فهرست مطالب

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 67 (پاییز 1386)

  • تاریخ انتشار: 1386/08/22
  • تعداد عناوین: 13
|
  • سید رحمان حسنی صفحه 9
    ابریشم، یکی از اقلام صادراتی ایران از گذشته های دور بخصوص از زمان صفویه تا اواخر دوره قاجاریهبه حساب می آمد. این فرآورده در عصر قاجار به لحاظ تولید، کمیت و کیفیت، فراز و نشیبهای زیادی داشته است. بااین وجود، نقش و اهمیت بنیادی آن را در تجارت ایران نباید نادیده گرفت. ابریشم در کنار محصولات دیگری نظیر پنبه و پوست، نقش مهمی در مناسبات بازرگانی ایران ایفا می کرده است. بخشی از تجارت ابریشم ایران، از طریق بنادر جنوب ایران مانند بندرعباس و بوشهر صورت می گرفت. علاوه بر این به واسطه نزدیکی مناطق ابریشم خیز شمال کشور بویژه گیلان (کانون ابریشم ایران) به روسیه و وجود راه آبی دریای خزر و مرزهای زمینی نظیر راه های تبریز- جلفا - ایروان- تفلیس و یا تبریز- خوی- ارزروم - طرابوزان، بخش عمده ای از تجارت ابریشم ایران از طریق راه های مذکور بخصوص از طریق دریای خزر و بنادر آن انجام می گرفته است. به همین دلیل، در این تحقیق سعی شده با استناد به اسناد بازمانده از دوره مورد تحقیق و آثار مولفانی که در عصر قاجار در مورد ابریشم ایران به نگارش درآمد هاست، ابریشم و تجارت آن در عصر قاجار بویژه از راه دریای خزر در بازه زمانی 1243-1327ق./ 1828-1909م. مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. به طور کلی تحقیق حاضر، با تکیه بر اسناد و داده های آماری، ابریشم و تجارت آن را در ایران عصر قاجار و از راه دریای خزر، بحث و بررسی می کند
    کلیدواژگان: ایران، قاجاریه، تجارت، ابریشم، دریای خزر
  • ابراهیم مشفقی فر صفحه 25
    ایلات و عشایر از نیروهای سیاسی - اجتماعی موثر در تاریخ ایران بوده اند و بسیاری از سلسله های حکومتی ایران، خاستگاه ایلاتی داشته اند و ساختار نیروهای نظامی نیز عمدتا عشایری بود. با این حال، جابجائی و کوچ اجباری ایلات نیز از مسائل تاریخ ایران بویژه از صفویه به این سو بوده است.
    در این نوشتار، به روند و چگونگی، اهداف، علل و انگیزه های سیاسی - نظامی کوچ و اسکان اجباری تیره های مختلف عشایر ایران در دوره های صفویه، افشاریه، زندیه، قاجار و پهلوی پرداخته شده است. شاه عباس بزرگ، به منظور ممانعت از برخی شورشها، تقویت موقعیت نظامی کشور در مقابل ازبکها و ترکمنها در مرزهای شمال شرقی، به کوچ و اسکان طوایفی از عشایر پرداخت؛ اما در دوره جانشینان وی، چنین وسعت عملی در میان نبود.
    نادرشاه به قصد تقویت منابع انسانی خراسان، دفاع از سرحدات و برقراری پادگان نظامی و ممانعت از طغیان برخی طوایف، به طور چشمگیری به کوچ و اسکان ایلات پرداخت. در دوره قاجار، جابجائی طوایف بیش تر در اثنای جنگهای ایران و روس و در مقاطع دیگر نیز در سطح محدود انجام گرفت، و بالاخره در دوره پهلوی، در راستای سیاست مهار و محدودکننده ایلات، برخی طوایف نیز جابجا شدند.
    کلیدواژگان: ایلات و عشایر، کوچ اجباری، شاه عباس اول، نادرشاه، جنگهای ایران و روس، تخته قاپو کردن
  • ناد علی صادقیان صفحه 45
    با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پیدایش نفت در دریای خزر و ظهور کشورهای تازه استقلال یافته درحاشیه آن، کشورهای نوخاسته، خواهان مشخص شدن وضعیت مالکیت و تعیین حدود خود برای استخراج منابع بستر و زیر بستر دریای خزر به طورمستقل گردیده اند. مبنای حقوقی دریای خزر به دنبال پدیدآمدن سه کشور دیگر در حاشیه آن در چند سال اخیر، به عنوان منطقه ای حیاتی و اقتصادی و یکی از مهم ترین مناطق راهبردی جهان، باعث بروز اختلافات و رقابتهای مهم منطقه ای و کانون توجه کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای گردیده است و کشورهای ساحلی دریای خزر، هر کدام نظرات خاصی در مورد نظام حقوقی این دریا ارائه می دهند. اما درحال حاضر، برمبنای حقوق بین الملل، معاهدات 1921 و 1940م.، حاکم بر وضعیت حقوقی دریای خزر می باشد.
