نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال هشتم شماره 3 (پیاپی 30، پاییز 1385)

ایجاد شهرهای جدید به منظور پاسخگویی به نیازهایی مانند جذب سرریز جمعیتی، تامین مسکن و بسیاری از عوامل دیگر صورت می گیرد، اما به خاستگاه آنها در فرآیند توسعه پایدار از دیدگاه برنامه ریزی و طرح ریزی محیطی توجهی نمی شود. شهر جدید هشتگرد (در غرب استان تهران) با هدف اسکان پانصد هزار نفر جمعیت تا سال 1390، بعنوان بزرگترین شهر جدید کشور انتخاب شده است. در این نوشتار، برای شناسایی و مطابقت شهر هشتگرد بعنوان مطالعه موردی، با معیارهای روش مک هارگ براساس مدل اکولوژیکی توسعه شهری، روستایی و صنعتی انجام گرفته است. به علاوه، این شهر با معیارهای پیشنهادی که در تحقیق ارایه شده مقایسه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که، در روش مک هارگ پارامترهای محیط زیستی شهر جدید هشتگرد، به عنوان مناسب ترین گزینه ها در انتخاب اراضی مورد نظر واقع شده است. مقایسه پارامترها با مدل اکولوژیکی توسعه شهری، روستایی و صنعتی و معیارهای پیشنهادی در این تحقیق مشخص می نماید که، عواملی مانند شیب، جهت جغرافیایی، سنگ مادر، عمق و ساختمان خاک و پوشش گیاهی در طبقه یک مک هارگ (طبقه مناسب) قرار می گیرند و دیگر عوامل، در طبقه دو مگ هارگ (طبقه تقریبا مناسب) قرار داشته و هیچ یک از پارامترها در طبقه نامناسب قرار ندارند. بنابراین، مکان یابی شهر جدید هشتگرد از نقطه نظر پارامترهای محیط زیستی، مطابقه با استاندارد مک هارگ بوده و از موقعیت مناسبی برخوردار است. از طرفی با توجه به معیارها پیشنهادی در این تحقیق، برخی از پارامترها مانند لرزه خیری و آلودگی هوا هر چند از موقعیت مناسبی برخوردار نیستند ولی می توان با در صورت اجرای آن، چنین مشکلاتی را کاهش داد. با توجه به نتایج این تحقیق، ضرورت توجه به عوامل و معیارهای اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی مانند رشد جمعیت، توان اقتصادی منطقه، دسترسی به زیر ساخت ها مانند شبکه راه های ارتباطی، خطوط لوله انتقال گاز و عوامل تاثیرگذار محیط زیستی نظیر آلاینده های هوا، آب، خاک، صدا و مواد زاید جامد در مکان یابی شهرهای جدید از اهمیت خاصی برخوردارند.

ترکیبات کروم شش ظرفیتی، یکی از عوامل شناخته شده ایجاد سرطان در دستگاه تنفسی هستند که، مواجهه با آن، در بسیاری از عملیات صنعتی نظیر آبکاری، جوشکاری، تولید فولاد و تولید و به کارگیری رنگ، سلامت نیروهای کار را به خطر می اندازد، که خوشبختانه، در سالهای اخیر، تا حد بسیاری از آستانه مجاز مواجهه با آن کاسته شده است. اهمیت موضوع و گسترش آن در شرایط غیر بهداشتی حاکم بر بعضی از محیط های کار موجب شده تا، تعیین مقدار انتشار و مواجهه با آلودگی هوا به این عامل از جنبه های مختلف بهداشتی، کنترلی، و قانونی از اهمیت ویژه ای برخوردار شود. به همین منظور، اثر عواملی شامل هد نمونه برداری، مدت نگهداری نمونه تا زمان استخراج، و ارتفاع نمونه برداری، در تعیین تراکم کروم با استفاده از مدل آماری تاگوچی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل، گویای آن است که، تراکم کروم در نمونه های جمع آوری شده توسط هد روبسته، بیشتر از هد روباز (P<0.05)، در استخراج بلافاصله، بیشتر از استخراج پس از 24 ساعت (P<0.001)، در نمونه های 30 دقیقه ای بالاتر از 180 دقیقه ای (P<0.001)، و در ارتفاع 35 سانتیمتر، بیش از مقدار بدست آمده در ارتفاع 50 سانتیمتر است (P<0.001). با توجه به یافته ها، بهتر آن است که، جمع آوری و استخراج نمونه ها در کوتاهترین زمان ممکن توسط هد روبسته و در ارتفاع 35 سانتیمتر از چشمه تولید آلودگی صورت پذیرد.

