فصلنامه محیط شناسی
سال سی و یکم شماره 1 (پیاپی 37، بهار 1384)

تصفیه شیرابه حاصل از محل های دفن مواد زاید شهری، به عنوان یکی از مهم ترین مسایل محیط زیستی، بندرت در ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. بر همین اساس و برای اجتناب از الگوبرداری صرف از روش های تصفیه شیرابه در کشورهای دیگر، مطالعه ای آزمایشگاهی برای دستیابی به روشی کارا و مقرون به صرفه، به منظور تصفیه شیرابه به صورت درجا یعنی با اعمال تغییراتی در داخل محل دفن زباله انجام گردید که بخشی از نتایج آن در مقاله حاضر ارایه شده است.
هدف اصلی از تصفیه درجای شیرابه در محل دفن زباله شهری، فراهم آوردن شرایطی در داخل ترانشه های محل دفن زباله برای انجام واکنش های شیمیایی، فیزیکی، و بیولوژیکی است که در اثر آنها غلظت آلاینده های مختلف موجود در شیرابه کاهش یابد. روش پیشنهادی که مبتنی بر استفاده از نخاله های ساختمانی در بستر محل دفن، به عنوان محیط رشد بی هوازی و بازگردش شیرابه در این لایه است، نتایج قابل قبولی را در کاهش بار آلی شیرابه تازه نمونه برداری شده از محل دفن زباله کهریزک در پی داشته و به عنوان روشی مناسب و اقتصادی برای تصفیه شیرابه در محل های دفن مشابه پس از انجام آزمایش های لازم پیشنهاد می گردد. نتایج حاصل از آزمایش هایی با نخاله ساختمانی مخلوط حاصل از خاکبرداری ها و تخریب ساختمان در سطح شهر تهران، نشان دهنده دستیابی به کاهش حدود 80% بار آلی شیرابه در قالب کل کربن آلی و اکسیژن خواهی شیمیایی است. عدم نیاز به دفع پساب تصفیه شده و کاهش حجم آن در اثر تبخیر نیز از جمله مزایای دیگر این روش است.

در این پژوهش، تاثیر مواد شیمیایی منعقد کننده در آمایش لجن هضم شده در هاضم هوازی تصفیه خانه فاضلاب شهرک قدس (غرب) مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور مواد شیمیایی منعقد کننده شامل پلی الکترولیت کاتیونی، کلرور فریک، آهک و آلوم با غلظت های مختلف به نمونه های لجن اضافه شده و سپس با انجام آزمایش های جار، مقاومت ویژه لجن نسبت به آبگیری، کل مواد معلق فرار، اکسیژن خواهی شیمیایی و اکسیژن خواهی بیوشیمیایی پنج روزه و کدورت روی آب جدا شده از لجن، مقادیر غلظت بهینه هر ماده منعقد کننده اندازه گیری شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، دامنه مقادیر بهینه غلظت پلی الکترولیت کاتیونی، کلرور فریک، آهک و آلوم به ترتیب برابر با 15 تا 20، 420 تا 450، 650 تا 700 و 1150 تا 1300 میلی گرم در لیتر بوده است. همچنین مقادیر مقاومت ویژه لجن نسبت به آبگیری برای لجن خام و لجن آمایش شده با پلی الکترولیت کاتیونی، کلرور فریک، کلرور فریک همراه با آهک، آهک و آلوم، به ترتیب معادل 7.68 1013، 0.347 1013، 0.839 1013، 1.89 1013، 2.36 1013 و 2.52 1013 متر بر کیلوگرم به دست آمده است. از آنجایی که با کاهش مقاومت ویژه لجن نسبت به آبگیری، عمل آبگیری از لجن آسانتر می شود، می توان نتیجه گیری کرد که متناسب ترین مواد منعقد کننده برای آمایش لجن به ترتیب پلی الکترولیت کاتیونی، کلرور فریک، کلرور فریک همراه با آهک، آهک و آلوم است. براساس نتایج به دست آمده مقادیر بهینه pH برای آمایش لجن با پلی الکترولیت کاتیونی، کلرورفریک، آهک و آلوم، به ترتیب در محدوده 7 تا 5/7، 5/5 تا 5/7، 9 تا 5/9 و 5/3 تا 5 است. با توجه به آزمایش های انجام شده و در دسترس بودن مواد منعقد کننده، کلرور فریک به عنوان ماده آمایش کننده لجن پایلوت، انتخاب شد. با اضافه کردن کلرورفریک با غلظت 440 میلی گرم در لیتر به لجن خروجی از هاضم هوازی، زمان لازم برای خشک شدن لجن (تولید لجن با غلظت مواد خشک 45 درصد) در بسترهای خشک کننده از 9 روز به 4 روز کاهش یافت. به عبارت دیگر چنانچه لجن ورودی به بسترهای خشک کننده لجن، آمایش شود، سطح بستر مورد نیاز متجاوز از پنجاه درصد کاهش می یابد.

