فهرست مطالب

علوم و تکنولوژی محیط زیست - سال هشتم شماره 4 (پیاپی 31، زمستان 1385)

فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال هشتم شماره 4 (پیاپی 31، زمستان 1385)

  • 116 صفحه، بهای روی جلد: 15,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/11/09
  • تعداد عناوین: 11
|
  • مجید احتشامی، علی شریفی صفحه 1
    شهر ری، یکی از، پرجمعیت ترین نقاط کشور بوده و در اقلیمی خشک قرار گرفته است. تامین آب شرب بهداشتی و سالم شهروندان، همواره یکی از دغدغه های مهم مسوولان این شهر می باشد. برای مدیریت منابع آب زیرزمینی، با ابزاری مانند شبیه سازها و یا مدلها، می توان با دقت قابل قبولی، شرایط مشابه آنچه در طبیعت موجود است را، بوجود آورد و به نتایج رضایت بخشی دست یافت. در این نوشتار، از میان آلودگی های مختلف آب زیرزمینی، نیترات، به دلیل قابلیت انحلال زیاد در آب، جذب کم و نیز پایداری ترکیب آن در آب، به عنوان بهترین شاخص برای نشان دادن آلودگی آب زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفته است. مدل کمی آبخوان شهر ری، با استفاده از کد نرم افزاری PMWIN 5.3 تهیه شد. سپس، اطلاعات نیترات چاه های آب شرب شهرری، از سال 1375 تا سال 1382 جمع آوری و پردازش شدند تا، به فرمت ورودی کد نرم افزاری MT3D تبدیل شوند. مقادیر ضرایب پخشودگی طولی و عرضی، طول پخش، ضریب جذب و غیره واسنجی شده و در نهایت، مدل کیفی آبخوان شهرری تهیه شد. نتایج مدل نشان دهنده آن است که، به علت فقدان شبکه جمع آوری فاضلاب در مرکز شهر، همچنان غلظت نیترات زیاد خواهد بود. در مناطق جنوب غربی شهر ری، به علت تاثیر شبکه فاضلاب، مقدار نیترات آبخوان به کمتر از 30 میلیگرم در لیتر کاهش پیدا خواهد کرد و به تدریج، دامنه کاهش نیترات آبخوان، از سمت غرب و جنوب غربی به سمت مناطق مرکزی شهر گسترش خواهد یافت. در جنوب شرقی، شرق و شمال شرقی شهرری، شاهد افزایش نیترات بوده، همچنین، حرکت تدریجی منحنی حداکثر نیترات آبخوان از مناطق مرکزی به سمت شرق و شمال شرقی شهرری را شاهد خواهیم بود.
    کلیدواژگان: مدلسازی کیفی آب زیرزمینی، شهر ری، نیترات، منابع آب، 3/5 MT3D - PMWIN
  • قاسمعلی عمرانی، افشین ملکی، علی شرافت مولا صفحه 11
    امروزه با پیشرفت علوم و تکنولوژی، تولید و مدیریت مواد زاید جامد نیز بسیار دگرگون شده است. یکی از جالب ترین گزینه ها در مدیریت مواد زاید جامد، بازیافت آن است که دارای صرفه اقتصادی و فواید زیست محیطی قابل توجهی است که متاسفانه، در کشور ما ایران، کار منسجم و یکپارچه ای تاکنون در کل کشور صورت نگرفته است. تنها در سال 1382، طرح توجیه فنی و اقتصادی بازیافت در کل کشور و استان سیستان و بلوچستان به اجرا درآمده است تا پتانسیل بازیافت تعیین شود. ابتدا، براساس توزیع جغرافیایی و جمعیتی سه شهر زاهدان، ایرانشهر و چابهار به عنوان شاهد، جهت نمونه برداری و انجام آنالیز فیزیکی و شیمیایی انتخاب شدند. درصد اجزا تشکیل دهنده زباله، چگالی، درصد رطوبت سرانه زباله خانگی و پارامترهای شیمیایی مانند نسبت PH، C/N، ارزش حرارتی مطابق روش های استاندارد انجام شد و با استفاده از جمعیت موجود در استان کمیت و کیفیت