نیترات به عنوان یکی از شاخصهای شیمیایی آلودگی آب، مطرح است که با استفاده از روش های فیزیکی- شیمیایی و بیولوژیکی می توان آن را حذف نمود. در این تحقیق عملکرد دو سیستم تبادل یونی و اسمز معکوس در حذف نیترات بررسی شد. دستگاه اسمز معکوس مورد استفاده، از یک غشا نیمه تراوای TFC به ظرفیت 300 لیتر در روز، به همراه مخزن تحت فشار و مجهز به فیلترهای 1 و 5 میکرونی تشکیل شده بود. نیترات، با غلظتهای 25، 50، 100 و 200 میلیگرم بر لیتر، در TDS ثابت وارد دستگاه شد.
جنس ستون تبادل یونی، از پلکسی گلاس شفاف و حجم بستر ستون حاوی رزین BV/hr 15 بود. در این مرحله، نیترات با غلظتهای 25، 50، 100 میلیگرم بر لیتر در TDS متغیر (1000، 700، 400) میلیگرم بر لیتر به ستون وارد شد.
نتایج بررسی های انجام شده که به مدت هشت ماه به طول انجامید به قرار زیر است:- افزایش غلظت نیترات ورودی سبب پایین آمدن راندمان سیستمهای مورد مطالعه می شود. به طوری که، راندمان حذف، از 93.5 درصد به 82.5 درصد در سیستم اسمز معکوس و از 99.7 درصد به 95 درصد در سیستم تبادل یونی، کاهش می یابد.
- افزایش TDS بر کارایی سیستمها اثر منفی دارد، به طوری که راندمان حذف نیترات از 99.8 درصد به 83 درصد در غلظت مشخص ورودی به 25 میلیگرم بر لیتر در سیستم تبادل یونی کاهش می یابد.
- افزایش غلظت سایر آنیونها از جمله سولفات در محلول ورودی سبب کاهش راندمان سیستم تبادل یونی در حذف نیترات می شود.
- نوع ماده احیاکننده بر عملکرد سیستم تبادل یونی تاثیرگذار است و بهترین راندمان در TDS=400 میلیگرم بر لیتر به میزان 99.8، مربوط به احیاکننده هیدروکسیدسدیم است.
- بالاترین راندمان حذف در هر دو سیستم مربوط به غلظت 25 میلیگرم بر لیتر و TDS=400 میلیگرم بر لیتر است، که در سیستم تبادل یونی، به مقدار 99.8، و در سیستم اسمز معکوس، به مقدار 93.5 درصد است.

یکی از مهمترین صنایع آلوده کننده محیط زیست، صنعت خودروسازی است که، از شاخص ترین آلاینده های آن، می توان به دترجنت ها اشاره کرد. دترجنت ها، برحسب وجود ترکیبات مختلف موجود در آنها دارای تاثیرات قابل توجهی در محیط زیست (ایجاد پدیده یوتریفیکاسیون، مسمومیت برای آبزیان، کاهش سرعت تنفس باکتری ها و ممانعت از واکنش های آنزیمی آنها و غیره) است. بنابراین، همواره حذف این گروه از ترکیبات از فاضلاب صنایع خودروسازی، و اتخاذ روش هایی با بیشترین راندمان حذف و حداقل هزینه، یک ضرورت بوده است. به همین منظور، در این تحقیق، پس از مطالعه و جستجوی کتابخانه ای و اینترنتی در خصوص انواع روش های حذف، مبادرت به انجام آزمایشات عملی در خصوص تعیین میزان تاثیر فرآیندهای انعقاد و لخته سازی، اکسیداسیون دترجنت ها به روش فنتون و نیز اسمز معکوس شد که نتایج حاصل از آزمایش های مذکور، نشان می دهد که، استفاده از سیستم اسمز معکوس، به عنوان یک روش فیزیکی تصفیه با راندمان حذف دترجنت به میزان %95 یا به کارگیری پلی آلومینیوم کلراید، در فرآیند انعقاد و لخته سازی، بصورت جداگانه در ازا مصرف 45 میلیگرم در لیتر در pH=6 با راندمان حذف دترجنت %84 به عنوان کاراترین و مقرون بصرفه ترین روش حذف، است.