با توجه به اینکه مشخصه های متعددی در آنالیز کیفی آب اندازه گیری می شود، روش شاخص کیفی آب (Water Quality index) از میان شاخص های عمومی کیفی آب دارای بیشترین کاربرد بوده و برای شاخص بندی کیفی حوزه آبریز سد لتیان از آن استفاده گردیده است. تعیین وضعیت آب رودخانه جاجرود و لتیان به عنوان یکی از منابع مهم آبی شرب تهران بزرگ، با توجه به ویژگی ها و تحولات جمعیتی در آن منطقه اهمیت فراوان دارد. این تحقیق براساس نتایج اندازه گیری های صورت گرفته توسط شرکت آب و فاضلاب تهران و مرکز تحقیقات آب و انرژی در تعدادی از ایستگاه های حوزه آبریز سد، به صورت جداگانه به سه روش شاخص بندی کیفی رودخانه و آب خروجی سد لتیان صورت گرفته است. بر اساس نتایج این شاخص بندی، کیفیت آب در به صورت نقاط مجاور مراکز جمعیتی به دلیل ورود آلاینده های میکربی و وجود ذرات معلق جامد و افزایش کدورت افت دارد؛ همچنین نتایج این شاخص بندی ها با یکدیگر مقایسه و تحلیل شده است.

به منظور بررسی پتانسیل باکتری های کمولیتوتروف در استخراج مس از خاک معدن مس سرچشمه و نیز جداسازی گوگرد آن (در حال حاضر به صورت آلاینده دی اکسید گوگرد به محیط رها می شود) فعالیت دو باکتری گوگردی بر روی خاک های این معدن در کشت خالص هر یک از باکتری ها و کشت های مخلوط دو باکتری مقایسه گردید. محلول محتوی دو باکتری تیوباسیلوس فرواکسیدانس (TF) و تیوباسیلوس تیواکسیدانس (TT) که هر کدام بتنهایی و نیز با هم به ترتیب در محیط کشت 9K وایمایی کشت شدند، به خاک معدن مس سرچشمه با سه عیار 2/0، 3/0 و 4/0 درصد مس اضافه شدند. نتایج حاصل از اندازه گیری مقدار مس آزاد شده در محلول ها با استفاده از اسپکتروفتومتر جذب اتمی نشان داد که در مدت 60 روز باکتری TF مقدار بیشتری مس را نسبت به باکتری TT آزاد کرده و مقدار مس آزاد شده در محیط کشت مخلوط دو باکتری، کمی کمتر از مقدار آن در محیط کشت های حاوی باکتری TF و به طور معنی داری بیشتر از باکتری TT بود. گوگرد آزاد شده حاصل از فعالیت باکتری ها که به صورت گوگرد عنصری در رسوب آزاد می شود، توسط حلال آلی کربن دی سولفید جداسازی شد. مقدار گوگرد آزاد شده در محلول محتوی هر یک از باکتری ها و محلول محتوی مخلوط دو باکتری نیز تفاوت معنی دار نشان داد. میزان اسید سولفوریک تولید شده در اثر فعالیت باکتری ها که به وسیله تغییراتpH محلول ها در آغاز و انتهای هر آزمایش اندازه گیری شد، نشان داد که مقدار این اسید نیز همزمان با تغییر عیار سنگ معدن و محیط کشت باکتری تغییر کرد. شمارش تعداد باکتری ها در محیط های کشت نشان داد که افزایش میزان آزاد شدن مس با افزایش تعداد هر دو گونه باکتری همبستگی مثبت دارد، با این حال تعداد باکتری TF در کشت های خالص بیشتر از TT و بیشتر از مجموع دو باکتری در کشت مخلوط بود.

