نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال یازدهم شماره 1 (پیاپی 40، بهار 1388)

کارخانجات آسفالت از جمله صنایع ایجاد کننده آلودگی هوا هستند که نقش مهمی را در انتشار آلاینده های هوا خصوصا ذرات معلق ایفا می کنند. شهر مشهد که از جمله کلان شهرهای آلوده کشور به شمار می رود نیز دارای 5 کارخانه آسفالت در اطراف خود می باشد که با توجه به برد موثر 50 کیلومتری برای آلاینده های هوا، وجود این کارخانجات می تواند بر افزایش آلودگی شهر تاثیر گذاشته و صدماتی را به محیط زیست طبیعی و شهری منطقه وارد آورد. در این تحقیق ابتدا کارخانجات آسفالت منطقه شناسایی شده و اطلاعات لازم مرتبط با موضوع در خصوص آن ها جمع آوری گردید. سیستم تصفیه ذرات معلق در 4 کارخانه از نوع اسکرابرتر انتخاب شده بود و یک کارخانه نیز اصولا فاقد هر نوع سیستم تصفیه صنعتی بود. به منظور ارزیابی عملکرد سیستم های تصفیه در این کارخانجات با استفاده از دستگاه نمونه بردار ذرات معلق در هنگام فعالیت عادی، 3 نمونه قبل و 3 نمونه بعد از هر سیستم تصفیه، اخذ و تعیین مقدار شد. بر اساس نتایج نمونه برداری ها، میزان کل ذرات معلق(TSP) خروجی دودکش ها در این کارخانجات بین 345-260 میلی گرم بر مترمکعب بود، در حالی که این مقدار قبل از سیستم های کنترل کننده ذرات معلق، بین 485-270 میلی گرم بر متر مکعب بوده است. مقایسه TSP قبل و بعد از سیستم های کنترل کننده ذرات معلق نشان داد میزان کارایی سیستم های تصفیه به ترتیب در کارخانجات آسفالت شهرداری مشهد، آسفالت نمونه، آسفالت ره بان و آسفالت آستان قدس رضوی به طور متوسط 1/31%، 2/32%، 1/23% و 8/26% بوده است. چنانچه ملاحظه می شود سیستم های تصفیه عملکرد بسیار پایینی را نشان می دهند، چرا که انجمن متخصصان بهداشت صنعتی آمریکا عملکرد اسکرابرهای تر را بالاتر از 95% و برخی متخصصان دیگر بیش از 99% ذکر نموده اند. در بررسی علل موضوع مشخص شد، اشتباه در طراحی، اشکال در عملیات اسپری آب و عدم تعمیر و نگهداری مناسب و به موقع عوامل مهم کارآیی بسیار پایین در سیستم های مذکور می باشند.

این مقاله نتایج تحقیق انجام گرفته در مورد عملکرد آکوستیکی مانع های موازی ساده با سطوح و لبه های پخش کننده شیاردار را ارایه می نماید. در این تحقیق روش شبیه سازی عددی سطحی به منظور پیش بینی افت صدا در مانع ها به کار گرفته شده است. میزان افت صدا در مراکز باندهای 3/1 اکتاو باند در محل گیرنده های مختلف در فواصل بیست تا صد متر از سطح زمین تا ارتفاع 5/7 متر در مانع های پخش کننده دار برآورد و با نتایج مانع های موازی معادل با پوشش های جاذب وهمچنین سخت مقایسه گردید. یکی از موانع در ساختار مانع های موازی همواره به شکل T انتخاب شده است. در این تحقیق همچنین میزان افت کلی صدا در شبکه وزنی A برای گیرنده های مختلف در مانع های موازی طراحی شده محاسبه گردید.
استفاده از سطوح پخش کننده شیار دار روی لبه های سطوح و سطوح جانبی همه انواع مدل های مانع های موازی ساده طراحی شده در این تحقیق باعث افزایش عملکرد مانع های معادل با سطوح سخت گردید. همچنین مشخص گردید با کاهش فرکانس طراحی سطوح پخش کننده می توان عملکرد کلی مانع های موازی پخش کننده دار را افزایش داد. موثرترین مدل مانع های موازی ساده طراحی شده در این تحقیق برای صدای ترافیک، مانع موازی پخش کننده دار با فرکانس طراحی 400 هرتز می باشد.
روی هم رفته، عملکرد افزایشی موانع موازی پخش کننده دار در مقایسه با مانع موازی معادل سخت آن ها 8/5 دسی بل پیش بینی شده است. هرچند کاهش عرض سطوح پخش کننده مورد استفاده در موانع موازی به کار گرفته شده، ضریب جذب سطوح را بهبود بخشیده است، اما این افزایش ضریب جذب، تاثیرشیارها را در کارآیی آکوستیکی مانع پخش کننده دار کاهش داده و روی هم رفته، افت صدای مانع ها را در شبکه وزنی A کاهش می دهد.

