فهرست مطالب

علوم و تکنولوژی محیط زیست - سال یازدهم شماره 4 (پیاپی 43، زمستان 1388)

فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال یازدهم شماره 4 (پیاپی 43، زمستان 1388)

  • 320 صفحه، بهای روی جلد: 18,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1389/04/25
  • تعداد عناوین: 26
|
  • امیرحسان حسنی، گلناز سجادی نایینی صفحه 387
    یکی از مطالب مورد بررسی در دنیا در حال حاضر بررسی آلودگی ناشی از منابع آلاینده غیرنقطه ای است. یکی از این منابع پمپ بنزین ها هستند که آلودگی ناشی از آن ها می تواند بر محیط زیست اطراف پمپ بنزین ها خصوصا هنگام بارندگی تاثیر بگذارد. در این تحقیق وضعیت پمپ بنزین های شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت و پس از تعیین تعداد پمپ بنزین های سطح شهر تهران بر روی نقشه جغرافیایی، برای بررسی میزان آلودگی ناشی از این پمپ بنزین ها بر محیط زیست اطراف خصوصا منابع آب سطحی از تعداد 104 پمپ بنزین، تعداد 9 جایگاه دو جایگاه 139و106درشمال شهر تهران، دوجایگاه 13و23درغرب شهرتهران، دوجایگاه 124و154درشرق شهرتهران، دوجایگاه 145و163درمرکزشهرتهران و جایگاه 16درجنوب شهرتهران به عنوان نمونه جهت نمونه برداری انتخاب شدند و آزمایش های pH، هدایت الکتریکی، مواد جامد معلق، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی و هیدروکربن های نفتی در سه دوره زمانی مهر، آذر و اسفند 84 بر روی نمونه های آب برداشته شده از 9 جایگاه انتخابی صورت گرفت. پس از بررسی داده های حاصل از آزمایش های جایگاه های مختلف مشخص گردید که جوی های آب اطراف جایگاه ها دارای آلودگی بوده و میزان اکسیژن مورد نیاز شیمیایی در این ایستگاه ها بین 110 تا mg/lit 1140 و میزان مواد جامد معلق آن ها بین 100 تا mg/lit 800 متغیر بوده که ناشی از شستشوی پمپ بنزین ها می باشد و میزان آلودگی در جایگاه هایی که به طور مرتب شستشو نمی شوند به مراتب بیشتر است. همچنین نتایج مربوط به آزمایش های هیدروکربن های نفتی (TPH) مقادیر بالایی از آلودگی هیدروکربنی را در جوی های اطراف جایگاه ها خصوصا در جایگاه هایی که جریان آب موجود در جوی آن ها کم یا ساکن می باشد نشان می دهد. بیشترین میزان آلودگی در بین سه دوره نمونه برداری مربوط به نمونه برداری آذر ماه (فصل بارندگی) است. با توجه به تحقیق انجام شده مشخص می گردد که جایگاه های سوخت رسانی نقش موثری در آلوده کردن منابع آب اطراف پمپ بنزین ها و ورود ترکیبات هیدروکربنی به آن ها را دارند.
    کلیدواژگان: رواناب های سطحی، منابع آلاینده غیر نقطه ای، جایگاه سوخت رسانی، آلودگی هیدروکربنی
  • حسین قدمیان، فریده عتابی، حسنعلی ازگلی صفحه 399
    سیستم پیل سوختی تولید مجددRegenerative Fuel Cell از گروه سیستم های مستقیم تبدیل انرژی به عنوان یک سیستم ذخیره-تولید انرژی نوین مطرح است. این سیستم یک ساختار مرکب شامل زیرسیستم های الکترولیز / پیل سوختی می باشد که مولد آن سیستم فتوولتائیک خورشیدی است. به عبارت ساده مولکول های آب در فرآیند الکترولیز به مولکول های هیدروژن و اکسیژن تجزیه می شود و گازهای حاصل در مخازن فشار بالا ذخیره می گردد، سپس گاز هیدروژن به عنوان سوخت (حامل انرژی) وارد پیل سوختی شده و تولید انرژی الکتریکی می نماید. نتایج حاصل از محاسبات، مدل سازی و طراحی مهندسی نشان می دهد، تغییر وضعیت حامل انرژی از وضعیت الکتریکی به احتراق سرد شیمیایی در بخش پیل سوختی به منزله تولید انرژی داخلی در سیستم بوده و به میزان قابل ملاحظه ای نرخ شدت انرژی تولیدی و ضریب عملکرد سیستم را افزایش می دهد، زیرا با اتصال سیستم فتوولتائیک به واحدهای الکترولیز/ پیل سوختی و با استفاده از انرژی تولید شده در بخش فتوولتائیک، برای سیستم نمونه با ظرفیتkW 1 تولید انرژی داخلی به میزانkW 302/2تولید می شود و همچنین به تبع آن میزان انرژی تولیدی در مجموعه RFC افزایش یافته و بازده کلی سیستم به میزان 45/29% خواهد بود.