مدل تصمیم گیری (Decision making model) یکی از انواع روش های ارزیابی آثار توسعه بر محیط زیست (EIA) است. مدل تصمیم گیری تجلی ارتباط بین کمیت ها و کیفیت های بخشی از جهان هستی به صورت فیزیکی و ریاضی است، به صورتی که نشان دهنده هستی، یا پدیده موجود در دنیای واقعی باشد. از این قرار، مدل ها روابط بین داده ها را برای پیش بینی چگونگی رویدادها در جهان واقعی تشریح می کنند. مدل تخریب Makhdoum،2002)) یکی از انواع مدل های ریاضی است که در این بررسی برای مطالعه آثار توسعه بر محیط زیست استان همدان از آن استفاده شده است. در این روش برای نمایاندن تخریب در واحدهای نشانزد – که بنا به مورد می تواند آبخیز، زیرحوزه، شهر و شهرستان، واحد زیست محیطی، زیستگاه ها، یا شبکه باشد – از مدل های خطی استفاده می شود. رابطه تخریب عبارتند از:H= (?I + Dp)/ V0 H= ضریب تخریب هر واحد نشانزد? I= مجموع شدت عوامل تخریب هر واحد نشانزد Dp= تراکم فیزیولوژیک (نسبت جمعیت بر وسعت زمین های قابل کشت) و V0= آسیب پذیری بوم شناختی برای دستیابی به این مهم، ابتدا محدوده استان همدان (مرز سیاسی) به 849 شبکه 2500 هکتاری (2×2 سانتیمتر روی نقشه توپوگرافی 250000: 1) تقسیم شد. آسیب پذیری اکولوژیکی با استفاده از نقشه های شیب، ارتفاع، اقلیم، حساسیت سنگ مادر به فرسایش، خطر زمین لرزه، طبقات آسیب پذیری خاک، حساسیت هیدرولوژیک، پوشش گیاهی و زیستگاه محاسبه شده و طبقه بندی شد. در مرحله بعد با استفاده از نقشه توپوگرافی، مشاهدات میدانی و نظرهای کارشناسان و افراد محلی، تعداد 19 عامل تخریب در کل استان شناسایی و شدت آنها تعیین گردید. تراکم فیزیولوژیک هم از تقسیم جمعیت موجود در هر شبکه کاری بر وسعت زمینهای قابل کشت در هر شبکه به دست آمد. در نهایت با استفاده از جدول نهایی تخریب و وارد کردن مشخصه های مدل در نرم افزارExcell، ضریب تخریب در هر یک از شبکه های کاری استان مورد محاسبه و تحلیل قرار گرفت. ضرایب تخریب به دست آمده برای کلیه شبکه ها، بر اساس نظریه فازی در 6 طبقه و3 دسته طبقه بندی شدند. بدین ترتیب کلیه شبکه ها از نظر شدت و میزان تخریب با یکدیگر مقایسه شدند و کل استان به سه پهنه با توانایی توسعه بیشتر، نیازمند بازسازی و نیازمند اقدامات حفاظتی تقسیم شد. در مجموع، 87/95 درصد از مساحت کل استان مستعد توسعه بیشتر، 12/083 درصد نیازمند بازسازی و 0/513 نیازمند اقدامات حفاظتی شناسایی شد.

