نشریه تعلیم و تربیت استثنایی
سال یازدهم شماره 108 (خرداد 1390)

از حدود سه دهه پیش که تحقیق در مورد نظریه ذهن کودکان آغاز شده، این حیطه ی پژوهش به عنوان یک حیطه ی تاثیرگذار در مطالعات روان شناسی تحولی ادامه یافته است. نظریه ذهن توانایی اسناد دادن حالات ذهنی (از قبیل باورها، امیال، عواطف و اهداف) به خود و دیگران و استفاده از این اطلاعات در پیش بینی و تفسیر رفتارهاست. غالبا نظریه ذهن کودکان به وسیله تکالیف استاندارد باور کاذب سنجیده می شود. توانایی نظریه ذهن یک مولفه ی کلیدی برای تعامل اجتماعی موفقیت آمیز است. بعضی از پژوهشگران فرض می کنند که درک باور کاذب از سوی کودکان باعث عملکرد اجتماعی مناسب از سوی آنان می شود. در این مقاله که از نوع مروری می باشد، سعی بر آن شده است که نظریه ذهن و خاستگاه آن، ابزارهای سنجش آن و همچنین پژوهش های انجام شده در مورد توانایی نظریه ذهن در کودکان با نیازهای ویژه مورد بحث قرار گیرد. علاوه بر این، رابطه ی نظریه ذهن و کفایت اجتماعی را که یکی از مولفه های تاثیرگذار در ایجاد روابط اجتماعی مطلوب است مورد بحث قرار می دهیم.

هدف از پژوهش حاضر به کارگیری سیستم اقتصاد پته ای در بهبود عملکرد املا و ریاضی دانش آموزان دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل دانش آموزان پسر دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در مقطع ابتدایی است که در شهرستان فردوس در سال تحصیلی 90-89 مشغول به تحصیل می باشند. به دلیل میزان شیوع 4 تا 5 درصدی اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در دانش آموزان مدرسه رو از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شده است. و نمونه ای با حجم 4 نفر از مدارس شهرستان فردوس، بر اساس پرسشنامه کانرز فرم معلم و پرسشنامه تشخیصی اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در ویراست چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی و تکمیل پرسشنامه شرح حال محقق ساخته، انتخاب شدند. نتایج نشان داد که به کارگیری اقتصاد پته ای در بهبود انجام تکالیف املا و ریاضی دانش آموزان با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی موثر است و به کارگیری روش چندخط پایه ای در بهبود همزمان انجام تکالیف املا و ریاضی این دانش آموزان اثربخش است و استفاده همزمان از این دو روش در بهبود عملکرد در رفتار همزمان افراد تحت مداخله اقتصاد پته ای بر عملکرد فرد در یکی از رفتارها اثرگذار می باشد.

هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسه مهارت های حرکتی در بین کودکان عادی و کودکان با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی بود. این مطالعه از نوع توصیفی، مقایسه ای است که جامعه آماری آن را تمامی دانش آموزان پسر شهر تهران بین 6 تا 11 سال با میانگین سنی 8/9 که به کلینیک مشاوره مراجعه کرده بودند، تشکیل می دهند. جامعه آماری شامل 20 کودک با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی به صورت نمونه در دسترس و 20 کودک هم سن و هم جنس بدون اختلال از مدارس شهر بودند. کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی به وسیله پرسشنامه والدین و معلم کانرز که روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران با روش آلفای کرونباخ 81% و با تائید متخصصان روان پزشک، مناسب ارزیابی شده است، شناسایی و پس از آن هر دو گروه از طریق فرم بلند آزمون تبحر حرکتی بروینینکس – اوزرتسکی با همدیگر مقایسه شدند. برای مقایسه گروه ها از آزمون t مستقل استفاده شد و داده ها به وسیله نرم افزارSPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج به دست آمده، نشان داد که بین میانگین نمرات در دو گروه تفاوت معنادار وجود دارد. با توجه به میزان t بدست آمده می توان مطرح نمود که بین نمرات رشد حرکتی در دانش آموزان با نارسایی توجه/بیش فعالی و دانش آموزان عادی تفاوت معناداری (در سطح05/0p<) وجود دارد. نتایج نشان داد که کودکان عادی در مهارت های درشت و در مهارت های ظریف، توازن و انعطاف پذیری حرکتی از کودکان با نارسایی توجه / بیش فعال، قوی تر هستند.

