فهرست مطالب

اندیشه معماری - پیاپی 3 (بهار و تابستان 1397)

نشریه اندیشه معماری
پیاپی 3 (بهار و تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/04/02
  • تعداد عناوین: 6
|
  • فرهاد بردباری *، سیدرحیم خوش بین خوش نظر، قاسم کاکایی صفحات 1-14
    نگرش معناگرایانه یکی از مهم ترین رویکردها را به هنر و معماری اسلامی ارائه می دهد و بیان می دارد که هنر و معماری اسلامی بر حقایقی که فراتر از محدوده زمان و مکان است دلالت می کند. هنر و معماری اسلامی از منظر این گروه دارای حقیقتی فراتاریخی است که در تاریخ متجلی و آشکار شده است. اندیشمندان این دیدگاه (بورکهارت، نصر و. .) هنر و معماری اسلامی را دارای هویتی عرفانی، اشراقی می دانستند و با نگرش معناگرا و باطنی به سراغ آن می رفتند. تیتوس بورکهارت که وابسته به جریان سنت گراست ذات هنر و معماری اسلامی را رمزی و سمبلیک می دانست و عقیده داشت که رمز، علامت و نشانه ای قراردادی نیست، بلکه نشان دهنده قانون و سنت وجودی در آفرینش است و اساس هستی بر رمزپردازی می باشد. بورکهارت معماری را مهم ترین و برترین ظهور تجلی و رمزگرایی در میان هنرهای اسلامی می دانست. از منظر او تزیینات هندسی در معماری اسلامی اشاره بسیار روشنی بر اندیشه یگانگی و وحدت خداوند، فضاهای خالی در معماری اسلامی رمز حضور همه جایی پروردگار و در نهایت هیچ رمز و مظهری مانند نور به وحدت الهی نزدیک نیست. از اهداف این پژوهش شناخت و مطالعه رمزپردازی در معماری قدسی اسلام از دیدگاه جریان سنت گرایی و به خصوص تیتوس بورکهارت است که به روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از کتب و مقالات معتبر مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: نگرش معناگرایانه، سنت گرایی، رمزپردازی، معماری اسلامی، تیتوس بورکهارت
  • علی اکبر جیدری *، یعقوب پیوسته گر، فرزاد حیدری صفحات 15-28
    مسجد و مدرسه آقا بزرگ از باشکوه ترین بناهای اسلامی شهر کاشان است که با معماری زیبای گودال باغچه و گنبد عظیم آجری، ایوان با دو گلدسته، از جالب ترین ابنیه تاریخی کاشان محسوب می شود. این بنا مجموعه نفیسی از عناصر معماری و تزییناتی، و ترکیبی از این حجم ها و اندامهای متناسب به هم تنیده است؛ که تاکنون کمتر به بعد معنوی معماری آن توجه شده است و بیشتر به توصیف بعد کالبدی این بنا پرداخته شده است. در این راستا این نوشتار سعی نموده است به بعد معنوی این مسجد و مدرسه پرداخته و رابطه بین بعد کالبدی و معنوی این بنا را بررسی نموده و در این راستا فرضیه تاویل پذیر بودن معماری این بنا به اعتقادات و تفکرات اسلامی که عامل درک بهتر این بنا توسط مخاطب مسلمان و برقراری ارتباط معنوی با کالبد بنا می شود را به اثبات رساند و در راستای اثبات این فرضیه ابتدا مفهوم تاویل، رویکرد تاویلی، چگونگی ادراک فضا و از جمله چگونگی ادراک معماری اسلامی که یک معماری معنوی و رمزگونه است را بر اساس مطالعات انجام شده تاکنون بیان نموده و آنگاه با ذکر دلایل معتبر برگرفته از کتاب قرآن، احادیث و اعتقادات مشترک مسلمانان و روش استدلال منطقی به اثبات فرضیه بیان شده می پردازد. روش جمع آوری اطلاعات در این نوشتار روش کتابخانه ای و مشاهده میدانی بوده است و از ابزارهایی مانند تصاویر گرافیکی و نمودارها برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. این نوشتار در آخر به این نتیجه رسیده است که در رویکرد تاویلی، داور بر اساس تفکرات و اصول ذهنی خود متن را تاویل می کند و ممکن است به دلیل تفاوت عقاید، تفکرات و ذهنیات افراد، داوری آنها متفاوت باشد. اما در خصوص داوری این بنا (مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان) و بناهای امثال آن چون مخاطبان اصلی آنها مسلمانان هستند و دارای تفکرات اسلامی مشترکی می باشند که همگی در راستای شناخت و بندگی خداست ؛ همه داوری ها هر چه که باشد در راستای اصل توحید است. و اصل توحید است که کثرت اعتقادات را در بین مسلمانان به وحدت تبدیل نموده و با تاویل عناصر معماری مسجد به این اعتقادات ، ادراک این بنا برای مخاطب مسلمان سهل می گردد و مخاطب علاوه بر ارتباط فیزیکی با کالبد بنا ، با آن ارتباط معنوی و عاطفی نیز برقرار می نماید. و به عبارت دیگر معماری این بنا می تواند تسهیل کننده ادراکات معنوی و تجربیات عرفانی نیز باشد.