    در این مقاله، به منظور آشنائی با نظام حقوقی حاکم بر این دریا، ابتدا به پیشینه تاریخی روابط ایران و روسیه پرداخته می شود و بعد موقعیتها و اهمیت دریای خزر، نظام حقوقی حاکم بر آن و حاکم بر دریاهای بسته در حقوق بین الملل بررسی شده و به دنبال آن، نظام حقوقی خزر، قبل از فروپاشی شوروی و پس ازآن و نیز نظام حقوقی پیشنهادی برای دریای خزر در شرایط فعلی، ارائه گردیده است.
    کلیدواژگان: وضعیت حقوقی دریای خزر، ایران، اتحاد جماهیر شوروی، عهد نامه ها
  • ابوالفضل حسن آبادی صفحه 63
    یکی از مهم ترین دوره های حکومتی در ایران، عصر صفویه می باشد که به رغم اهمیت زمانی این دوره و وجود منابع غنی پژوهشی مانند نسخ خطی و سفرنامه ها متاسفانه در زمینه اسناد - که مهم ترین منابع تاریخ پژوهی به شمار می روند - فقیر و تهیدست می باشیم؛ زیرا سندهای آن عصر غالبا از میان رفته و اکثر پژوهشهای موجود بر پایه منابع تاریخی صورت گرفته است. در زمینه هائی همچون موضوعات اداری، مالی و اجتماعی - که دچار ضعف منبع هستیم - نیز تحقیقات صورت گرفته ناچیز می باشد. اسناد موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس، در زمره غنی ترین و منحصر به فردترین اسناد این دوره به شمار می آید که ارزش اطلاعاتی زیادی در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و سیاسی دارد. پژوهشی که در اینجا تقدیم می گردد، به موضوع سیورغال برمی گردد که یکی از اصطلاحات مهم مالی دوره صفویه می باشد که در نگارش آن سعی شده با بررسی مختصر پژوهشهای انجام شده، اطلاعات اسناد سیورغال موجود در این مرکز، براساس محتوا و اهمیت موضوعی دسته بندی شود ودر صورت لزوم برای توضیح بیش تر آن از منابع همزمان استفاده گردد.
    کلیدواژگان: پژوهشهای تاریخی، اسناد دورهء صفوی، اصطلاحات مالی، سیورغال
  • وحید طهرانی پور صفحه 81
    آرشیوها، کتابخانه ها، موزه ها و آرشیوهای دیداری – شنیداری، نهادهائی هستند که با مجموعه سازی، سازماندهی، حفظ و نگهداری و دسترس پذیری منابع اطلاعاتی سروکار دارند. اما تاکنون بویژه در ایران، به وجوه افتراق و اشتراک این چهار نهاد کم تر توجه شده است و در نتیجه، ارتباط این نهادها با هم مبهم است. هر چهار نهاد می توانند هر منبع اطلاعاتی اعم از کتاب، نشریه، سند، و منبع دیداری - شنیداری را در خود جای دهند و از منظر کارکردها و علایق خود به آن بنگرند. کتابخانه، محل گردآوری منابع مکتوب و چاپ شده و ارائه کننده اطلاعات در همه شکلهای آن است.
    کتابخانه، با موادی سروکار دارد که بخش اعظم آن منتشر شده یا به قصد اشاعه به وجود آمده است. آرشیو، مجموعه ای از پیشینه فعالیتهای سازمانی یا اجتماعی است که غالبا مواد اصلی و منتشر نشده هستند. موزه ها، به جای اسناد یا مواد منتشر شده، با بشر ساخته ها، اشیا و شواهد مادی پیرامون زندگی انسان سروکار دارند. آرشیوهای دیداری - شنیداری نیز ممکن است منابع منتشر شده یا منتشر نشده، تک نسخه ای یا چند نسخه ای را در خود جای دهند. از سوی دیگر، آرشیوهای دیداری - شنیداری با رسانه های فناورانه سروکار دارند و گرایش فنی بیش تری در آنها دیده می شود.