هدف کلی از اجرای این پژوهش بررسی و ارزیابی روند اجرایی طرح آزمایشی آموزش فراگیر در استان های مجری طرح می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی پیمایشی و جامعه آماری شامل کارکنان مدارس فراگیر و مرجع و کارکنان اداری آموزش و پرورش عادی و استثنائی هفت استان منتخب (همدان، فارس، هرمزگان، خوزستان، کردستان، مازندران و شهر تهران) است. در این پژوهش حجم نمونه همان حجم جامعه آماری می باشد که مشتمل بر 225 معلم فراگیر و مرجع، 126 نفر عوامل اجرایی مدارس فراگیر و مرجع، 125 نفر کارکنان اداری آموزش و پرورش عادی و استثنائی و در مجموع 476 نفر می گردد. ابزار گردآوری داده ها شامل سه پرسشنامه محقق ساخته می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی (تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی توکی) به کمک نرم افزار آماری spss استفاده شده است. مهمترین یافته های به دست آمده عبارتند از: در مجموع استان های مجری طرح 3/71 درصد اقدام به برگزاری دوره ضمن خدمت «توسعه آموزش های تلفیقی و فراگیر» کرده، 12 درصد عدم برگزاری و 5/16 درصد اعلام بی اطلاعی کرده اند. به طور کلی نظر افراد شرکت کننده در دوره ها در خصوص میزان کسب دانش و معلومات، میزان ارتقاء عملکرد و مهارت ها و ایجاد نگرش مثبت در مورد آموزش فراگیر در حد زیادی بوده است. 86 درصد معلمان مرجع، مدرک تحصیلی مرتبط و 9/13 درصد غیرمرتبط، همچنین 6/90 درصد معلمان مذکور سنوات خدمتی مرتبط و 3/9 درصد غیرمرتبط داشته اند. میزان خدمات توان بخشی ارائه شده به دانش آموزان با نیازهای ویژه متناسب با نیازهایشان نبوده و در حد پایینی اعلام شده و میزان خدمات مشاوره ای ارائه شده به دانش آموزان مذکور در حد متوسطی در تناسب با نیازهایشان بوده است. میزان و تنوع مسابقات و اردوهای برگزار شده در کل مدارس فراگیر استان های مجری طرح در حد خوب و قابل قبولی گزارش گردیده است. جلسات آموزش خانواده در مجموع استان ها در 5/65 درصد موارد تشکیل، 4/9 درصد عدم تشکیل و 25 درصد نیز ابراز بی اطلاعی کرده اند. در زمینه تشکیل کلاس های مرجع 7/85 درصد کلاس ها را تشکیل داده و 3/14درصد تشکیل نداده اند. تراکم دانش آموزی در کلاس های فراگیر هفت استان مجری طرح در 46 درصد موارد رعایت شده و در 5/53 درصد موارد رعایت نشده است.

خواندن یکی از فعالیت های بسیار هوشمندانه ای است که انسان در طول زندگی یاد می گیرد. مهارتی است که بر پیش نیاز های فراوانی مبتنی بوده و ماهر شدن در همه ابعاد آن، مستلزم زمانی طولانی است. خواندن را شاید بتوان مهم ترین مهارت در بین مهارت های آموزشی دانست. می توان گفت تقریبا هیچ درسی نیست که فهم و یادگیری و موفقیت در آزمون آن، کم یا زیاد، به میزان مهارت خواندن دانش آموز وابسته نباشد. خواندن در همه سنین یکی از کارآمدترین و دوست داشتنی ترین روش های غنی کردن زبان است. خواندن کتاب های ساده ی مصور (که برای غنی کردن گنجینه ی واژگان طراحی شده اند) برای کودک یا به وسیله خود کودک، موجب رشد گنجینه ی واژگان، نحو، معنا شناسی و کاربرد زبان می شود. از داستان ها می توان اطلاعات جهان شمول، اجتماعی و الگو های گفتگو را به دست آورد. خواندن، کلیدی برای گنجینه ی سرشاری از اطلاعات و پایه ای برای رسیدن به موفقیت آموزشی است.
یادگیری که اساسی ترین توانایی انسان برای رشد عقلی و سازگاری با محیط می باشد به شدت تحت تاثیر شنوایی قرار دارد. راهبردهای یادگیری، دو دسته ی شناختی1 و فراشناختی2 را در برمی گیرند.
مباحث مربوط به شناخت و فرا شناخت و استفاده از آن ها در فرایند خواندن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجایی که فرایند یادگیری در اغلب دانش آموزان به صورت سازمان نیافته و غیر رسمی انجام می گیرد، این یادگیری در طول زندگی و بر اساس تجربه به ندرت سازماندهی و بررسی می شود.