توجه به مساله مکان یابی برای استقرار صنایع برای پیشگیری از بحران های محیط زیستی محتمل و همچنین استفاده شایسته و پایدار از جمیع امکانات پهنه سرزمین (مخدوم 1378)، یکی از موضوعات جدیدی است که در سال های اخیر مورد توجه دولت، و بالاخص سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. در مطالعه حاضر با دقت و توجه به این موضوع، مکان یابی برای استقرار صنایع در استان قم در مقیاس 1:250000 و با روش تجزیه و تحلیل سیستمی به انجام رسید. به این منظور منابع زیست محیطی در دو دسته شامل منابع اکولوژیک و اقتصادی، اجتماعی مورد شناسایی،تجزیه و تحلیل و جمع بندی قرار گرفتند. روش عملی انجام این مورد به این صورت بود که کلیه نقشه های منابع پس از اسکن شدن، در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) رقومی شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل و جمع بندی (طبقه بندی) قرار گرفتند. بعد از آن ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین بر حسب هدف مورد نظر با توجه به مدل 3 طبقه ای تدوین شده، بعد از روی هم اندازی لایه های اطلاعاتی در GIS انجام شد که در نتیجه پس از حذف مناطق حفاظت شده، کاربری های فعلی سرزمین و... 17 پهنه در چهار بخش سیاسی استان، در 2 طبقه مناسب و نسبتا مناسب شناسایی گردید. توزیع این پهنه ها شامل 7 پهنه در بخش نوفل لوشاتو با مساحت 19964 هکتار، 5 پهنه در بخش مرکزی با مساحت 25603 هکتار، 3 پهنه در بخش جعفرآباد با مساحت 9217 هکتار و 2 پهنه در بخش خلجستان با مساحت 1180 هکتار می باشد. در نهایت اولویت بندی این پهنه ها با توجه به مشخصه های اقتصادی، اجتماعی نقشه سازی شده در GIS به صورت کمی انجام گردید که در نتیجه یک پهنه در بخش جعفرآباد به عنوان بهترین مکان و پهنه های دیگر در اولویت های بعدی قرار گرفتند. می توان گفت که، پس از انجام این تحقیق که جنبه تجربی داشته، نوعی مدل و یا تئوری در زمینه مکان یابی برای استقرار صنایع تدوین گردیده که از این پس نه تنها از اصول و مبانی نظری و عملی آن می توان در مکانیابی استقرار صنایع در سایر نقاط استفاده کرد بلکه، در تدوین روش و مدل، برای مکان یابی دیگر کاربری ها نیز کاربرد فراوان دارد.

فلزات سنگین از عوامل مهم آلاینده محیط زیستی به شمار می روند که از طریق مناطق ساحلی و رودخانه ها وارد دریا و از طریق زنجیره غذایی در بدن آبزیان تجمع می یابند. گیاهان آبزی به عنوان حلقه ای از زنجیره غذایی به واسطه جذب فلزات سنگین می توانند نشانگر افزایش نسبی غلظت این عناصر در آب یا رسوبات اکوسیستم های موردنظر باشند. در این تحقیق به منظور تعیین میزان غلظت فلزات سرب، روی، مس و کادمیم و نقش گیاهان آبزی در جذب و تجمع آنها از سه گونه گیاهیPhragmites australis، Typha angustifoliaو Potamogeton crispus و رسوبات منطقه، 6 ایستگاه در تالاب بین المللی میانکاله مورد بررسی قرار گرفت. بررسی نتایج حاصل نشان داد که میزان متوسط سرب در رسوبات 19.83ppm، در گیاه 0.53ppm (Phargmites australis)، در گیاه ((Typha angustifolia 4ppmو در گیاه 5.4ppm (Potamogeton crispus) ست. میزان متوسط روی در رسوبات 274.33ppm، در گیاه (Phragmites australis) 290.83ppm، در گیاه (Typha angustifolia) 203.33ppm و در گیاه (Potamogeton crispus) 141.55ppm است. میزان متوسط مس در رسوبات 23.3ppm، در گیاه (Phragmites australis) 7.63ppm، در گیاه (Typha angustifolia) 5.4ppm، و در گیاه (Potamogeton crispus) 4.58ppm است. میزان متوسط کادمیم در رسوبات1.33ppm، در گیاه (Phragmites australis) 0.45ppm، در گیاه (Typha angustifolia) 0.45ppm و در گیاه (Potamogeton crispus) 0.5ppm بود. در گیاهان حاشیه ای (Phragmites australis) و (Typha angustifolia) بیشترین تجمع فلزات در ریشه دیده شد و در گیاه (Potamogeton crispus) تجمع در اندام های مختلف یکسان بود.