    در این تحقیق عملکرد عمومی سیستم و زیر سیستم های مربوط و مطالعات ظرفیتی مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از فرمولاسیون الکترولیز، پیل سوختی و سلول های فتوولتائیک به صورت جداگانه، مدل سازی با الگوریتم های غیرخطی انجام شده و به کمک نرم افزار GAMS انتگراسیون این سیستم ها صورت گرفته است. همچنین با انجام یک نمونه موردی مطالعاتی، راهکارها به منظور محاسبه و طراحی گام به گام سیستم های پیل سوختی تولید مجدد، ارایه شده است.
    کلیدواژگان: پیل سوختی تولید مجدد، مدل سازی و انتگراسیون، سلول های فنوولتائیک، الکترولیز، چگالی توان، نرم افزار CAMS
  • آرسیا خان فکر، مانی آزادمند، مرتضی امرونی حسینی صفحه 417
    سهم عمده ای از تولید ترکیبات آلاینده در جهان ناشی از گازهای حاصل از احتراق سوخت خودرو ها می باشد. بنابراین بهبود کیفیت سوخت به عنوان یکی از عوامل کلیدی در کاهش آلودگی هوا مورد توجه قرار گرفته است.
    اکسیداسیون و پلیمریزاسیون الفین ها و ترکیبات آروماتیک سنگین بنزین سبب ایجاد رسوباتی در کاربراتور، انژکتور و حتی محفظه احتراق شده که سبب می شود، میزان گاز های آلاینده نظیرHC، NOX، CO به دلیل احتراق ناقص سوخت افزایش یابد. جهت جلوگیری از تشکیل رسوبات، صابونی با نام شیمیایی کولین استئارات که به صورت نانو ساختار سنتز شده، به عنوان یک افزودنی پاک کننده جدید جهت کاهش آلایندگی حاصل از احتراق سوخت موتور های بنزینی مورد مطالعه قرار گرفته است.
    در این پژوهش به انتخاب یک فعال کننده سطحی مناسب و تهیه امولسیونی پایدار از نانو صابون در بنزین به کمک فعال کننده سطحی پرداختیم.
    در ادامه، امولسیون حاوی نانو صابون در مقادیر مختلف به بنزین افزوده شد و آزمون آلایندگی گازهای خروجی خودرو انجام گرفت. همچنین فعال کننده سطحی در مقادیر مختلف و بدون استفاده از نانو صابون به بنزین افزوده شد و مجددا آزمون آلایندگی گاز های خروجی انجام یافت.
    بررسی نتایج نشان می دهد که به کارگیری کولین استئارات نانو ساختار، به عنوان یک ترکیب اکسیژن دهنده با قابلیت پاک کنندگی بسیار بالا می تواند متناسب با میزان استفاده در بنزین و نوع خودرو، به طور متوسط باعث کاهش 30 تا 50 در صدی میزان دو آلاینده مهم CO و HC شود ولیکن اثر مثبتی بر کاهش یا افزایش مقدار NOX ندارد.
    کلیدواژگان: نانو، کولین استئارات، آلایندگی خودرو، بنزین
  • محمدرضا دوستی، نبی الله منصوری، امیرحسام حسنی، افسانه موفق صفحه 427
    دفن لجن های حاصل از تصفیه شیمیایی دستگاه های کنترل آلودگی هوا نظیر شوینده های تر، سبب آلودگی شدید خاک به فلزات سنگین شده است. در سال های اخیر آلودگی خاک به عنوان یکی از مهم ترین مسایل زیست محیطی مطرح شده است. فرایندالکتروکینتیک (ER) روشی موثر برای رفع آلودگی و احیای خاک های آلوده به فلزات سنگین می باشد اما کارایی آن برای حذف فلزات از لجن های شیمیایی هنوز به اثبات نرسیده است. در این پژوهش کارایی فرایند الکتروکینتیک در حذف فلز سرب از لجن های شیمیایی آلوده، بررسی شده است.