    کلیدواژگان: تاویل، رویکرد تاویلی، ادراک فضا، ادراک معماری اسلامی، مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان
  • مهسا سحرخیز *، مهدی زندیه صفحات 29-43
    منظر، پدیده ای است که در دهه های اخیر به طور جدی وارد فضای علمی و حرفه ای شده و به دلیل همین نوپا بودن، چالش ها و سوالات بسیاری در حوزه تعریف آن بوجود آمده است؛ سوالاتی کلیدی همچون این مسئله که در واقع تعریف معماری منظر چیست و پروژه های منظر به کدام پروژه ها گفته می شوند. از سویی دیگر به دلیل خاصیت میان رشته ای آن، تعریف مرز معماری منظر و طراحی شهری چالش برانگیز و قابل بحث است. با شنیدن نام منظر در وهله اول به احتمال زیاد، مفهوم فضای سبز و حضور قطعی آن در ذهن عموم تداعی می شود؛ لذا از دیگر مسائل مورد بحث در این زمینه، حد ارتباط و پیوستگی منظر با محیط زیست و طبیعت و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر است. در این مقاله سعی شده است پاسخی برای برخی از این ابهامات روشن شود. تصوری که در اذهان عموم و حتی متخصصان حوزه معماری و شهرسازی وجود دارد غالبا تصور جامعی از معماری منظر نیست ؛ طراحی باغ و پارک و ایجاد سبزینگی اگرچه در محدوده فعالیت های معماران منظر قرار می گیرد، اما در حقیقت معماری منظر محدود به این بخش نمی شود و در مفاهیم عمیق تر و مقیاس های گسترده تری گنجانده می شود؛ منظر دیدگاه جدیدی در ارتباط انسان و محیط ارائه می دهد که به تفسیر فضا می پردازد؛ از مکان به عنوان وجود واحدی یاد می کند که دو بخش بیرونی (ماده) و درونی (ذهنی) آن قابل تفکیک نیستند.
    این مقاله ضمن مروری بر تعاریف صاحب نظران حیطه منظر و بیان ضرورت و اهمیت آن، اصول مهم و حیاتی جهت تداوم معماری منظر در آینده را بیان می دارد. به نظر می رسد منظر در جهان آینده عهده دار مسئله نیاز انسان به مکان آشنا و مطلوب باشد. این که منظر از ضوابط (دیسیپلین) آینده شناخته شود، اقدامی آینده نگر برای مسائل جامعه فرداست.
    کلیدواژگان: محیط، طبیعت، معماری منظر، طراحی شهری، تداوم معماری منظر
  • رضا سامه * صفحات 44-64
    امروزه بسیار درباره کیفیت محیط و فضا و نظایر آن سخن به میان می آید؛ تا جایی که به عنوان یک مطالبه جدی، از مهم ترین دغدغه های کنونی رشته معماری به شمار می رود. در این میان می بایست به دنبال سازوکاری بود که ما را به مفهومی جامع از مفهوم کیفیت در معماری در ابعاد مختلف برساند.
    لذا مقاله حاضر در صدد آن است که با هدف رسیدن به فهم مشترک و جامع از این مفهوم، تامل بر این امر خطیر را در دستور کار خویش قرار داده و تلاش نماید به «مسئله کیفیت در معماری» بپردازد. در این راستا ابتدا با تعریف واژه «کیفیت» ، معنای آن از دیدگاه اندیشمندان مورد بررسی قرار گرفته و سپس با برشمردن ابعاد مختلف آن در قالب وجوه و مراتب کیفیت، به مرور برخی تلقیات رایج از این مفهوم بطور اخص در معماری، پرداخته شده است.
    از نقطه نظر این مقاله، می توان مفهوم متداول «کیفیت» در معماری را در سه دسته «کیفیت ساختاری و عملکردی» ، «کیفیت محیطی و فضایی» و نیز سطحی موسوم به «کیفیت بی نام» در ادبیات موضوع مشاهده کرد که در یک جمع بندی معماری در چهار ساحت به جستجوی کیفیت خواهد پرداخت: معماری به دنبال ایجاد کیفیت کالبدی، معماری در پی احراز کیفیت محیطی، معماری در اندیشه ارتقای کیفیت فضایی و معماری در خدمت اعتلای کیفیت معنایی.