مواد زاید در کل استان تعیین شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که سرانه زباله 504 گرم به ازای هر نفر در روز، چگالی برابر 182.8kg/m3 و درصد رطوبت برابر 25.5% است و چابهار با 690 گرم بالاترین سرانه زباله را داراست. بیشترین درصد اجزا موجود در زباله مورد بررسی مربوط به مواد گیاهی با 53% معادل 284.41 تن در روز است. سپس، پلاستیک و کاغذ به ترتیب با تولیدی معادل 57.95 و 56.34 تن در روز می باشد. نسبت C/N برابر 22 و ارزش حرارتی زباله برابر 8972 کیلوژول بر کلیوگرم است. با توجه به بافت جمعیتی استان و روند افزایش رفاه و کیفیت زندگی، پیش بینی می شود که در آینده، سرانه زباله روند صعودی داشته باشد. همانطور که انتظار می رود، بیشترین اجزا تشکیل دهنده در زباله استان مواد گیاهی است با این حال در مقایسه با سایر استانها بویژه استانهای همجوار مثل کرمان (68.2%) در حد پایین تری است که علت اصلی آن، مربوط به الگوی مصرف و شیوه زندگی در این استان است. از سوی دیگر، پایین بودن نسبت C/N و رطوبت زباله، امکان تبدیل این بخش قابل توجه را به کود دشوار می سازد و چون این بخش از لحاظ کمی و کیفی دارای پتانسیل بالایی برای بازیافت بوده، ضرورت برنامه ریزی و تنظیم نسبت C/N و رطوبت کاملا مشهود است. با این حال، موفقیت این برنامه، منوط به افزایش آگاهی و مشارکت عمومی برای انجام موثر و پیگیر بازیافت از مبدا است. سایر اجزا قابل بازیافت در زباله استان به ترتیب پلاستیک و کاغذ می باشد که هر دو می تواند بازده اقتصادی مناسبی به دنبال داشته باشند.
    کلیدواژگان: بازیافت، مواد زائد جامد، کمپوست، کیفیت فیزیکی و شیمیایی
  • شهلا حبیبی واحد زنجانی، مسعود ترابی آزاد، علی اکبر بیدختی صفحه 19
    در این نوشتار، مدلهای عددی پیش بینی حرکت لکه نفت ناشی از ریزش اتفاقی در خلیج فارس که در داخل و خارج از کشور مطالعه شده است، بررسی می شود. معادلات حاکم بر حرکت لکه نفت، معادلات ناویراستوکس، پیوستگی و معادله انتقال غلظت است و سایر معادلات حاکم بر فرآیندهای موثر بر حرکت و خواص نفت بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که پارامترهای اصلی موثر در معادله انتقال، ترم تعادل جرمی (منبع چشمه و چاه) و ضرائب پخش افقی و عمودی بوده و در معادله تبخیر، پارامترهای فشار بخار نفت و ضریب انتقال جرم و در معادله پخش عمودی، پارامترهای ارتفاع موج و خواص نفت (چگالی و ویسکوزیته) دارای اهمیت است. اعداد بدون بعد به کار رفته در معادلات ضریب انتقال تبخیر، و پخش عمودی غلظت به ترتیب عدد اشمیت و عدد ریچارد سون است. با توجه به مطالعات انجام شده، مدل ایده آل سه بعدی جهت پیش بینی حرکت لکه نفت و لکه میعانات گازی در خلیج فارس پیشنهاد می گردد که، نتایج اولیه مدل با توجه به تئوری های معتبر و سایر مطالعات در توافق بوده است. مقادیر و جهت ذرات نفت و میعانات گازی در ترازهای مختلف طی 55 ساعت بررسی شده است. در مدل سه بعدی، از تقریب بوسینسک و معادلات لیپس استفاده شده است و تقریب هیدروستاتیک بکار نرفته است. جهت بررسی میدان جریان از روش اویلری که در آن سرعت سیال در هر نقطه در سیال در هر زمان تعیین می شود، استفاده شده است.