در این تحقیق، روی تصفیه پذیری بی هوازی شیرابه محل دفن زباله و کارخانه کمپوست شهر مشهد در راکتورهای ناپیوسته با اختلاط کامل در مقیاس آزمایشگاهی، مطالعه ای انجام گرفت. به این منظور 4 راکتور ناپیوسته به صورت موازی با یکدیگر بهره برداری شد که راکتورهای شماره 1 و 3 به ترتیب حاوی شیرابه حاصل از محل دفن و کارخانه کمپوست با سوبسترای کل و راکتورهای 2 و 4 به ترتیب حاوی شیرابه حاصل از محل دفن و کارخانه کمپوست با سوبسترای محلول بود. تغییرات پارامترهای اکسیژن خواهی شیمیایی (COD)، pH و مقدار بیوگاز تولید شده با زمان در دمای 35 درجه سانتی گراد بررسی شد. pH اولیه در همه راکتورها به دلیل جوان بودن شیرابه ها پایین (بین 5 تا 5/5) بود. در راکتورهای حاوی سوبسترای کل، تغییرات چندانی در pH مشاهده نشد؛ اما در2 راکتور دیگر مقدار pH به حدود 3/8 رسید. غلظت COD اولیه در راکتورهای 1 تا 4 به ترتیب 72090، 66710، 89501 و 77760 میلی گرم بر لیتر اندازه گیری شد. به دلیل بالا بودن غلظت مواد معدنی و سمیت ناشی از آن ها، کاهش COD در راکتورهای 1 و 3 کند و درصد حذف COD به ترتیب 33 و 35 % بود. همچنین میزان حذف COD در راکتورهای 2 و 4 به ترتیب 96 و 97 % به دست آمد. این نتایج نشان می دهد که فرایندهای بی هوازی با نرخ بالا می تواند در تصفیه شیرابه جوان موثر باشد. مقدار بیوگاز تولید شده در راکتورهای 1 تا 4 به ترتیب 25، 86، 21 و 93 لیتر بود. همچنین نرخ بیشینه تولید بیوگاز در راکتورهای 1 و 3 ناچیز و در راکتورهای 2 و 4 به ترتیب 5/0 و 54/0 لیتر به ازای هر گرم COD حذف شده به دست آمد. در نهایت مدل ساده ای برای پیش بینی تولید بیوگاز بر اساس ضریب سینتیک در راکتورهای ناپیوسته ارایه شد.

در مطالعه حاضر دو پیش تصفیه انعقاد شیمیایی کلرورفریک (FeCl3) و شکست اسیدی پساب حاصل از عملیات استخراج روغن زیتون در طی فرآیند فوتوکاتالیستی با یکدیگر مقایسه شدند. فرآیند فوتوکاتالیستی با استفاده از TiO2 به عنوان فوتوکاتالیست در یک راکتور ناپیوسته با جریان برگشتی انجام گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده عملیات انعقاد شیمیایی در مقایسه با شکست اسیدی از بازده بالاتری برخوردار بوده و یون های آهن به دلیل خاصیت کاتالیزوری در جذب ترکیبات فنلیک به سطح TiO2 در ابتدای فرآیند فوتوکاتالیستی از یک سو و با شرکت در فرآیند اکسیداسیون در کنار فرآیند فوتوکاتالیستی از سوی دیگر بازده فرآیند را افزایش دادند. در این بررسی تغییرات دو عامل غلظت TiO2 و pH در کاهش شاخص های آلایندگی COD و کل ترکیبات فنلیک (TPh) مورد بررسی گرفت. نتایج نشان می دهد که شاخص های آلایندگی در فرآیند فوتوکاتالیستی با پیش تصفیه انعقاد شیمیایی حدود 24/69% برای COD و 16/88% برای ترکیبات فنلیک کاهش یافته است در حالی که کاهش این شاخص ها برای فرآیند با پیش تصفیه شکست اسیدی به ترتیب 66/62% و 87/57% بوده است.