تصادفات ترافیکی یکی از عوامل بسیار مهم مرگ و میر و صدمات شدید جانی و مالی بوده و آثار سنگین اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن، جوامع بشری را به شدت مورد تهدید قرار داده است. شدت این صدمات در کشورهای در حال توسعه بیشتر بوده و از این رو تعداد و شدت تصادفات در کشورهای مذکور در مقایسه با کشورهای توسعه یافته چندین مرتبه بالاتر است. در این میان، تصادفات جاده ای به علت سرعت بالای وسایل نقلیه اغلب خسارات بسیار سنگین جانی و مالی دارای ضایعات سنگین تری نسبت به تصادفات درون شهری است. اصولا هزینه تصادفات از دو بخش اصلی هزینه های داخلی و خارجی تشکیل می شود که، هزینه های خارجی شامل قیمت جان انسانها و آثار منفی اقتصادی معلولیتها و جراحات روانی است. در این نوشتار با توجه به آمار موجود کشته ها در تصادفات جاده ای کشور (ایران) در طی سالهای 79-1378 بخشی از هزینه های خارجی آنها شامل هزینه های فوت و معلولیت برآورد می شود.
برای کمی سازی اثرات تصادفات بر سلامتی انسان و مرگ و میر، از شاخص DALY (Disability Adjusted Life Year) استفاده می شود که، شاخصی برای سنجش وضعیت سلامتی انسانها (با دیدگاه اقتصادی هزینه- فایده) و تنها شاخص کمی برای سنجش هزینه خارجی فوت، بیماری یا معلولیت است و نماینده سالهای از دست رفته عمر ناشی از مرگ نابهنگام تا معلولیت نسبی است. سپس ارزش ریالی هر DALY (سالهای از دست رفته عمر) به چند روش تعیین می شود که با ادغام این دو مطلب، هزینه خارجی تصادفات جاده ای و سهم آن از تولید ناخالص داخلی کشور محاسبه می شود.

در این نوشتار سعی بر آن شده است تا آلودگی معدنی این رودخانه از طریق مطالعات ژئوشیمی زیست محیطی مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور، مجموعا 7 نمونه رسوبی از بالا دست رودخانه تا مصب جمع آوری شود. سپس، بخش اول نمونه مورد تجزیه کامل (با استفاده از آب اکسیژنه، اسید کلریدریک، اسید نیتریک و HCIO4) قرار گرفت. پس از تعیین غلظت، کل عناصر سنگین توسط جذب اتمی از روش تفکیک شیمیایی سه مرحله ای برای تعیین سهم انسان ساخت و طبیعی عناصر استفاده شد...

محیط زیست بیولوژیک به ویژه حیات وحش جانوری، به طور قابل ملاحظه ای تحت تاثیر اثرات منفی پروژه های راه سازی قرار می گیرند. مطالعاتی که طی دهه های اخیر بر روی اکوسیستمهای طبیعی صورت گرفته است. راه ها را به عنوان عاملی موثر در تشدید عوامل تهدیدکننده جانوران وحشی، به دلیل نابودی زیستگاه ها و تقطیع آنها و همچنین ایجاد زمینه آلودگی و شکار بی رویه معرفی نموده است. برای جانورانی که زیستگاه آنها در مجاورت راه ها قرار دارد، آلودگی صوتی به اختلال در شنیدن اصوات و در نتیجه توفیق کمتر آنان در انجام فعالیتهای زیستی می انجامد. آلودگی هوای موجود نیز به مشکلات تنفسی و سایر ناهنجاری های زیستی آنها منجر می شود. با اتخاذ راهکارهایی که در این مقاله اشاره شده است می توان این ناهنجاری ها را کاهش داد. به طور کلی، جاده بیش از راه آهن، بر حیات وحش جانوری تاثیر منفی می گذارد از آن جمله می توان به اثرات ناشی از نمکهایی که برای یخ زدایی به کار می رود، افزایش دسترسی به اکوسیستمهای طبیعی و در نتیجه تخریب محیط و شکار جانوران، استفاده از سطح گرم جاده ها به ویژه در خزندگان و جلب جانوران به سمت نور خیره کننده ماشینها به هنگام شب اشاره کرد.