    در این تحقیق به وسیله فرایند انعقاد و لخته سازی با آهک، نمونه لجن شیمیایی با غلظت 1000 میلی گرم بر کیلوگرم در آزمایشگاه تهیه گردید و درون یک راکتور از جنس پلکسی گلاس به ابعاد 4×4×6/25 سانتی متر قرار داده شد. سپس جریان برق مستقیم با گرادیان ولتاژ 1 ولت بر سانتی متر در طول نمونه ایجاد گردید. در تمام آزمایش ها از آب مقطر به عنوان محلول آنولیت و کاتولیت استفاده شد.
    سیستم برای زمان های ماند 7، 14، 28 و 42 روز راه اندازی گردید. در پایان هر دوره آزمایش، pH لجن از میزان اولیه(حدود 12) به 2 تا 3 در نزدیک آند و 13 تا 14 در مجاورت کاتد تغییر نمود. نتایج به دست آمده نشان داد که زمان ماند بهینه برای این سیستم 14 روز می باشد. در این مدت حذف حدود 25%سرب در نزدیکی آند و 31% در نزدیکی کاتد برای نمونه لجن به دست آمد. در این تحقیق برای نمونه لجن بیشترین درصد حذف در نزدیکی کاتد به دست آمد. تحلیل نتایج نشان داد که عامل اصلی افزایش میزان حذف سرب در مجاورت کاتد، معکوس شدن جهت جریان الکترواسمز (آب میان حفره ای) بوده است.
    کلیدواژگان: الکتروکینتیک، حذف سرب، لجن شیمیایی
  • عبدالرضا کرباسی، جعفر نوری، زهرا عابدی، لیلا عسکری زاده صفحه 437
    در این تحقیق پروژه ساز و کار توسعه پاک از طریق نرم افزار فنی، اقتصادی و زیست محیطی برای صنعت روغن کشی بهپاک بهشهر در کشور ایران تعریف شده است . در ابتدا صنعت روغن کشی بهپاک بهشهر از نظر خطوط تولید مورد بررسی دقیق قرار گرفت و نهایتا شش دستگاه دیگ بخار جهت افزایش بازده با استفاده از ساز و کار توسعه پاک انتخاب شد. با نرم افزار فنی، اقتصادی و زیست محیطی پروفرم آثار محیطی و مالی پروژه های افزایش کارآیی صنعت روغن کشی بهپاک بهشهر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. با توجه به اطلاعات و داده های لازم میزان کربن، میزان سود، برگشت سرمایه و تحلیل های مالی پروژه مکانیزم توسعه پاک در صنعت روغن کشی بهپاک بهشهر به صورت گرافیکی تهیه و تجزیه و تحلیل نهایی صورت گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، سیاست قیمت کربن معادل 22 دلار به ازای هر تن، همراه با قیمت ملی، منطقه ای و جهانی گاز، بازگشت سرمایه محاسبه گردید. بازگشت سرمایه با قیمت ملی گاز تنها زمانی اقتصادی است که ارزش یک تن دی اکسید کربن 22 دلار فرض شود. در صورتی که قیمت گاز در تراز قیمت های منطقه ای هزینه فرصت در نظر گرفته شود، سیاست قیمت کربن معادل 7 دلار به ازای یک تن دی اکسید کربن نیز صرفه اقتصادی خواهد داشت. نتایج به وضوح نشان می دهد که در اثر تعویض دیگ های بخار قدیمی با دیگ های با بازده بالا در مدت 20 سال معادل 120960 تن دی اکسید کربن در صنعت بهپاک بهشهر قابل حذف است.