تعیین شایستگی مرتع از موارد مهم در مدیریت آن به شمار می رود و شناخت عوامل موثر بر آن اهمیت دارد. از آنجایی که تقریبا همه اجزای اکوسیستم مرتعی در تعیین شایستگی تاثیر می گذارند و بررسی همه این عوامل امکان پذیر نیست، در این تحقیق عوامل فیزیکی و پوشش گیاهی مورد توجه قرار گرفتند. سه مدل تولید علوفه، منابع آب و حساسیت به فرسایش اجزای مدل اصلی را تشکیل می دهند. این تحقیق با استفاده از روش فائو در بررسی و تعیین توانایی اراضی در محیط سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در منطقه ای با وسعت 12/37977 هکتار و در موقعیت جغرافیایی ̋43، ́36، ̊50 تا ̋20، ́53، ̊50 طول شرقی و ̋19، ́5، ̊36 تا ̋19، ́19، ̊36 عرض شمالی در بخش میانی حوزه آبخیز طالقان (90کیلومتری شمال غرب تهران) به اجرا درآمده است.
نتایج حاصل از مدل نهایی شایستگی مرتع نشان می دهد که از میان خصوصیات فیزیکی، شیب، حساسیت سنگ و خاک به فرسایش و ارتفاع و از میان خصوصیات پوشش گیاهی، درصد پوشش گیاهی، تولید علوفه، ترکیب گیاهی، وضعیت و گرایش مرتع به صورت توامان در تعیین شایستگی مراتع منطقه تاثیر دارند. محدود کننده ترین عوامل در تعیین شایستگی مراتع منطقه، شیب زیاد، تبدیل مرتع به دیمزارو رها کردن آن، چرای زودرس، وجود سنگ های حساس به فرسایش و کم بودن درصد پوشش گیاهی اند. از سوی دیگر زیاد بودن پوشش سطحی شامل پوشش گیاهی، سنگ و سنگریزه، تعدد منابع آب دایمی، پراکنش مناسب منابع آب و حضور گیاهان چند ساله از جمله عوامل موثر در افزایش درجه شایستگی مراتع منطقه به حساب می آیند.

در چند سال اخیر در کشورهای مختلف توجه زیادی به جذب نیترات توسط سبزی شده است. برخی از کشورها نیز حدود مجاز برای غلظت نیترات در گیاهان خوراکی مخصوصا سبزی ها تعیین کرده اند. در ایران تحقیقات انجام گرفته در این مورد بسیار اندک بوده و به دلیل بالا بودن مصرف سبزی ها در کشور ما نیاز است این مساله مورد توجه قرار گیرد. بنابراین هدف اولیه این طرح تعیین غلظت نیترات در قسمت خوراکی سبزی ها مختلف و سپس معرفی گیاهانی است که دارای بیشترین قدرت جذب نیترات بودند. برای انجام این تحقیق نمونه هایی از گونه های اسفناج Spinacea oleracea))، تره فرنگی (Allium porrum)، ریحان (Ocimum basilicum)، شنبلیله Trigonella foenum))، پیاز (Allium cepa)، کلم (Brasica deracea)، کاهو (Lactuca sativa)، ترب (Ruphanus sativens)، خیار(Cucumis sativa)، گوجه فرنگی (Lycopersicum esculentum)، سیب زمینی (Solanum tuberosum) و هویج (Daucus carota) از مزارع شهرهای درچه، دشتی، زیار، فلاورجان، خمینی شهر، نجف آباد و خوراسگان (از هر منطقه 30 نمونه) در ماه های مرداد، شهریور و آذر 1378 و اردیبهشت و خرداد 1379 جمع آوری شد. سپس غلظت نیترات در قسمتهای خوراکی هر یک از نمونه ها اندازه گیری شد. میانگین غلظت نیترات در اسفناج، تره فرنگی، ریحان، شنبلیله، پیاز، کلم، کاهو، ترب، خیار، گوجه فرنگی، سیب زمینی و هویج به ترتیب 2865، 412، 639، 673، 428، 450، 328، 819، 30، 14، 171 و 736 میلی گرم در هر کیلوگرم وزن تر بود. در بین نمونه های مورد مطالعه اسفناج دارای بیشترین و گوجه فرنگی دارای کمترین غلظت نیترات در گیاهان بودند. با توجه به نتایج تحقیق و با استفاده از آزمون One-Sample T Test توسط نرم افزار SPSS مشخص گردید که میانگین غلظت نیترات در اسفناج در برخی از مناطق نمونه برداری شده بیش از غلظت مجاز تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی برای این گیاه بود، از این رو توصیه می شود که در رژیم غذایی کودکان زیر یک سال به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری متهموگلوبینی از اسفناج استفاده نشود.