    در پایان به نظر می رسد تنها راه حل این باشد که از آنجایی که معماری در ارتباط با انسان تعریف شود و در معماری که از طریق توجه به زندگی انسان و مناسبات آن بیشتر متکی بر علوم انسانی است، مرجع کیفیت، همان کیفیت زندگی انسان از طریق شایستگی هایی خواهد بود که بر آن مترتب است.
    کلیدواژگان: کيفيت، معماري، کيفيت معماري، کيفيت معمارانه، کيفي
  • مرضیه نظری *، محمدرضا بمانیان، مجتبی حسین زاده صفحات 65-82
    انعطاف پذیری یکی از مفاهیم مطرح در معماری ایرانی-اسلامی است و توجه به آن به ویژه در مسکن، به دلیل نیازهای متغیر افراد ساکن، همواره جزو نقاط قوت طراحی محسوب می شود. این مقاله با هدف شناسایی ویژگی های انعطاف پذیری در طراحی پلان خانه های کاشان در اواخر دوران قاجاریه تدوین شده است. سوال اصلی پژوهش آن است که انعطاف پذیری در معماری سنتی ایران متاثر از چه مشخصه هایی بوده است؟ و اصول مطرح شده امروزی برای انعطاف پذیرنمودن فضاها و راهکارهای پیشنهادی تا چه حد در فضاهای معماری گذشته ی ایران نمود داشته اند؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش ها در مقاله ی توصیفی-تحلیلی پیش رو، از روش موردپژوهی و برای تحلیل متغیرها از تکنیک همبستگی با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده گردید. همچنین برای گردآوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. نمونه ی مورد بررسی در این پژوهش ده خانه سنتی کاشان در اواخر دوران قاجار می باشد؛ آثاری که از لحاظ کیفیت طراحی در گروه آثار قابل توجه در معماری گذشته قرارداشته باشند و مفهوم انعطاف پذیری نیز در آن ها قابل تامل باشند. به این نکته نیز بایستی اشاره کرد که در مفهوم انعطاف پذیری یک فضای معماری عوامل مستقیم و غیر مستقیم بسیاری دخیل هستند که بررسی تمام عوامل نیاز به مطالعات تکمیلی گسترده ای دارد، به همین منظور در بررسی پیش رو برای محدود کردن متغیرهای گسترده و رسیدن به نتیجه ی قابل حصول تنها به بررسی عوامل موثر بر انعطاف پذیری در بخش طراحی پلان پرداخته شده است سپس با بررسی تعدادی از فضاهای کالبدی در نمونه های مورد نظر در مجموع 66 فضا، مورد بررسی قرار گرفتند. در نتایج حاصل از بررسی شاخصه های انعطاف پذیری در پلان خانه های مورد پژوهش، رابطه ی همبستگی میان 7 عامل از 11 عامل مورد بررسی و انعطاف پذیری قابل مشاهده است. در این میان «قابلیت توسعه، امکان تغییر در چیدمان فضایی، یکپارچگی فضا، چند عملکردی بودن فضا و امتداد درون و بیرون» در میان متغیرهای کیفی و «تعداد دسترسی ها و تعداد جداره های متحرک» در میان متغیرهای کمی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار شناسایی شده اند.
    کلیدواژگان: انعطاف پذیری، خانه های ایرانی، معماری دوره قاجار، فضاهای مسکونی، طراحی پلان
  • علیرضا عظیمی حسن آبادی *، سیده زهرا ابوترابی صفحات 97-112
    امروزه با گذر از عصر اطلاعات به عصر مفهومی،شاهد تغییر نگرش مردم،به عنوان مهم ترین موضوع طراحی معماری،به سوی معنویات،کیفیت درکنار کمیت و معناگرایی در کنار تمام مزیت های کمی گرای پیشین می باشیم. این نگرش در طراحی معماری را طراحی حسی نام نهادیم و سعی در کشف و تبیین اصول این معماری نمودیم. در طول زمان و در تمام اعصار این مهم در طراحی ها لحاظ میشده اما نام های گوناگونی بسته به مقتضیات زمان ومکان بر آن نهاده شده است،در صورتیکه این معماری بی زمان و بی مکان است. این نوشته رویکردی کیفی دارد و در چارچوب نظریه برخاسته از داده ها تبیین شده است. روش جمع آوری اطلاعات آن از طرق میدانی (به شیوه مصاحبه شفاهی) و اسنادی (به شیوه مطالعات کتابخانه ای) بوده است. از دستاورد های این پژوهش معرفی رویکرد طراحی حسی در معماری،با ارایه راهکارهای مفهومی و کاربردی و روش طراحی مناسب رویکرد میباشد. همچنین عوامل موثر در نظام طراحی حسی در چهار بخش حواس انسانی،عوامل ماهوی،نیروهای بیرونی و توجه به سکانس های موثر دسته بندی و ارایه شدند.