    کلیدواژگان: گرمایش جهانی، ساز و کار توسعه پاک، اقتصاد، نرم افزار پروفرم
  • مریم محمدی روزبهانی، جهانگیر عابدی کوپایی صفحه 449
    با افزایش جمعیت در قرن اخیر، گسترش صنعت و دخالت ها و برنامه ریزی های نادرست انسان، روز به روز بر آلودگی های محیط زیست افزوده می شود. از جمله آلودگی های ایجاد شده، آلودگی خاک می‎باشد و از موارد مهم آلودگی خاک، فلزات سنگین و افزایش آن ها در خاک است که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد، چرا که با ورود به زنجیره‎ های غذایی و تجمع زیستی در موجودات باعث مشکلات و بیماری های مختلفی در انسان و دام می‎شوند از طرف دیگر طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده گیاهانی مشخص شده‎اند که قادرند فلزات سنگین را از خاک جذب کنند و در اندام های خود ذخیره نمایند و از این طریق خاک منطقه مورد نظر را پالایش کنند. این گیاهان هایپر اکیمولاتورها هستند. در روش گیاه پالایشی می توان گونه های گیاهی مقاوم به فلز سنگین را که قادر به تجمع فلز در اعضاء خود هستند شناسایی نمود و با توجه به نوع آلودگی، گونه های مخصوص را در محل مورد نظر بسته به آلودگی موجود کاشت و آن ها را پس از رشد برداشت نمود و با این روش خاک را تصفیه کرد. در این پژوهش، میزان جذب عنصر نیکل توسط سه گیاه منداب، شلغم و قدومه از طریق عملیات طرح (کاشت، داشت برداشت) با استفاده از نیترات نیکل 10 میلی مولار در آبیاری گیاهان، نمونه گیری و عصاره گیری از ریشه و اندام های هوایی، هضم نمونه ها و اندازه گیری توسط دستگاه جذب اتمی بررسی شدکه مشخص گردید این گیاهان از جمله هایپراکیمولاتورهای نیکل می باشند و در پالایش خاک های آلوده به نیکل نقش مهمی دارند. نتایج پژوهش نشان می دهد که به طور میانگین ریشه ها نسبت به اندام های هوایی قادر به جذب بالاتری از نیکل هستند.همچنین در بین سه گیاه مورد آزمایش، اندام های هوایی تقریبا جذب یکسانی داشتند، ولی ریشه گیاه شلغم جذب بالاتری را نشان داده و هایپراکیمولاتور بهتری شناخته می شود.
    کلیدواژگان: هایپراکیومولاتور، نیکل، بهسازی خاک، شلغم، منداب، قدومه
  • محمدرضا علوی مقدم، نادر مختارانی، بابک مختارانی، رضا رضایی صفحه 459
    در حال حاضر در 5 سایت منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی و مجتمع های پتروشیمی بندرامام، شیمیایی رازی، فارابی و شهرک مسکونی بعثت (ممکو) جمعیتی در حدود 50000 نفر ساکن هستند که این رقم پس از راه اندازی کامل کلیه طرح ها به حدود 92000 نفر خواهد رسید. با توجه به بررسی های به عمل آمده در حال حاضر متوسط زباله تولیدی در واحدهای پتروشیمی بندرامام، پتروشیمی رازی، منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماه شهر و شهرک مسکونی بعثت در حدود 72 تن در روز است که با احتساب تکمیل پروژه ها و طرح های توسعه هریک از آن ها در افق طرح (سال 1400) میزان تولید زباله های شهری در مناطق مزبور به بیش از 120 تن در روز خواهد رسید. هدف از انجام این تحقیق، بررسی وضعیت فعلی مدیریت مواد زاید شهری منطقه یاد شده و ارایه راهکارهای عملی برای بهینه سازی آن خصوصا در مرحله دفع نهایی می باشد. در این پژوهش کلیه مواد زاید تولیدی از لحاظ کمی و کیفی بررسی و راهکارهای علمی و عملی برای مدیریت صحیح آن ها ارایه شده است. با توجه به کمیت و کیفیت زباله های تولیدی در منطقه موردنظر، جداسازی (تفکیک) اجزای با ارزش زباله و احداث یک واحد تولید بیوکمپوست به عنوان یکی از گزینه های مطرح برای این منطقه پیشنهاد می شود. با اجرای صحیح مراحل مختلف مدیریت نوین مواد زاید شهری در این منطقه، می توان خسارات وارده به محیط زیست منطقه را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
    کلیدواژگان: بندر امام خمینی، بیوکمپوست، واحدهای پتروشیمی، مواد زاید، تفکیک در مبدا
  • علی اصغر حمیدی، فریده عتابی، خسرو باختری، آرمان ساعی صفحه 467
    امروزه در برخی از صنایع ازجمله صنایع شیمیایی معدنی ازتایرفرسوده به عنوان سوخت جایگزین استفاده می شود. دراین راستا آنتازگرمایی وزنی تایرهای فرسوده با هدف مطالعه رفتارگرمایی دردماهای مختلف از اهمیت ویژه ای برخورداراست.