هدف از این مطالعه کاهش ارتعاشات محیطی انتقال یافته از طریق زمین به ساختمان اداری ذوب شرکت فولاد خوزستان بود که باعث ناراحتی هایی برای کارکنان مشغول به کار در ساختمان مذکور می شد.
برای این منظور در ساختمان مذکور که دارای سه طبقه است، 14 نقطه تعیین و اندازه گیری ارتعاشات محیطی القا شده به کل بدن کارکنان در نقاط مذکور صورت گرفته و سپس با حد کاهش کارایی در اثر خستگی و حد مواجهه موجود در استاندارد ISO-2631 مقایسه شد. نتایج نشان داد که ارتعاشات در ساختمان اداری ذوب که در فاصله 25 متری از واحد اکسیژن شرکت پگاه کوشان واقع شده، بالاتر از شاخص کاهش کارایی در اثر خستگی و در بعضی نقاط هم بالاتر از حد مواجهه است.
لذا برای یکاهش ارتعاش پس از مطالعه گزینه های مختلف، روش کانالی انتخاب شد و پس از محاسبات، کانال به وسیله ماسه و دو لایه از یونولیت به ضخامت 20 سانتی متر پر گردید. اندازه گیری های بعدی، کارایی خوب این روش را در کاهش امواج سطحی نشان داد (50 تا 70%).

یکی از انواع روش های دفن زباله شهری استفاده از محل دفن با کنترل طبیعی (NAL) می باشد که مبنای اصلی طراحی این نوع محل های دفن بر اساس حرکت طبیعی شیرابه در لایه خاک زیرین استوار است و در این طراحی انتظار می رود که شیرابه توسط خاک غیراشباع که در زیر محل دفن قرار گرفته به طور طبیعی تصفیه شود.
استفاده از لاینرهای رسی متراکم شده در حذف طبیعی آلاینده های شیرابه به دلیل قابلیت دسترسی به مصالح مناسب در بخش قابل توجهی از ایران (به خصوص در منطقه کهریزک) و همچنین هزینه کمتر آن نسبت به استفاده از سایر لاینرها، در حال حاضر می تواند گزینه ای قابل بررسی باشد.
بر همین اساس کارایی لاینر خاکی متراکم شده در حذف آلاینده های مهم شیرابه با استفاده از خاک موجود در محل دفن کهریزک و در تماس با شیرابه این محل، در مقیاس آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور برای شبیه سازی هرچه بیشتر مدل آزمایشگاهی با شرایط واقعی، شیرابه تازه تا زمان اشباع شدن طبیعی خاک (52 روز) به صورت روزانه بر روی خاک رسی کوبیده شده قرار گرفته و ضمن تعیین نفوذپذیری نمونه، غلظت شیرابه خروجی از خاک اشباع اندازه گیری شده است.
بررسی های انجام شده در مورد توانایی لاینر رسی در حذف طبیعی آلاینده های مهم و نگران کننده شیرابه محل دفن کهریزک نشان می دهد که هرچند این نوع لاینر در حذف فسفات و تا حد زیادی سولفات کارایی دارد ولی حذف آلاینده هایی نظیر COD، BOD، نیترات، بی کربنات و کلراید یا بسیار کم صورت می گیرد و یا اصلا اتفاق نمی افتد.

توجه به برنامه ریزی زیست محیطی جهت استفاده شایسته و پایدار از جمیع امکانات سرزمین و پیشگیری از بحرانهای محیطزیستی محتمل، یکی از موضوعات جدیدی است که در سال های اخیر مورد توجه مدیران دولتی قرار گرفته است. در مطالعه حاضر، از مدل تلفیقی برنامه ریزی و مدیریت و با بهره گیری از تجزیه و تحلیل سیستمی جهت دستیابی به تلفیق برنامه ریزی استفاده از سرزمین با مسایل زیست محیطی و در نتیجه توسعه همه جانبه کمک گرفته شده است. در همین راستا منابع زیست محیطی در دو دسته شامل منابع اکولوژیک و اقتصادی-اجتماعی شناسایی شده و نقشه های منطقه مورد مطالعه در مقیاس های 1:50000 تا 1:250000 از سازمان های مختلف تهیه گردید سپس، داده ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) جهت ارزیابی توان اکولوژیک و همچنین برنامه ریزی دهستان کهک مورد تجزیه و تحلیل و طبقه بندی قرار گرفتند. در این راستا با استفاده از مدل مخدوم و هم پوشانی لایه های اطلاعاتی در محیط GIS توان اکولوژیک منطقه مشخص و امکانات و محدودیت های مربوط به هر یک از بخش ها دسته بندی و اولویت بندی شد و متناسب با آن 6 ایده کلی مطرح گردید که هر یک از این ایده ها جداگانه و به اشکال مختلف ترکیب شد و راه حل های مختلفی به دست آمد. سپس با استفاده از ماتریس حصول به اهداف (GAM) از بین راه حل های مختلف راه حل مناسب انتخاب گردید.