در این مطالعه، گیاهان دارویی، معطر، مرتعی، خوشخوراک و نادر در دو منطقه حفاظت شده کالمند بهادران واقع در 30 تا 105 کیلومتری جنوب شرقی یزد و کوه بافق در 110 کیلومتری شرق یزد جمع آوری و شناسایی شد. بررسی فلور این مناطق نشان داد که 148 گونه گیاهی در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران و 139 گونه گیاهی در منطقه کوه بافق وجود دارد. نتیجه این مطالعات نشان داد که در مجموع 60 گونه گیاه دارویی، معطر و صنعتی، 15 گونه گراس، 8 گونه لگوم، 26 گونه علفی چندساله و یکساله و 23 گونه درختی و درختچه ای در این مناطق حفاظت شده رویش دارد. این گونه ها به طور عمده دارای طیف زیستی همی کریپتوفیت و تروفیت هستند. علاوه بر این، گونه های تهدید شده مناطق مزبور بر اساس معیارهای سازمان IUCN و با استفاده از کتاب Red data Book of Iran تعیین گردید که بر همین اساس، چهار رسته گونه های در معرض خطر انقراض، گونه های آسیب پذیر، گونه های با خطر کمتر و کمبود داده ها در مناطق مورد مطالعه تعیین و فهرست گونه های تهدید شده ارایه شد. این مطالعه نشان می دهد که در مجموع حدود 41 گونه گیاهی در رسته گونه های گیاهی تهدید شده در مناطق فوق وجود دارد که بیشتر از رسته گونه های با خطر کمتر (Lower risk) می باشند.

با تخریب زیستگاه های طبیعی و گسترش شهر، نیاز به فضاهای سبز برای ایجاد تعادل اکولوژیک، اهمیت می یابد. پارک جنگلی شهری به عنوان فضای سبز کلان بر ویژگی های زیست محیطی و اکولوژی شهری تاثیر مثبت می گذارد و با پاسخگویی به نیازهای تفریحی و تفرجی می تواند بر ساختار و خدمت رسانی شهری تاثیر مهمی داشته باشد.
این تحقیق برای پاسخگویی به نیاز طراحی پارک های جنگلی شهری تدوین شده و با بررسی و تحلیل مدارک جمع آوری شده، تعریف دقیقی از پارک جنگلی شهری و اصول طراحی، منظر پایدار قابل تعمیم در توسعه این پارک ها را ارایه می دهد.
هدف اصلی این تحقیق ارایه راهکاری برای طراحی این پارک ها و امکان توسعه آنها در قالب گسترش کالبدی و توسعه عملکردی است. مطالعه موردی، پارک جنگلی شیخ تپه ارومیه است که به عنوان فضای سبز کلان و حیاتی، در مجاورت شهر ارومیه و تپه باستانی شیخ تپه واقع شده است.
در فرایند طراحی پایدار پارک جنگلی شیخ تپه ارومیه، نخست ویژگی های کالبدی، بیولوژیک و فرهنگی پارک شناسایی شد و سپس با ارزیابی توان اکولوژیک، ویژگی های دید و منظر و ترجیحات مردمی با استفاده از پرسشنامه ها، نیازها و مکان یابی کاربری ها و ارتباط آنها با یکدیگر تعیین شد. در گام آخر با انطباق یافته های تحقیق، طرح راهبردی پارک جنگلی با رعایت اصول طراحی پایدار و با هدف توسعه و ارتقای کیفی محیط تهیه گردید.