    کلیدواژگان: مدل عددی، لکه نفت، خلیج فارس، عدد ریچاردسون، عدد اشمیت
  • سهیل سبحان اردکانی، عباس اسماعیلی ساری، مهرداد چراغی، لیما طیبی، محمود قاسمپوری صفحه 33
    امروزه پیامدهای مختلف آلودگی هوا به خصوص اثرات بهداشتی آن از جمله ایجاد و تشدید بیماری های تنفسی، عصبی، قلبی و عروقی باعث شده است که نظارت و کنترل کیفیت هوا به صورت امری گریزناپذیر در تمام جوامع در راس مسایل ملی مطرح شود. از آن جا که آلودگی هوای تنفسی شهر تهران در مقایسه با سایر کلان شهرهای جهان که برنامه های مدون پایش را به مورد اجرا گذاشته اند در اکثر موارد فراتر از حد استاندارد می باشد، لذا انجام تحقیقی در زمینه بررسی کیفیت هوای این کلان شهر، ضروری به نظر می رسد. در این تحقیق برای نخستین بار شاخص کیفیت هوا از طریق درون یابی بین غلظت آلاینده ها برای پنج آلاینده اصلی O3, PM10, CO, SO2 و NO2 هواش شهر تهران در سال 1383 محاسبه و کیفیت بهداشتی هوا در گروه های خوب، متوسط، غیربهداشتی برای گروه های حساس، غیربهداشتی، خیلی غیربهداشتی و خطرناک طبقه بندی گردید.
    نتایج بدست آمده از شاخص کیفیت هوا مبین این است که در سال 1383، 262 روز کیفیت هوای تهران از حد استاندارد تعیین شده توسط آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده (ie.AQL=100) تجاوز کرده، در 12 درصد از روزهای سال خیلی غیربهداشتی و در 0.50 درصد از روزها خطرناک- که در موارد تجاوز کیفیت هوا از حد استاندارد در 83 درصد از موارد آلاینده مسوول منواکسیدکربن بوده است. همچنین ماه های مرداد، شهریور و مهر 1383، با میانگین شاخص های 190، 185 و 188 آلوده ترین ماه های سال بوده اند. در مقایسه نتایج حاصل از این تحقیق با تحقیقاتی که در سنوات گذشته انجام شده است، می توان نتیجه گیری کرد که کیفیت بهداشتی هوای تهران در سال 1383 نسبت به آن سال ها از بهبود چندانی برخوردار نبوده، و در وضعیت بسیار وخیمی از نظر حفظ سلامتی اعضای جامعه به ویژه گروه های حساس قرار دارد، که یکی از مهمترین دلایل آن افزایش روزافزون ورود خودروها به ناوگان حمل و نقل شهری و عدم خروج خودروهای فرسوده از این چرخه می باشد.
    کلیدواژگان: کیفیت بهداشتی هوا، شاخص کیفیت هوا، شاخص استاندارد مواد آلاینده، شاخص آلودگی هوا
  • محمد جواد جعفری، فریده عتابی، محمد خرم صفحه 39
    آلودگی هوای ناشی از زندگی مدرن امروزی و فعالیت های بشر، یکی از معضلات بزرگ کلان شهرهایی مانند تهران است که می تواند اثرات زیست محیطی مهمی برجای بگذارد. با توجه به اینکه حمل و نقل، سهم عمده ای در آلودگی هوای تهران دارد استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، بعنوان یک گزینه برتر جهان، جهت پیشگیری و کنترل آلودگی هوا ضروری است. یکی از وسایل حمل و نقل عمومی سریع، مطمئن و ایمن که دارای کمترین اثرات سوء زیست محیطی است، مترو می باشد. در حال حاضر متروی تهران، سهم عمده ای در کاهش آلودگی هوای شهر تهران دارد. در این مطالعه، اقدام به بررسی اثرات زیست محیطی ناشی از خروجی هواکش های بین ایستگاهی نظیر منواکسید کربن، رطوبت نسبی، دما و سرعت جریان هوا در سیستم های تهویه بین ایستگاهی نیمه شمالی خط 1 متروی تهران شد. نتایج حاصل از این تحقیق، با