    کلیدواژگان: احساس گرایی، پارادایم سازی معماری، رویکرد مفهومی، مبانی طراحی، معناگرایی
|
  • Farhad Bordbari *, Rahim Khobbin Khoshnazar, G.Kakaie Kakaie Pages 1-14
    Meaningful attitude represents one of the most important approaches to Islamic architecture and art and states that Islamic architecture and art implies some facts that exceed from place and time limits. Islamic architecture and art from this group point of view is of super-historical realities embodied in history. Thinkers viewed the Islamic architecture and art of having mystical identity and dealt it with a meaningful attitude. Titus Burkhardt depening in traditionist movement viewed Islamic architecture and art as symbolic and secret and believed that secret is not an arbitrary sign but represents existence rule and tradition in creature and the existence is based on encoding. Burkhardt considered architecture the most important and superior emamanation appearance and encoding among Islamic arts. From his point of view geometrical decorations in Islamic architecture point to uniform thoughts of God clearly, vacancies in Islamic architecture is the secret of ubiquitous presence of God and finally there is not any secret and signs as light near to divine union. The study aims to know and study encoding in Islamic architecture and art from traditionist movement point of view specially Titus Burkhardt examined by descriptive-analytical method using valid books and articles.
    Keywords: meaningful attitude, traditionism, encoding, Islamic architecture, Titus Burkhardt
  • Ali Akbar J. *, Yaghoub Peivastehgar, Farzad Heidari Pages 15-28
    Masque and school of Agha Bozorg is one of the most magnificent Islamic buildings of Kashan that is account into most interesting historical buildings of Kashan by beautiful architecture of garden of hole and tegular great dome, a balcony with two finial. This building is a valuable set from architecture and frilly elements and a combination of these volumes and adopted organs; which it has less pay attention to abstract dimension and it has pay to skeletal dimension description of this building. In this context, writer has tried to pay attention to spiritual dimension of this masque and school and considers the relationship between skeletal and spiritual dimension of this building and in this context it was proved the hypothesis of architecture glossing of this building in Islamic thought and beliefs which is the factor of better understanding of this building by Muslim partner and spiritual relationship with building framework and in proving this hypothesis context, it has expressed on the basis of accompanied studies, the concept of gloss, gloss approach, how understand this area and how understanding Islamic architecture which is a spiritual and encoded architecture and so prove the expressed hypothesis by saying the reliable reasons from Quran, traditions and Muslims linked beliefs and logical argument method. Information collection method in this writing is library method and field observation and it has used from some tools like graphic images and charts for data analysis. At last, this writing concludes that arbiter gloss text in glossy approach on the basis of thoughts and mental principles of text and may be different their adjudication because of different believes, individual thoughts and mentality.
    Keywords: gloss, glossy approach, area understanding, Islamic architecture understanding, masque, school of Agha Bozorg Kashan
  • Mahsa Saharkhiz *, Mehdi Zandieh Pages 29-43
    Landscape is a phenomenon that enters scientific and professional gamut in recent decade seriously, and because of its novel emersion, there are loads of challenges and questions about its definition. . By hearing the name of" Landscape" at the first time, it likely bears in mind the concept of green space and its definite presence in public memories.The other controversial issue in this field is extent of relationship and association of Landscape with environment and nature.
    In this paper we try to answer some of these ambiguities to be clarified the public image and even both architecture and urbanism specialists that is not mostly comprehensive image of it
    Although designing and creating gardens and parks existing in Landscape Architecture projects, but in fact Landscape Architecture not only does not limited into it but also includes deeper and broader scale concepts. Nature and environment also plays an important role in terms of Landscape. When people can understand environment then it can contains Landscape. Thus, there is some differences in understanding Landscape proportional to the individual recognition. In the other hand, developing of the built environment and expanding professional knowledge, overlapping spheres of activity, confusing of some issues between "Landscape Architecture" and "Urban Design" create some obscurity in constructing the built and natural environment in cities; Urban Design mainly looks physically to the problems while Landscape Architecture's purpose is to humanize (subjective aspect) and organize the perimeter.
    This paper presents an overview of the definitions of domain Landscape Architecture's experts and expressed the view that it is necessary and important, vital for the continuation of the Landscape Architecture is expressed. Seems to assume the perspective of the future world is familiar with human needs and desired location. The perspective of the rules (discipline) will be known, prospective move to issues of tomorrow.
    Keywords: Environment, Nature, Landscape Architecture, Urban Design, Continuity of Landscape Architecture
  • Reza Sameh * Pages 44-64