این مقاله به بررسی اثرات زیست محیطی آب زی پروری می پردازد. از نظر تولید غذای حیوانی، سرعت رشد آب زی پروری بیش تر ازسایربخش ها است که می تواند بهترین اقدام در جهت حفاظت از اکوسیستم های دریایی تلقی شده و سبب کاهش تعداد ماهی های صید شده از دریاها واقیانوس ها باشد. هم اکنون حداقل 60% از جمعیت گونه های در معرض تهدید ماهی به دلیل اثرات منفی بر زیستگاه ها رو به کاهش است که با آب زی پروری امکان پرورش این گونه ها فراهم می آید. توسعه آب زی پروری، افزایش بهره وری پرورش آب زیان، استقرار مراکز تکثیر ماهی و تشکیل سازمان های حمایت کننده، از بهترین راهبرد های ممکن برای تحقق این هدف می باشد. در این مقاله آمار جهانی رشد سالانه آب زی پروری و گونه های مهم پرورش یافته در سه دهه اخیر مورد مقایسه قرار گرفته و سپس چند برنامه در برای حفاظت از اکوسیستم های آبی ارایه گردیده است.

جیوه یکی از سمی ترین فلزات سنگین می باشد. استفاده های صنعتی از فلز سمی جیوه آلودگی محیط زیست را به همراه داشته است. یکی از بهترین راهکارها جهت حذف جیوه از طبیعت و پساب کارخانجات استفاده از باکتری های موجود در مناطق آلوده می باشد. این باکتری ها از طریق فرآیند احیای Hg(II) به Hg(0) قادر به حذف جیوه از محیط اطراف خود هستند. رودخانه کر در استان فارس به دلیل همجواری با صنایع مختلف، همواره آلودگی های زیست محیطی مختلف از جمله آلودگی به جیوه را متحمل می شود. در این تحقیق نمونه گیری از آب و رسوبات 4 ایستگاه در طول رودخانه کر در 4 فصل سال (از تابستان 1385 تا بهار 1386) انجام گرفت. جداسازی باکتری های مقاوم از طریق غنی سازی و کشت مستقیم در محیط جامد حاوی جیوه صورت گرفت. میزان مقاومت باکتری ها در محیط کشت LB broth و در غلظت های 10 تا 90 میلی گرم کلرید جیوه در هر لیتر، ارزیابی شد. توانایی حذف جیوه توسط مقاوم ترین باکتری های جدا شده، از طریق اندازه گیری میزان جیوه باقی مانده در محیط کشت، محاسبه گردید. گروه های باکتریایی مختلف نظیر، Pseudomonas sp.، Serratia marcescens، E.coli Bacillus sp. و... به عنوان باکتری های مقاوم به جیوه شناسایی شدند. برخی از باکتری ها قادر به تحمل غلظت 70 میلی گرم کلرید جیوه در هر لیتر نیز بودند. توانایی حذف جیوه در این باکتری ها بین 28 تا 86 % متغیر بود. بیشترین توانایی حذف جیوه در باکتری Pseudomonas sp.3 جدا شده در فصل بهار مشاهده شد. این باکتری می تواند کاندید مناسبی جهت به کارگیری در حذف زیستی جیوه از پساب کارخانجات باشد.

مواد آلاینده ناشی از صنایع سیمان شامل گرد و غبار، ترکیبات کربن دار، اکسیدهای گوگرد واکسیدهای ازت است.در بین این مواد ذرات گرد و غبار به خاطر تولید وانتشار بیشتر در محیط از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در این مقاله اثر ذرات گردو غبار ناشی از کارخانه سیمان آبیک بر تنوع وتراکم پوشش گیاهی(مرتعی) مورد بررسی قرار گرفته است. نوع ومقدار عناصر موجود در خاک، تنوع وتراکم گیاهان مرتعی ومقدار رسوب ذرات سیمان بر روی اندام گیاهان درفواصل وجهات مختلف از منبع انتشار اندازه گیری شده است.
نتایج حاصل از آنالیز عناصر نمونه های خاک، ارزیابی تراکم گیاهان مرتعی، میزان ذرات رسوب یافته بر روی گیاهان و ارزیابی تنوع پوشش گیاهی نشان می دهد که بین تنوع وتراکم پوشش گیاهی با رسوب ذرات گردو غبار خروجی از دودکش های کارخانه یک همبستگی معکوس برقرار است. هر قدر از منبع انتشار ذرات دورتر می شویم میزان رسوب ذرات کاهش وتنوع وتراکم پوشش گیاهی افزایش می یابد. در اطراف کارخانه میزان رسوب ذرات بیشتر وتنوع گونه ها کمتر می شود. در این منطقه تعدادی از گونه های مقاوم مثل ورک ودرمنه جایگزین می شوند.