استانداردهای زیست محیطی، هوای پاک و نتایج اندازه گیری آلاینده های هوای شهر تهران که توسط شهرداری تهران و سازمان حفاظت محیط زیست انجام می گیرد، مقایسه شد. طبق اندازه گیری های انجام شده، در این بررسی مشخص شد که میانگین روزانه منواکسید کربن خروجی هواکشهای بین ایستگاهی متروی تهران %30-40 کمتر از میانگین روزانه منواکسید کربن شهر تهران است. این میانگین در مقایسه با هوای پاک کمتر از حد استاندارد یعنی 9 PPM بود. میانگین روزانه درجه حرارت هوای خروجی از هواکش های بین ایستگاهی مترو بین 21-27 درجه سانتیگراد ثابت و در گرمترین روزهای سال یعنی در ماه های تیر و مرداد، حدود 10 درجه سانتیگراد کمتر از میانگین روزانه درجه حرارت هوای شهر تهران است. بدلیل فعالیت دایم سیستم تهویه مناسب در مترو، میانگین روزانه رطوبت نسبی در حدود %40-50 ثابت است و در حدود 15% بیشتر از میانگین روزانه رطوبت نسبی هوای شهر تهران است. نتایج نشان داد که سرعت جریان هوای خروجی هواکش های بین ایستگاهی مترو، مستقل از تغییرات سرعت جریان هوای شهر تهران است. این مطالعه نشان داد که سیستم تهویه متروی تهران در شرایط عادی یک سیستم مناسب محسوب شده و علاوه بر کاهش آلودگی هوای شهر تهران در افزایش کیفیت هوای اطراف خروجی هواکش های بین ایستگاهی نیز می تواند موثر باشد.
    کلیدواژگان: مترو، آلودگی هوا، منواکسید کربن، تهویه، سرعت جریان هوا، رطوبت نسبی، زیست محیطی
  • طاهره ناجی، شهربانو عریان، سارا کرمی صفحه 51
    در این تحقیق، سمیت حاد فلز سنگین کبالت روی ماهی کپور معمولی (Cyprinus Carpio) در شرایط آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در سال 1384 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش ها، به روش استاندارد O.E.C.D طی 96 ساعت انجام شد. ماهی ها، به طور تصادفی به 8 گروه 10 تایی تقسیم شدند. میانگین طولی و وزنی ماهی ها به ترتیب 9±1.5 سانتی متر و 10.125±2.19 گرم بود. یک گروه به عنوان گروه شاهد و 7 گروه تحت تیمار در معرض غلظتهای 50، 100، 200، 300، 400، 500 و 600 میلی گرم در لیتر کلرید کبالت قرار گرفتند. کلیه پارامترهای مهم فیزیکی، شیمیایی و فیزیکوشیمیایی آب نظیر pH، اکسیژن محلول، سختی، درجه حرارت، EC، قلیائیت، فسفات، نیترات و نیتریت اندازه گیری شد. آزمایش ها با هفت تیمار و دو تکرار در هر تیمار انجام شد. داده ها با استفاده از برنامه نرم افزاری SPSS و روش تحلیل آماری Probit Analysis مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقدار 96LC50 ساعته کلرید کبالت برای ماهی کپور معمولی، در دو تکرار اول و دوم به ترتیب 328 و 327 میلی گرم در لیتر بدست آمد. بطور کلی، افزون مواد شیمیایی به نفت خام و آب های تزریقی، سبب افزایش خاصیت ژنوتوکسیک و سمی می شود. نظر به اینکه، 800 تا 1200 بشکه در روز، آب حاوی مواد شیمایی مذکور و مواد شیمیایی دیگر که جهت اهداف ویژه به آب تزریقی افزوده می گردد، به محیط زیست دریای خلیج فارس تخلیه می شوند، امید است که با تولید و جایگزین کردن ترکیبات دیگر با اثرات ژنوتوکسیک و خاصیت سمی کمتر و متناسب با ترکیب نفت منطقه سیری، گام بزرگی در حفظت سلامت محیط زیست خلیج فارس و حفظ تنوع زیستی این اکوسیستم پهناور برداشته شود.