    دراین تحقیق رفتارگرمایی تایرفرسوده به روش T.G در سه شرایط محیط خنثی شامل 100% گاز بی اثر آرگون ویانیتروژن به عنوان حد مرزی پایین هوای احتراق، محیط غنی از اکسیژن شامل 50 % گاز اکسیژن به عنوان حدود مرزی بالای هوای احتراق تایر و در شرایط اتمسفر معمولی، با نرخ افزایش دما به میزان ° C/min20 از دمای محیط تا دمای°C 1000 بررسی شده است. همچنین میزان افت وزنی تایر در اثراحتراق و یا آزاد شدن مواد فرار درنمونه ها ودامنه دمای انجام واکنش های مرتبط مورد بررسی قرار گرفته، به طوری که در محیط حاوی گاز اکسیژن دامنه گرمایی مختلف که درآن احتراق ویا تبخیر مواد فرار صورت می گیرد، مشخص شده است. علاوه بر آن به منظور بررسی ومطالعه رفتار گرمایی تایر در محیط های فاقد اکسیژن کافی(فقر اکسیژن) آزمایش های T.G دراتمسفرعاری از اکسیژن و در محیط گاز آرگون تکرار گردیده ونتایج آن استخراج شده است. واضح است که رفتار گرمایی تایر در هنگام گرمایش تحت هر شرایط ودر هر نوع محیط و اتمسفری در حدود تعیین شده در این تحقیق قرار دارد.
    کلیدواژگان: تایر فرسوده، آنتاز گرمایی وزنی، احتراق، پیرولیز، T، G
  • محمدعلی آموزگار، نوشین سادات غضنفری صفحه 479
    تشخیص سویه های مقاوم به فلزات سمی، اولین گام در به کارگیری آن ها در فرآیند پاک سازی زیستی است. هدف از این مطالعه جداسازی باکتری های نمک دوست مقاوم، تعیین حداقل غلظت بازدارنده (MIC) و بررسی حذف زیستی در سویه های با MIC بالا می باشد. از میان 24 سویه که از مناطق نمکی ایران جدا شدند، 3 سویه پس از آزمایش های MIC مقاومت چشمگیرتری را به این یون های فلزی نشان دادند، به طوری که سویه های D، NA- و NA- قادر به رشد تا 5 میلی مولار سرب و به ترتیب 5، 5 و 2 میلی مولار کادمیوم بودند. برای بررسی میزان حذف سرب و کادمیوم، پس از 48 ساعت کشت هوازی در محیط SW- حاوی 60 میلی گرم در لیتر سرب به صورت نیترات سرب و 90 میلی گرم در لیتر کادمیوم به صورت نیترات کادمیوم، از روش اسپکتروسکوپی اتمی استفاده شد. سویه D توانست پس از 48 ساعت غلظت سرب و کادمیوم را به ترتیب به 29/5 و 4/43 میلی گرم در لیتر برساند. این سویه با توجه به توانایی قابل توجه در کاهش غلظت سرب و کادمیوم محیط و مقاوم تر بودن به این عناصر، برای مطالعات فراتر انتخاب شد و براساس مطالعات فنوتیپی و تعیین ترادف S rRNA، در جنس Halomonas قرار گرفت و بیشترین شباهت را به گونه H. eurihalina نشان داد (بیش از 98%). جذب سرب و کادمیوم توسط بیومس زنده، بیومس مرده و اگزوپلی ساکارید این سویه و همچنین اثر عوامل مختلف در میزان جذب، مورد بررسی قرار گرفت. بالاترین میزان جذب سرب توسط بیومس زنده در pH 5، دمای 35 درجه و (w/v)5 % NaCl و برای اگزوپلی ساکارید در pH 5، دمای 35 درجه و (w/v) 10% NaCl مشاهده شد. در مورد کادمیوم، بیومس زنده در pH 3، دمای 25 درجه و ((w/v 5 % NaClو اگزوپلی ساکارید در pH 5، دمای 45 درجه و ((w/v1 % NaClبالاترین میزان جذب را نشان دادند.