رشد سریع تولید و مصرف رایانه در جهان منجر به ظهور پسماندهای ویژه ای گردیده است. این پسماندها به دلیل مخاطراتی که برای انسان و محیط زیست او می توانند ایجاد کنند به عنوان مواد زاید خطرناک شناخته شده اند. سرب موجود در لامپ اشعه کاتدی (CRT) و لحیم کاری مدارهای رایانه ای – کادمیم موجود در تراشه های رایانه – جیوه موجود در حسگرها، سویچ ها، لامپ های تخلیه و باتری ها – PVC موجود در تجهیزات و ضد اشتعال های برم دار، فقط تعداد اندکی از ترکیبات موجود در رایانه ها هستند که از پتانسیل خطرزایی بالایی برخوردارند.
در ایالات متحده امریکا بین سالهای 1997 تا 2004 سالانه حدود 79 هزار تن سرب، 130 تن کادمیم، 26 تن جیوه، 70 تن کروم شش ظرفیتی، 257 هزار تن انواع پلاستیک و 23 هزار تن ضد اشتعال های برم دار از طریق رایانه های دور ریخته شده وارد جریان زباله شده اند.
در ایران هم اکنون بیش از 6/4 میلیون رایانه وجود دارد (بغیر از رایانه های از رده خارج شده)، تعداد کاربران اینترنت در سال 1382 حدود 5/1 میلیون نفر بود که تا سال 1385 به 15 میلیون نفر خواهد رسید (هزار درصد افزایش در سه سال).
پیش بینی می شود که تا سال 1400 حدود 85 میلیون رایانه در ایران به مصرف برسد. در این سال حدود 2/2 میلیون تن زباله های رایانه ای تولید خواهد شد. میزان تجمعی زباله های رایانه ای در این سال به 83/7 میلیون تن خواهد رسید.
با توجه به رشد سریع صنعت رایانه در ایران می توان از هم اکنون بحران محیط زیستی ناشی از نبود برنامه ریزی و طرح جامع مدیریت زباله های رایانه ای در کشور و بخصوص در ده شهر بزرگ را پیش بینی کرد. پیشنهاد می شود که سازمان ها و ارگان های ذی ربط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، از هم اکنون برای ایجاد قوانین و ساختارهای لازم مدیریت زباله های رایانه ای در کشور اقدام کنند.

با آغاز انقلاب صنعتی، از قرن هجدهم، بحران ها و تخریب های محیط زیستی شتاب روزافزون یافتند. از نیمه دوم قرن بیستم، به پیامدهای محیط زیستی فعالیت های صنعتی توجه شد و از دهه پایانی این قرن، گام های عملی به سوی مدیریت محیط زیستی فعالیت های صنعتی برداشته شد. تدوین و انتشار استانداردهای طراحی و استقرار سیستم های مدیریت محیط زیستی از جمله گام های عملی برای نیل سازمان های صنعتی به بهبود عملکرد محیط زیستی به شمار می رود.
در حال حاضر، استانداردهای ایزو 14000 فراگیرترین استاندارد سیستم های مدیریت محیط زیستی به حساب می آید. براساس اشاره صریح این استاندارد، موفقیت سیستم مدیریت محیط زیستی به تعهد تمامی کارکنان در کلیه سطوح و امور سازمانی بستگی دارد. به بیان دیگر، این استانداردها رویکرد مشارکتی به مدیریت عملکرد محیط زیستی سازمان ها را توصیه می کنند.
شرکت ایران خودرو، به عنوان بزرگترین شرکت خودروساز کشور، با تشخیص ضرورت احراز استانداردهای بین المللی محیط زیست و با هدف بهبود عملکرد محیط زیستی خود و نیز تامین ابزارهای تعیین کننده برای حضور در بازارهای جهانی در تاریخ 28/3/1378 تصمیم به طراحی و استقرار سیستم مدیریت محیط زیستی بر مبنای استانداردهای ایزو 14001 گرفت و سرانجام در تاریخ 19/9/1380 موفق به اخذ گواهینامه ایزو 14001 شد.