    اهمیت حفظ و نگهداری در این چهار نهاد، به یک اندازه نیست. هنگامی که منبع اطلاعات تک نسخه است، اهمیت حفظ و نگهداری آن به اوج خود می رسد. نوع دسترسی نیز در این چهار نهاد متفاوت است. این چهار نهاد، دارای مفاهیم و ویژگی های خاص خود هستند و با در نظر گرفتن ماموریت، جایگاه، جامعه کاربران، منابع مالی، انسانی و دیگر عوامل ترغیب یا محدودکننده، مجموعه ای را گردآوری و سازماندهی می کنند و آن را دسترس پذیر می سازند.
    پیدایش اینترنت و گسترش فناوری های جدید، این چهار نهاد را با چالشهائی روبرو کرده است. دیجیتالی سازی منابع و دسترس پذیر کردن آنها در محیطهای مجازی، موجب شده است تا برخی، به این نتیجه گیری برسند که این چهار نهاد بتدریج به هم نزدیک تر می شوند و حتی ممکن است از بین بروند و حوزه های وابسته به فناوری های نوین جای آنها را بگیرد.
    کلیدواژگان: آرشیو، موزه، آرشیو داری، موزه داری دیداری-شنیداری
  • غلامرضا عزیزی صفحه 97
    امروزه آرشیوها و کتابخانه ها به عنوان موسسه های فرهنگی، اطلاعات موجود در منابع اطلاعاتی خود را در شکلهای مختلف رسانه ای، به نسل حاضر و نسلهای آتی منتقل می کنند. از این رو،به عنوان موسسه های اطلاع سانی طبقه بندی گردیده و موسسه هائی دانسته شده اند که برای ارتقای دسترسی عمومی به منابع مختلف اطلاعات، فعالیت می کنند. بدین طریق که هر دو موسسه، بر اساس مجموعه ای از اصول، روش ها و قواعد قانونمند، به کسب و گردآوری منابع، پردازش و توصیف، حفظ و نگهداری و اشاعه اطلاعات آنها در حوزه کاری خود می پردازند.
    در مقاله حاضر روش ها، هدفها و سیاستهای اجرائی آرشیو و کتابخانه، در زمینه دسترسی به منابع، ویژگی ها و همسانی ها و ناهمسانی های آنها مورد توجه قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: آرشیو، کتابخانه، خدمات عمومی، سیاست و رویه های دسترسی به منابع و اسناد
  • ایرج افشار صفحه 113
  • پریسا شاد قزوینی صفحه 121
    شناخت ما از موزه توپقاپیسرای استانبول، به واسطه دارا بودن مجموعه ای غنی از آلبومهای نگارگری و نسخه های خطی نفیس ایران و بیش تر مربوط به عصر شکوهمند و طلائی نگارگری، می باید برای ما از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
    بررسی، شناسائی و ردیابی آثار باارزش نسخ خطی در موزه توپقاپی از سده های هشتم تا دهم هجری - که مصادف با دوره تیموریان است – می تواند هنرپژوهان، محققان و منتقدان هنری تاریخ ایران را با ویژگی های تصویری، زیباشناختی و اصول هنرهای تجسمی شماری از آثار آن دوره - که در این مجموعه هنری موجود است - آشنا سازد. در پژوهش پیش رو، با معرفی هیجده نسخه از مکتب هرات در موزه یاد شده، به این مهم پرداخته می شود.
  • سکینه خراج صفحه 157
  • چکیده مقالات به زبان انگلیسی
    مرتضی رضایی شریف آبادی صفحه 1
|
  • Seyrahman Hasani Page 9
    From a long time ago, especially from the Safavid era up to the late Qajar, Silk has been one of the exports of Iran. In the Qajar era, this product was subject to a lot of fluctuation in production, quantity and quality. However, its essential role in Iran’s commerce should not be overlooked. Together with other products such as skin and cotton, Silk has played an important role in Iran’s business relations. During the Qajar era silk was exported via different trade routes. From the south, Iran’s silk was traded via ports such as Bandar-Abbas and Bandar-Boushehr. From the north, Russia was near to silk-producing districts such as Gilan, which was the primary center of silk production in Iran. In this area, Iran’s silk was traded via Land routes such as Tabriz-Jolfa-Irvan-Teflis & Tabriz-Khoy-Arzroom-Teraboozan and a large amount of silk was also traded via the Caspian Sea and its Ports. Relying on records left from the Qajar era, Statistical data and also books about Iran’s silk written during that era, this research tries to evaluate and analyze the trade of silk in the Qajar era from 1828 to 1909, especially via the Caspian Sea.