تالاب انزلی، با مساحتی در حدود 200 کیلومتر مربع، در حاشیه جنوبی دریای خزر و در میان شهرهای انزلی، رشت، صومعه سرا و رضوان شهر واقع شده است. این تالاب از دیدگاه جهانگردی و سیاحتی، یکی از جاذبه های مهم استان گیلان محسوب می شود. هدف این تحقیق، برآورد ارزش تفرجگاهی تالاب انزلی به روش هزینه سفر منطقه ای است که، نتایج حاصل شده می تواند، به عنوان ابزاری موثر در برنامه ریزی و مدیریت طرحهای توسعه ای مورد استفاده قرار گیرد. این روش، براساس تخمین رابطه بین تعداد مراجعه کنندگان به یک تفرجگاه و بعد مسافت اماکن مسکونی آنها از تفرجگاه و میانگین هزینه سفر استفاده می کند.
به این منظور، با در نظر گرفتن تالاب به عنوان مرکز، 6 نیم دایره با فواصل ثابت 300 کیلومتر رسم شد که کل کشور را پوشش دهد. سپس، با استفاده از نقشه و آمارهای موجود، مساحت و جمعیت ساکن در هر منطقه محاسبه شد. در مرحله بعد داده های اقتصادی- اجتماعی استخراج شده از پرسشنامه های تکمیلی توسط بازدیدکنندگان، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به داده های موجود، نمودار رابطه بین هزینه سفر و شمار مراجعه کنندگان به تفرجگاه رسم شده است. آنگاه با در نظر گرفتن ورودیه های مختلف و اضافه نمودن آن به مجموع هزینه های دسترسی، نسبت جدید مراجعه کنندگان به دست آمده و منحنی تقاضای تالاب انزلی ترسیم شده است. در نهایت، ارزش تفرجی روزانه تالاب انزلی از طریق محاسبه سطح زیر منحنی تقاضا 12450400 تومان محاسبه شده است که، بیانگر ارزش تفرجی بالای این تالاب است. همچنین بیشترین تعداد بازدیدکنندگان از تالاب انزلی در محدوده سنی 39-30 سال هستند و اکثریت پاسخ دهندگان دارای مدرک تحصیلی دیپلم تا دانشگاهی بوده و با افزایش سطح درآمد، تعداد بازدیدکنندگان کاهش می یابد.

دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان، محصور بین 5 کشور ساحلی جمهوری اسلامی ایران، جمهوری فدراتیو روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان با مساحت تقریبی 400.000 کیلومتر مربع است که به سرعت با ترکیبی از منابع آلوده کننده زمینی، رودخانه ای و دریایی به مخاطره افتاده است.
این دریاچه، بدلیل منابع زیستی و غیرزیستی ارزشمند نسبت به گذشته، اهمیت بیشتری یافته است. از یک سو، وجود ذخایر نفت خام و گاز موجود در آن که بدون رعایت ملاحظات محیط زیستی بدست بعضی از کشورهای حاشیه سواحل مورد استخراج و بهره برداری قرار می گیرند و موجب آلوده شدن محیط می شود و از سوی دیگر منابع آلاینده ای که در سواحل آن جای دارند نظیر آلاینده هایی که از مرکز صنعتی، زمین های کشاورزی و پساب های شهری به محیط آبی بسته ای همچون کاسپین سرازیر می شوند موجب می گردند که دریای کاسپین، بعنوان یک محیط بسته با فشارهای روزافزونی روبرو شود و این مساله نیازمند توجه بیشتر کشورهای منطقه و مساعدت سازمان های بین المللی ذیربط محیط زیستی است. لازم به ذکر است که عمده مشکلات محیط زیستی در این دریا، ماهیت فرامرزی داشته و بدون همکاری های منطقه ای حل مشکلات محیط زیستی آن، امکان پذیر نیست.
دستیابی به توسعه پایدار در این اکوسیستم حساس متضمن فرصتهایی برای تلفیق طرحهای موجود و برنامه های مدیریتی و حفاظتی در کشورهای ساحلی دریای کاسپین می باشد و ارزیابی اثرات محیط زیستی در جهت دستیابی به چنین هدفی عمل می نمایند، در صورتی که از ابتدا، ملاحظات محیط زیستی در برنامه های توسعه انجام شده توسط کشورهای ساحلی مدنظر قرار گیرد، از بروز تاثیرات نامطلوب و زیانبار بر این اکوسیستم جلوگیری خواهد شد.
در حال حاضر تنها چارچوب قانونی که در زمینه همکاری های محیط زیستی بین کشورهای ساحلی دریای خزر وجود دارد کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین یا کنوانسیون تهران است که در آبان ماه 1382 در تهران به امضای تمامی کشورهای عضو رسیده است و در حال حاضر، چهار کشور ساحلی دریای کاسپین (جمهوری اسلامی ایران، قزاقستان، فدراتیو روسیه و ترکمنستان) کنوانسیون تهران را مورد تصویب قرار داده اند و جمهوری آذربایجان نیز در حال تصویب این کنوانسیون است. 90 روز پس از تصویب کنوانسیون تهران توسط هر پنج کشور ساحلی، این کنوانسیون لازم الاجرا خواهد گردید. با وجود آنکه در متن کنوانسیون حفاظت محیط زیست دریای کاسپین، به لزوم همکاری های منطقه ای در زمینه EIA اشاره شده است، اما جزییاتی در مورد مسوولیت کشورها، نحوه همکاری و فعالیتهایی که شامل EIA خواهد بود در متن کنوانسیون ذکر نشده است.

تولید انرژی الکتریکی کشور در 6 سال گذشته بطور متوسط سالانه 8.29 درصد رشد داشته است. با این وجود با پیشی گرفتن رشد مصرف برق در سال جاری، با خاموشی و کمبود الکتریسیته روبرو خواهیم بود. یکی از راه های مواجه با این مشکل، استفاده از توربین های کوچک برق بادی برای تامین قسمتی از الکتریسیته مصرفی واحدهای مسکونی و یا تجاری دور از شبکه سراسری و یا در مجاورت آن است.
این نوشتار، براساس داده های اقلیمی و هواشناسی 10 ساله منطقه بروجرد و با استفاده از پیشرفته ترین نرم افزارهای پتانسیل سنجی انرژی و شبیه سازی، اقدام به ارزیابی فنی و اقتصادی احداث یک توربین بادی 5.5 کیلو وات در منطقه نموده است. در پایان، میزان انرژی قابل حصول و منافع حاصل از احداث این توربین نیز، محاسبه شده است.

