolah Pourmohammadi Amlashi *, Hojjat Falah Totkar, Mosen Beheshtiseresht Pages 6-32
    Purpose
    The instructions issued for diplomatic missionaries differed in content and appearance and this independent research considers the types and components of these documents. This paper explores the varying characteristics of the Qajar Foreign Affairs Ministry Instructions.
    Method and Research Design: Archival and library materials were examined to collect data.
    Findings and
    Conclusion
    Foreign Affairs Ministry's manuals were divided according to the subject. Four types of instructions were identified: instructions regarding formalities; directions for ambassadors and other diplomatic staff; occult instructions; and guidelines for political institutions.
    Keywords: Foreign Ministry, Qajarids, instructions, historical documents, diplomatic documents
  • Hosein Ahmadi Rahbarian *, Nayyereh Khodadad Shahri, Hasan Zandieh Pages 34-55
    Purpose
    Aims to investigate water resource management in the City of Qom during the Qajarid Period (1798-1925). After the invasion of Afghans which led to the fall of Safavids, Qom was hit hard. The city faced destruction and loss of population. After that, until the rise of the Qajarids, the city suffered many civil conflicts. With the establishment of the new rulers, tax incomes were required to preserve law and order. One important source of tax revenues was controlling the distribution of scarce water resources, including the Qom River and the man-made subterranean water canals called Kanats. This paper looks into the measures taken by governors and other social groups to organize and manage the water resources of the city.
    Method and Research Design: Library and archival resources were examined to collect data.
    Findings and
    Conclusion
    Government bureaucrats, tribal chiefs, and the clergy played key roles in the construction and repair of Kanats. Merchants were instrumental in undertaking cistern construction and maintenance. Bureaucrats made more efforts to construct traditional ice holes and public baths. Most of the undertakings to build and revive water resources continued until the time of Naser al-Din Shah (r. 1846-1896).
    Keywords: water resource, Qajar dynasty, Kanats, Qom
  • Hosein Esmaeili Nasrabadi, Ali Akbar Kahbaf *, Morteza Nouraei Pages 56-86
    Purpose
    To secure their political and economic interests, Russians sought to build roads leading into the North and northwest parts of Iran. This paper looks in historical records to see where these plans led to.
    Method and Research Design: Archival records and library materials were examined to collect data.
    Findings and
    Conclusion
    Russian military policy towards Iran changed in the 19th century. Similar to other imperialist powers, Russians regarded control of trade of target countries as important for political and military influence. One strategy they adopted was to build and maintain roads in parts of Iran where they had a military presence. To neutralize this, the Iranian government resisted the Russian's road building projects. But government's revenues diminished seriously. Domestic small businesses were not able compete with Russian trade power. So the Iranian government agreed to the road construction by Russians in North and North West of Iran. This allowed the Russians to acquire economic and military dominance on this region.
    Keywords: Russia, Qajarids, Trade, Azerbaijan
  • Ali Akbar Khedrizadeh * Pages 88-106
    Purpose
    To investigate the event of taking sanctuary in the British Consulate by Iranian merchants; and the actions taken by Iranian Ulama residing in (Karbala and Najaf) to support them.
    Method and Research Design: Data gathered from library materials and archival records kept in the Iranian Foreign Affairs Ministry.
    Findings and
    Conclusion
    Iranian merchants and trades people residing in Karbala protested against extra taxes but Ottoman authorities in Baghdad reacted violently and killed a number of them. Different groups containing Iranian Ulama in Atabat and Parliamentary representatives complained about this. These reactions led to the displacement of the Baghdad governor and to removing extra taxes. Slow and insufficient reaction by the Iranian diplomatic staff led to merchant's taking sanctuary from violence.
    Keywords: Merchants, Iran, Ulama, Ottoman authorities, British Consulate, Iran Foreign Affairs Ministry
  • Zahra Soleimani *, Amir Ghaebi, Fariborz Khoravi Pages 108-131
    Purpose
    To conduct an SWOT analysis for the National Archives of Iran, evaluate its strategic position, and to provide suggestions for further improvements.
    Method and Research Design: A questionnaire was designed to evaluate strengths, weaknesses, opportunities and threats. The validity of the questionnaire was assessed by seven archive experts. The questionnaire was answered by 20 employees in the National Archives. The strategic position of the organization was studied using Internal and External Factors Evaluation Matrix.
    Findings and
    Conclusion
    The strengths of the organization are more than its weaknesses. The organization can control threats and improve weaknesses. Besides, it can make new decisions and improve its services.
    Some of the provided suggestions are: developing digital services and accessibility, updating regulations regarding coding of different kinds of documents, closer coordination with other organizations, employing new specialists, more training courses for the staff, launching a web database, defining procedures and codes for collecting archival records.
    Keywords: National Archives of Iran, SWOT Analysis, Strategic Planning
  • Mehrnaz Azadi Boyaghchi *, Mohammad Hadadi, Raziye Serpoosh Pages 132-150
    Purpose
    Reports types of sewing of manuscripts for the purpose of preserving originality of the manuscripts when repair is needed.
    Method and Research Design: Among the Six hundred manuscripts kept in the collections of the Document Center and National Library of Fars, the ones which had a date on them were picked. They were examined with a Canon Power Shot SX40 HS camera. Then the IBM SPSS Statistics software was used to determine the percentage of sewing types in each period. Experts were interviewed to identify and naming of the types of sewing.
    Findings and
    Conclusion
    A number of forms of spines and types of binding. The most frequently identified sewing types were eight leaf sewing and double stiches. Most of the spines were flat.
    Keywords: manuscripts, spine sewing, binding, Fars Document Center, Fars National Library
  • Afsaneh Firooznia, Koros Samanian * Pages 152-174
    Purpose
    Traditional coffeehouse paintings are usually kept in public venues; therefore, they are exposed to all kinds of damage. To ensure appropriate repair in case of damage, knowledge of the ingredients and techniques used in them is essential. This paper reports on the examination of a single such painting created by Abolghasem Isfahani, a Qajarid artist.
    Method and Research Design: Some samples were taken of different parts of the painting and were studied by Spectroscopies (FTIR, XRF, SEM–EDS, PLM).
    Findings and
    Conclusion
    This painting contained of 4 layers: support, ground, color and varnish layer. Chalk is found in all spectrums. Most of the coffeehouse painters were self-trained; and so did not know the professional tricks for making a resistant ground for their paintings.
    Keywords: Oil Paintings, Abolghsem Isfahani, Coffee House Paintings, Repair, Colors, Iranian Painting