    کلیدواژگان: کلرید کبالت، ماهی کپور معمولی، Cyprinus carpio، LC50
  • لیما طیبی، جعفر سیف آبادی، عبدالمحمد عابدیان، ناصر آق صفحه 59
    در این نوشتار قابلیت تخمه گشایی و ارزش غذایی ناپلیوس آرتمیای ارومیه و اثر دما بر این فاکتورها بررسی شد. آزمایشات با دو سطح دمای 25 و 30 درجه سانتی گراد، در سه تکرار و به صورت طرح بلوک های کاملا تصادفی انجام گرفت. قابلیت تخمه گشایی سیست ها در این دماها طبق روش استاندارد تعیین شد. ناپلیوس های لازم جهت انجام آزمایشات مشخص کردن ترکیبات شیمیایی بدن در مخازن پنج لیتری کشت و پس از 24 ساعت برداشت شدند. میزان وزن خشک، پروتئین، چربی، خاکستر، کربوهیدرات، انرژی و ترکیب اسیدهای چرب ناپلیوس ها در هر یک از این دماها، سنجیده و مقدار وزن خشک انفرادی ناپلیوس ها و ترکیب زیست- شیمایی انفرادی بدن ناپلیوس به دست آمد. نتایج نشان داد که، درصد و کارآیی تخمه گشایی با افزایش دما افزایش یافته که در مورد درصد تخمه گشایی این افزایش معنی دار بود (P<0.05). مقدار ارزش غذایی ناپلیوسها نیز در بیشتر موارد با افزایش دما کاهش یافت. ولی این اختلافات جزیی بوده و از نظر آماری معنی دار نبوده است (P>0.05). در پایان، با توجه به نتایج به دست آمده، دمای 30 درجه سانتی گراد برای تخمه گشایی سیست ها پیشنهاد می شد، که تحت این شرایط، ضمن آنکه قابلیت تخمه گشایی سیست ها افزایش می یابد، ارزش غذایی ناپلیوس ها نیز حفظ می شود.
    کلیدواژگان: آرتمیای ارومیه، دما، قابلیت تخمه گشایی، ارزش غذایی
  • فرشید کفیل زاده، محمد کارگر، الهام کدیور صفحه 67
    رودخانه خشک که از داخل شهر شیراز عبور نموده و به دریاچه مهارلو منتهی می شود یک رودخانه فصلی بوده و به طور دایم مورد هجوم انواع فاضلاب های خانگی، تجاری، صنعتی و کشاورزی قرار می گیرد. در این تحقیق، به منظور بررسی کیفیت آب رودخانه از نظر آلودگی به فلزات سنگین کادمیم، روی، مس، آهن و نیکل، 6 ایستگاه انتخاب، و در اردیبهشت سال 1384 از آب آنها نمونه برداری شد. همچنین از برخی محصولات کشاورزی اطراف رودخانه نمونه برداری و میزان فلزات سنگین در آنها اندازه گیری شد. اختلاف میانگین غلظت هر فلز سنگین، در نمونه های آب با حداکثر مجاز آن جهت مقاصد آشامیدن، آب های سطحی، آبیاری و حیات آبزیان به وسیله آزمون t-student (در سطح اطمینان 95 درصد) مقایسه شد. نتایج نشان داد که، ایستگاه 1 (پل معالی آباد) فاقد فلزات سنگین فوق بوده و آب آن، جهت هر گونه استفاده ای کاملا مناسب است. آب ایستگاه های 2 (پل نمازی)، 3 (پل پارکینگ)، 4 (پل سلمان) و 5 (پل شریف آباد) به منظور استفاده های آشامیدن، آبیاری و حیات آبزیان مناسب نیستند ولی از نظر آبهای سطحی مناسب است. آب ایستگاه 6 (انتهای خرچول) برای آشامیدن و حیات آبزیان غیرقابل استفاده ولی، از نظر آبهای سطحی و آبیاری مناسب است. در مورد محصولات کشاورزی، برخی از آنها دارای فلزات سنگین بوده ولی فقط میزان مس در کلیه گیاهان و آهن در یک مورد به صورت معنی دار از حداکثر مجاز بیشتر است.