این مقاله به بررسی تفاوت های بازی کودکان عادی و استثنایی می پردازد. چگونگی گذراندن اوقات فراغت و انجام بازی های مفید و آموزشی یکی از مهمترین دغدغه های والدین اعم از والدین کودکان عادی و استثنایی می باشد. بنابر این بازی به عنوان یک بخش جدایی ناپذیر از زندگی کودکان و یک عامل موثر بر رشد اجتماعی و عاطفی، امروزه بیش از پیش مورد توجه پژوهشگران و دانشمندان در حوزه آموزش و پرورش قرار گرفته است. در زمینه بازی کودکان استثنایی به نظر می رسد آنها در مقایسه با کودکان عادی رابطه دوستانه کمتری ایجاد کرده و از نظر میزان محبوبیت در گروه، در رتبه پایین تری قرار می گیرند. کودک استثنایی برای ورود به گروه بازی بیش از حد فرمان می دهد و حتی می خواهد مخرب باشد. پژوهش ها، عمدتا حاکی از آن است که تمام کودکان صرف نظر از شرایط جسمانی، سطح عملکرد ذهنی یا چگونگی توزیع امکانات محیطی، بازی می کنند. با در نظر گرفتن موارد فوق مربیان کودک باید تلاش کنند تا موقعیت هایی را فراهم کنند که با خصوصیات سنی کودکان هماهنگ بوده و شرایط طبیعی را برای انواع بازی ها مهیا نمایند.

فرایند ترسیم یا ساختن، فرایند پیچید هایاست که طی آن کودک، اجزای گوناگونی از تجربه هایش را برای ساختن یک کل معنی دار مورد استفاده قرار می دهد. در این فرایند او چیزی بیش از یک تصویر را ارائه می دهد، او بخشی از خود را به ما باز می نمایاند، این که چگونه فکر می کند، چگونه احساس می کند و چگونه می بیند، راهبردی در امر شناخت و درمان مشکلات کودکان سازش نایافته است. استفاده از مکالمه و گفتگو برای بیان اجتماعی با استفاده از تصاویر و داستان های نقاشی شده (مصور) برای نخستین بار توسط کارول گری2 در سال1994معرفی گردید. گری جهت تدریس مهارت های اجتماعی و بهبود فهم اجتماعی دانش آموزان دارای اختلال های رفتاری، مکالمه به وسیله نقاشی و داستان های اجتماعی را طراحی نمود. در این مقاله استفاده از راهبرد گفتگوی مصور جهت بهبود اختلال های رفتاری در دانش آموزان شرح داده می شود.

در این مقاله ابتدا به تعریف کاملی از شکاف لب و شکاف کام پرداخته شده و علت وقوع شکاف کام و لب بررسی می گردد. به علاوه وقوع احتمالی مشکلاتی غیر از مسئله زیبایی نیز مطرح می شود.
در ادامه تغذیه نوزادان دارای مشکل که از مهمترین مسائل مربوط به شکاف می باشد و توصیه های لازم در این مورد عنوان شده است. در مورد رویکرد گروهی (جراح پلاستیک، متخصص بیماری های کودکان، ارتودنتیست، دندانپزشک، گفتاردرمانگر، متخصص گوش و حلق و بینی، متخصص شنوایی شناسی، مشاور ژنتیک، پرستار و مددکار) برای تصحیح ناهنجاری شکاف کام توضیحات جامعی داده شد و در انتها درمان جراحی و عواقب پس از آن نیز بررسی شد.

مشکلات رفتاری بین کودکان آسیب دیده ی شنوایی صرف نظر از روش ارتباطی بسیار معمول و قویا با سبب شناسی ناشنوایی مرتبط است. به نظر می رسد ارتباط موثر و روان بین والدین با کودکشان در خلال سال های آغازین کودکی (خواه زبان اشاره یا گفتاری) در بهزیستی روان شناختی در سرتاسر کودکی و پس از آن مهم است. بنابراین، یکی از مهم ترین نقش های روان شناسان و دیگر متخصصانی که با خردسالان آسیب دیده ی شنوایی کار می کنند بالا بردن رشد مهارت های ارتباط مثبت و موثر به محض شناسایی آسیب شنوایی است. هنگام بروز مشکلات رفتاری جدی لازم است خانواده ها به خدمات متخصصان ماهر و دوره دیده که نسبت به نیازهای خاص کودکان آسیب دیده ی شنوایی موقع شناس و حساس هستند، دسترسی داشته باشند. این مقاله به بررسی اختلالات رفتاری معمول در کودکان ناشنوا می پردازد.

تدریس گروهی یکی از راهبردهای آموزشی موثر به دانش آموزان دارای نیازهای ویژه در نظام آموزش فراگیر است. آموزش فراگیر رویکردی مبتنی بر عادی سازی است و هدف آن آماده کردن فرد با نیازهای ویژه برای زندگی مناسب در جامعه می باشد.در آموزش فراگیر دانش آموزان دارای نیازهای ویژه در کلاس های درس عادی در کنار سایر دانش آموزان با استفاده از خدمات معلم مرجع (رابط) به عنوان تسهیل گر مشغول به تحصیل می شوند. در راهبرد آموزشی تدریس گروهی، گروهی از افراد با تخصص های متفاوت از طریق همکاری و ترکیب تخصص، به پیشرفت آموزشی دانش آموزان متناسب با نیاز آنان کمک می کنند. در مقاله حاضر ضمن توصیف این راهبرد آموزشی، اشکال و مزایای آن، به مخاطرات استفاده از تدریس گروهی و نقش معلم در اجرای موفقیت آمیز آن پرداخته می شود.