    Keywords: Iran, Qajar dynasty, Trade, silk, Caspian Sea
  • Ebrahim Moshfeghifar* Page 25
    Nomadic tribes have been effective political and social powers in Iran. Lots of dynasties of Iran have arisen from nomadic tribes and the military forces were also mostly nomads. The involuntary movement and migration of nomadic tribes has been one of the important issues in Iran’s history, especially since the Safavid era. In this paper, the procedure, method, objectives, reasons and political and military motives for migration and forced residency of different races of Iranian tribes in the Safavid, Afshar, Zand, Qajar, and Pahlavi era has been studied. The Shah Abbas forced some clans of the tribes to migrate in order to prevent oppositions and to reinforce the country’s military condition to face with Uzbeks and Turkmens in the north east borders. But during the era of his successor, such attempts were made to a lesser extent. Nader Shah also compelled a large number of tribes to migrate in order to reinforce human resources of Khorasan, to defend country borders and to found a military base and prevent the opposition of some tribes. In the Qajar era the displacement of nomadic tribes occurred mostly during the Russo-Persian war and it also took place in other periods to a lesser extent. Finally in the Pahlavi era, according to the policy of limiting tribes, some tribes were transferred.
    Keywords: omadic tribes, forced migration, Shah Abbas, Nader Shah, Russo, Persian War
  • Nadali Sadeghian Page 45
    After the discovery of oil in the Caspian Sea, the disintegration of the Soviet Union, and the emergence of the Newly Independent States around the Caspian Sea, these states requested the division of their respective sectors in order to independently extract oil from seabed and sub­seabed sources. After the appearance of the three new countries around the Caspian Sea, as a strategic economic area and one of the most important trade areas of the world, the legal status of this Sea has caused regional disputes and competition and this area has become the focus of regional and over-regional nations. Each Country around the Caspian Sea has its specific viewpoint about the sea’s legal system. But at the moment, according to international law, the legal status of the Caspian Sea is based on the 1921 and 1940 treaties between Iran and the USSR.
  • Abolfazl Hasanabadi Page 63
    Although there are valuable research sources such as manuscripts and itineraries from the Safavid era, which is one of the most important dynasties of Iran, there is a lack of records, which are key sources for historical research. These records have mostly been destroyed; therefore, most of the present studies are based on other historical sources. Due to lack of sources in the administrative, economical, and social fields, only a small amount of research has been done. The Safavid era records in the central library of Astane Ghods are considered to be among the most valuable and most unique records from this era. They have great informational value in social, economic, religious, and political issues. The following study is about “Soyurghal” which is one of the important financial terms in the Safavid era. After a brief study of previous research, the Information in the Soyurghal records of the Astane Ghodse Razavi record center has been classified according to content and importance of subject.
    Keywords: historical records, Safavids, financial terms, Soyurghal
  • Vahid Tehranipoor* Page 81
    Archives, libraries, museums and audiovisual archives are organizations which deal with building collections, organizing information resources, preserving them and making them available for users. However, so far, especially in Iran, the differences and similarities of these four organizations have not been discussed, therefore the exact relation between them is not clear. Each of these four organizations can have every kind of information resources such as books, journals, records, and audiovisual materials and deal with them based on their own interests. Ways of gathering resources, keeping and preserving them and the method of access to information is different in each of these organizations. Generally, these four organizations have their own concepts and characteristics. They gather and organize a collection and make it accessible according to their duty, status, users, financial and human resources, and other restricting or promoting factors. With The emergence of the internet and the development of new technologies, these organizations are facing challenges. Digitalizing resources and making them accessible in electronic environments has caused some people to conclude that these four organizations are gradually merging and that they may even disappear and new technologies may replace them.
    Keywords: archives, Libraries, museums, Audiovisual archives, Management
  • Gholamreza Azizi Page 97
    Today, archives and libraries, which serve as cultural institutes, transfer information to the present and future generations via various media forms. Therefore, they are classified as informational institutions and are known as institutes which provide better access to various information In this article, in order to become familiar with the legal system of the Caspian Sea, firstly the history of relations between Iran and Russia is studied. After that, taking into consideration international law, the conditions and importance of the Caspian Sea and the legal system of this sea and other enclosed seas are studied. Then the legal system of the Caspian Sea, before and after the disintegration of USSR, is examined. Finally, a legal system is proposed for the Sea’s current circumstances.
    Keywords: Legal status of the Caspian Sea, Iran, the Soviet Union, Treaties