    کلیدواژگان: آلودگی، فلزات سنگین، رودخانه خشک شیراز
  • پروین نصیری، سید شمس الدین علیزاده، فریده گلبابایی، سید جمال الدین شاه طاهری صفحه 77
    هر روز در محیط های کار رویدادهای متعددی رخ می دهند که باعث مرگ و آسیب می شوند. این حوادث، اغلب به علت عدم شناسایی خطرات بالقوه و آموزش صحیح کارگران اتفاق می افتد. از این رو، شناسایی و ارزیابی خطرات محیط کار، می توان از بسیاری از حوادث پیشگیری کرد. و عدد ریسک آنها را محاسبه و کنترل های مورد نیاز را ارایه داد. روش JSA به صورت سیستماتیک، جهت شناسایی خطرات و ارزیابی ریسکهای آنها به منظور ارایه اقدامات کنترلی مناسب است. در این روش، هر مرحله از شغل به دقت بررسی می شود، خطرات بالقوه هر مرحله شناسایی و ارزیابی شده و بهتریه راه حل کنترل جهت حذف یا کاهش خطرات، ارایه می شود. در این تحقیق که، در یک شرکت تولیدی انجام شد با استفاده از روش JSA، 45 خطر شناسایی و ارزیابی شدند که از آنها 14 مورد غیر قابل قبول، 28 مورد نامناسب و 3 مورد قابل قبول با تجدیدنظر بود. برای حذف یا کاهش سطح ریسک هر کدام از این خطرات، راه حلهای کنترلی پیشنهاد شد که مهمترین راه حلهای کنترلی ارایه شده، آموزش کارگران، بالا بردن سطح آگاهی آنها از خطرات و نظارت مستمر بر کار آنها است.
    کلیدواژگان: آنالیز ایمنی شغل، شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک
  • سید محمدرضا علوی مقدم صفحه 89
    رشد سریع اقتصادی ژاپن در دهه 1960، باعث آلودگی شدید محیط زیست خصوصا آلودگی منابع آب شد. اولین قانون مربوط به کنترل آلودگی در ژاپن، در سال 1967، تحت عنوان «قانون اساسی برای کنترل آلودگی»، به منظور توسعه تمهیدات جامع برای کنترل آلودگی های مختلف محیط زیست تصویب شد. پس از آن، سیاست محیط زیست جامع در کشور ژاپن به تصویب رسید که هدف آن، حفظ کیفیت آب، جلوگیری از آلودگی حاصل از فعالیت های کشاورزی، حفاظت محیط زیست دریایی، حفاظت از محیط خاک و حفاظت از محیط زیست زیرزمینی و کنترل ضایعات بود. «حفظ سلامت انسان» و «محافظت از محیط های طبیعی» دو هدف اصلی ارایه استانداردهای زیست محیطی کشور ژاپن است. در رابطه با حفظ سلامت انسان، جمعا لیست 48 ماده شیمیایی در استاندارد کیفی منابع آب در نظر گرفته شده است. همچنین کلیه، محیط های آبی (شامل رودخانه ها، دریاچه ها و دریاها) براساس نوع مصارف آنها، به دسته های متفاوتی طبقه بندی شده اند که می توان به طبقه بندی آب رودخانه ها به شش گروه (براساس وضعیت کیفی آنها) اشاره نمود. هدف از ارایه این نوشتار، بررسی قوانین و استانداردهای کیفی منابع آب در کشور ژاپن است. از آنجا که کشور ژاپن در سالهای اخیر با وضع قوانین استاندارد مناسب و اجرای آن توانسته است کیفیت منابع آب موجود در کشور خود را تا حد قابل قبولی بهبود بخشد، بررسی آن می تواند راهکارهای مناسبی را در اختیار کشورهایی در حال توسعه مانند ایران در خصوص تدوین استانداردها قرار دهد.
    کلیدواژگان: استاندارد کیفی آب، کیفیت منابع آب ژاپن، حفظ سلامت مردم و محیط زیست
  • صفحه 106