در خط مشی محیط زیستی شرکت ایران خودرو اعلام شده است که فرهنگ سازی و جلب مشارکت کارکنان به منظور کاهش آلودگی های محیط زیستی همواره در دستور کار شرکت قرار دارد. تاکنون، این شرکت تلاش کرده است تا با برنامه ریزی و اجرای اقدامات گوناگون فرهنگی و آموزشی بر تعهد مذکور در خط مشی محیط زیستی خود جامه عمل بپوشاند. با وجود این، نتایج ممیزی های داخلی سیستم مدیریت محیط زیستی شرکت بیانگر آن است که سطح فرهنگ محیط زیستی و مشارکت کارکنان در مدیریت عملکرد محیط زیستی شرکت با خواسته های استاندارد ایزو 14001 مطابقت ندارد. از این رو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی موانع مشارکت کارکنان در سیستم مدیریت محیط زیستی این شرکت انجام گردید تا راهکارهای مناسب برای رفع موانع یاد شده جست و جو کردند.
یافته های این تحقیق نشان می دهند که سطح پایین فرهنگ سازمانی، تعهد، توانایی و شناخت کارکنان، تباین میان ارزش های سازمان و ارزش های کارکنان، عدم رضایت شغلی آنان و سبک سنتی مدیریت سازمان، از مهم ترین موانع مشارکت کارکنان شرکت ایران خودرو در سیستم مدیریت محیط زیستی آن به شمار می رود. در پایان، پیشنهادهایی برای رفع موانع شناسایی شده ارایه شده است.

بسیاری از روش ها و ابزارهای برنامه ریزی شهری و محیط زیست برای حصول شهرها و محلاتی پایدارتر به سوی تهیه طرحها در مقیاس محلی گرایش یافته اند. علاوه بر این، از آنجاییکه فعالیت های جوامع تاثیرات مستقیمی بر محیط زیست دارد، بسیاری از دیدگاه های برنامه ریزی بر این باور هستند که تدوین طرح ها و برنامه های خوب با استفاده از مشارکت جامعه محلی امکان پذیر می گردد. اما باید دید که جامعه چگونه می تواند در جهت تامین هر دو نیازهای انسانی و محیط زیستی فعال شود.
در دو دهه اخیر«طرح های محیط زیستی محلی» به عنوان یکی از کارآمدترین ابزارها برای تامین چنین نیازهایی شناخته شده است. البته باید توجه داشت که مداخله مردم در چنین فرایندی، حداقل در شرایط پیچیده شهرهای امروز، به صورت خود به خودی به وقوع نخواهد پیوست. بلکه فعال ترین نوع مشارکت مردم در برنامه ریزی در جوامعی دیده می شود که فرایند و شیوه های مداخله آنها در تدوین طرح ها مورد توجه قرار گرفته و به دقت سازمان دهی شده باشد.
از سوی دیگر یک طرح محیط زیستی محلی مثل هر طرح دیگری تا زمانی که اجرا نشود نمی تواند به اهداف خود دست یابد. این نکته مانع دیگری را برای ایجاد شهرهای پایدار پیش می آورد که عبارت است از فقدان یک روش کاملا مدون برای اجرای طرح ها.
بنابراین، در این تحقیق تلاش شده است تا روش شناسی نسبتا جامعی برای تهیه و اجرای «طرح های محیط زیستی محلی مشارکتی» شناسایی و تدوین گردد. روش شناسی مورد نظر از طریق تجزیه و تحلیل و مقایسه چنین تجربیاتی در سایر کشورها حاصل شده است.
اولین و مهمترین اصل در این روش شناسی عبارت از تاسیس یک سازمان مستقل و قدرتمند محلی در هر محله یا شهر کوچک متشکل از انواع گروه های ذینفع است، تا مستقیما در هدایت تغییرات محیط زندگی خود نقش داشته باشند. با ایجاد چنین سازمانی تمامی مراحل و گامهای بعدی تهیه و اجرای طرح های اجرایی مشارکتی در قالب ساختار سازمان و با استفاده از اعضا آن انجام خواهد شد.