تولید پساب های ناشی از فعالیت های کشاورزی و صنعتی، باعث برهم خوردن کیفیت آب ها شده است. فسفات و نیترات موجود در این پساب ها، مزاحمت های محیط زیستی بسیاری ایجاد می نمایند. کاهش مقدار مواد محلول باقیمانده در فاضلاب پس از طی فرآیند تصفیه و نیز استفاده از روش های بیولوژیکی به جای روش های شیمیایی موجود، دلیل اصلی انجام این تحقیق بوده است. صدف Anodonta cygnea در میان صدف های آب شیرین، یکی از انواع مهم صدف های فیلتر کننده است که به نظر می رسد در پاک نمودن آب از ذرات معلق و باکتری ها نقش داشته باشد. به عبارت دیگر، این موجود کارایی تصفیه آب و برداشت (حذف) مواد محلول را دارد. مهمترین دلیل انجام آزمایشات، جذب ذرات معلق و حذف مواد محلول است. به منظور بررسی توانایی صدف A.cygnea در کاهش غلظت فسفات و نیترات در فاضلاب شهری، چندین صدف از این گونه، در درجه حرارت 20-19 درجه سانتی گراد و در سیستم باز مورد آزمایش قرار گرفتند.
مقدار فیلتراسیون (برحسب وزن خشک بدون خاکستر (AFDW) و براساس واحد ml.min-1.g-1) و مقدار جذب نمک های محلول فسفات و نیترات اندازه گیری شد. تعیین حجم آبی که صدف از طریق آبشش ها عبور می دهد (مقدار فیلتراسیون)، با استفاده از کشت توام Chlorella sp. و Scenedesmus انجام شد. در این آزمایش ها، از محیط زیست از محیط کشت Guillard & Rhyter استفاده شد این محیط کشت زمانی مورد استفاده قرار گرفت که، غلظت جلبک ها به مقدار 400×103 cell.ml-1 رسید. نتایج نشان داد که با افزایش تعداد جلبک ها (در جهت تامین نیازهای حیاتی)، مقدار قابل توجهی از مواد محلول (فسفات و نیترات) توسط این جلبک ها کاهش یافت. بدین ترتیب، مقدار (غلظت) نیترات محلول در سیستم باز از 204.17mg.l-1 به 140.42mg.l-1 کاهش یافت و مقدار فیلتراسیون ویژه صدف، در مدت زمان 20 دقیقه، مقدار 10.01ml.min-1.g-1Ash Free Dry Weight (AFDW) بود.
همچنین مشخص شد همبستگی مثبت بین وزن و مقدار فیلتراسیون ویژه صدف ها وجود دارد. هنگامی که وزن از 2.02 گرم به 2.14 گرم (وزن خشک بدون خاکستر) رسید، مقدار فیلتراسیون ویژه صدف از 5.87ml.min-1.g-1AFDW به 10.01ml.min-1.g-1AFDW رسید. (P<0.003). به علاوه نتایج نشان داد که، افزایش غلظت آلاینده ها، سبب افزایش مقدار فیلتراسیون ویژه توسط صدف ها می شود. هنگامی که نیترات (بطور مصنوعی با اضافه نمودن نمک ها نیترات) از 84.53mg.l-1 به 204.17mg.l-1 در ورودی رسید، مقدار فیلتراسیون ویژه از 5.87ml.min-1.g-1AFDW به 10.01ml.min-1.g-1AFDW رسید و در خروجی غلظت نیترات از 66.97mg.l-1 به 140.42mg.l-1 رسید (P<0.001).
در مورد نمک های فسفات، غلظت فسفات از 60.49mg.l-1 به 40.35mg.l-1 کاهش یافت و مقدار فیلتراسیون در مدت زمان 20 دقیقه، 10.83ml.min-1.g-1 بود.
همچنین با افزایش وزن از 2.02 به 2.14 گرم، افزایش مقدار فیلتراسیون ویژه از 3.84ml.min-1.g-1AFDW به 10.83ml.min-1.g-1AFDW اتفاق افتاد (P<0.037).
نتایج نشان داد که با افزایش غلظت فسفات محلول (از طریق اضافه نمودن نمک فسفات بطور مصنوعی) از 20.74mg.l-1 به 60/mg/l-149 در ورودی، افزایش مقدار فیلتراسیون ویژه از 3.84ml.min-1.g-1AFDW به 10.83ml.min-1.g-1AFDW اتفاق افتاد و در خروجی غلظت فسفات به ترتیب 17.81mg.l-1 و 40.35mg.l-1 بود (P<0.014).
براساس نتایج به دست آمده، می توان صدف Anodonta cygnea را به عنوان یک تصفیه کننده طبیعی در تصفیه فاضلاب شهری تلقی نمود. نتایج این مطالعه عملا می تواند در سایر آزمایشات مورد استفاده قرار گیرد.

در این مطالعه، محقق نگرش زیست محیطی دانش آموزان مدارس متوسطه را در دو کشور ایران و هندوستان مورد بررسی قرار می دهد 991 دانش آموز از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای از 103 دبیرستان واقع در شهرهای تهران و میسور مشتمل بر 476 پسر و 515 دختر انتخاب شدند، این افراد با ابزار «مقیاس نگرش زیست محیطی» (TEAS) که توسط (Hasseen Tai) استاندارد شده بود مورد ارزیابی قرار گرفتند.
نتایج نشان می دهد که تفاوت بین گروهی و درون گروهی معنی داری بین نگرش زیست محیطی دانش آموزان مدارس متوسطه ایران و هندوستان با توجه به جنسیت آنها وجود دارد. همچنین نوع مدیریت مدرسه (دولتی و خصوصی) به عنوان فاکتوری است که می تواند بر نگرش زیست محیطی دانش آموزان تاثیر گذارد.