به منظور تعیین عوامل موثر بر پراکنش و فراوانی پرندگان در پارک ملی کلاه قاضی و پناهگاه حیات وحش موته برخی از عوامل محیطی نظیر وضعیت آب و هوایی، پوشش گیاهی و پستی و بلندی مورد مطالعه قرار گرفت. هر منطقه به شبکه ای از سلول ها با مساحت یک کیلومتر مربع تقسیم و تعداد 405 سلول به صورت تصادفی انتخاب و نمونه برداری گردید. داده های حاصل با رسته بندی و رگرسیون چند متغیره مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که پراکنش پرندگان دراین دو ناحیه در سه دسته قابل تشخیص است. دسته ای از پرندگان نظیر هوبره و چکچک بیابانی در دشت های بدون شیب و هموار گسترش یافته اند. دسته دوم پرندگانی هستند که به مجاورت با انسان و زندگی در کنار مناطق مسکونی و باغات و مزارع سازش یافته اند که از این دسته می توان کلاغ ها، سبز قبا و دم جنبانک ها را نام برد. دسته سوم پرندگانی هستند که نواحی کوهستانی و واریزه های کوهپایه ای را به عنوان زیستگاه بر می گزینند نظیر چکچک سر سیاه، طرقه بنفش و زاغ نوک سرخ. به نظر می رسد که اشکال پستی و بلندی زیستگاه مهم ترین عامل موثر بر ترکیب و فراوانی پرندگان در این دو ناحیه است. ترکیب و غنای گونه ای تا حد زیادی با پیچیدگی ماده زمینه زیستگاه در ارتباط است. از سوی دیگر غنای گونه ای و فراوانی گونه ای با افزایش ارتفاع افزایش می یابد که احتمالا به دلیل کاهش خشکی با افزایش ارتفاع می باشد. این نتایج متفاوت از گرادیان پراکنش و فراوانی پرندگان در عرض های شمالی منطقه دیرین شمالگان می باشد.

آمونیاک ماده ای سمی و خطرناک برای ماهی است که در آب به دو شکل یونیزه(NH4+) که غیر سمی و شکل مولکولی (NH3) که برای ماهی سمی است،وجود دارد.
در این پژوهش اثر سمیت حاد آمونیاک بر گونه کپور معمولی (Cyprinus carpio) در شرایط آزمایشگاهی بررسی شد.
ماهیان مورد استفاده در این آزمایش ماهیان انگشت قد 10 تا 20 گرمی بودند که ابتدا میزان LC50 آمونیاک در زمان های 24، 48، 72و 96 ساعت به دست آمد که به ترتیب 4/23، 5/20، 25/16،25/14 میلی گرم در لیتر آمونیاک کل که معادل 20/2، 85/1، 45/1، 99/0 میلی گرم در لیترآمونیاک مولکولی(NH3) می باشد، محاسبه گردید.(میانگین نوبت اول و دوم)سپس بافت کبد ماهی کپور معمولی در مجاورت با غلظت های مختلف آمونیاک که به ترتیب 25،20،14،8میلی گرم در لیتر آمونیاک کل که معادل31/0، 88/0، 73/1، 51/2میلی گرم در لیترآمونیاک مولکولی(NH3) بودند قرار داده شد و از نظر ضایعات میکروسکوپی و هیستوپاتولوژیک مورد بررسی قرار گرفت.نتایج حاصل نشان دادکه در کبدپس ازقرار گیری در مجاورت با آمونیاک پدیده هایی نظیرادم داخل سلولی هپاتوسیت هاونکروز هپاتوسیت ها و در غلظت های بالاترپرخونی، نکروز کانونی مزمن،نکروز بافتی،نفوذ سلول های آماسی، آنمی، ترومبوزعروق و حضور ملانین و صفرا تا حد نسبتا زیاد در غلظت های بسیار بالاتر حضور ملانین و صفرا در حدبسیارزیاد به همراه خونریزی مشاهده شد.