    کلیدواژگان: باکتری نمک دوست، پاک سازی زیستی، سرب، کادمیوم، اسپکتروسکوپی اتمی
  • فرامرز معطر، زهرا عابدی، آزاده وزیری نهاد صفحه 493
    رشد و توسعه اقتصادی و بهبود سطح زندگی مردم امروز جهان رابطه مستقیمی با انرژی و منابع تامین آن دارد. این تحقیق به دو علت انجام گرفته است اول آن که سوخت های فسیلی در حال اتمام است و دوم آن که آلاینده های ناشی از تولید انرژی از سوخت های فسیلی حیات بشری را به مخاطره انداخته است. هم اکنون منبع انرژی جدید مطرح در دنیا سوخت هسته ای می باشد و 430 نیروگاه در کشور های مختلف احداث گردیده و در بعضی کشور ها مانند فرانسه 75% تولید برق را سوخت هسته ای تشکیل می دهد. هدف اصلی این تحقیق، مقایسه تطبیقی اقتصادی و زیست محیطی برق هسته ای و فسیلی در ایران می باشد. بدین منظور نیروگاه شهید رجایی قزوین با ظرفیت کل 1000 مگاوات و همچنین یک راکتور آب سبک از نوع PWR مشابه با رآکتور بوشهر انتخاب گردید و قیمت الکتریسیته تولیدی آن ها با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفت. برای محاسبه قیمت الکتریسیته تولید شده برق هسته ای از کد رایانه ای NRFCP نیزاستفاده شد.
    نتایج این تحقیق نشانگر آن است که با احتساب نرخ بهره 10% برق هسته ای با برق فسیلی قابل رقابت است و از نظر محیط زیست در صورت ساخت یک نیروگاه 1000 مگاواتی هسته ای، سالانه از تولید 22000 تن 2CO، ‍164 تن مواد معلق، 18 تن 2SO، 7 تن اکسید نیتروژن جلوگیری می شود.
    چنانچه هزینه های اجتماعی این آلاینده ها را نیز به ارقام قیمت یک کیلو وات ساعت برق تولید شده اضافه کنیم، سوخت هسته ای ارزان تر خواهد بود. تنها نکته مهم و حساس در نیروگاه هسته ای مسئله دورریزی و دفن مواد پسماند پرتوزای تولید شده می باشد و با توجه به این که در حال حاضر فن آوری های ایمن برای دفن درازمدت پسماندهای هسته ای در جهان وجود داشته و در حال پیشرفت است، در آینده مشکلی برای دفن پسماندهای هسته ای وجود نخواهد داشت.
    کلیدواژگان: مقایسه اقتصادی و زیست محیطی، برق هسته ای، نیروگاه شهید رجایی، هزینه اجتماعی
  • محمدعلی عبدلی، مسعود منوری، رضا ارجمندی، مریم عبدالهی صفحه 503
    با توجه به توسعه بی رویه و غیر اصولی شهر ها، فقدان الگوی صحیح مصرف و رشد روزافزون تولید پسماندها و همچنین مشکلات و نارسایی های سیستم مدیریت پسماندها، در حال حاضر منطقی ترین و کم هزینه ترین روش برای دفع پسماندهای شهری، دفن بهداشتی می باشد. این در حالی است که اصول و معیارهای مهندسی و زیست محیطی در مورد دفن پسماندها در بسیاری از محل های دفن رعایت نمی شود و روش دفن، اغلب به صورت غیر اصولی و غیر بهداشتی است. از این رو ایجاد مخاطرات زیست محیطی غیر قابل انتظار نیست.
    در این تحقیق محدوده مطالعاتی، بخش حومه(مرکزی) شهرستان اندیمشک در نظر گرفته شد. ابتدا با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی، شناختی واقعی از محیط زیست منطقه کسب شد. سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده از مطالعات و مصاحبه با متخصصان و بررسی عکس های توپوگرافی محل های مناسب برای دفن انتخاب شد که گزینه اول در شمال شرق شهرستان اندیمشک در جاده سد دز(محل دفن موجود) و گزینه دوم در شمال غرب شهرستان اندیمشک در منطقه دوکوهه قرار دارد(محل پیشنهادی). سپس مطالعات EIA برای گزینه های پیشنهادی و توسعه محل دفن موجود انجام گرفت. پس از شناسایی وضعیت موجود محیط زیست منطقه هر گزینه و شناسایی فعالیت های مرتبط با مراحل ساخت و ساز و بهره برداری محل دفن بهداشتی زباله، برای تعیین آثار مثبت و منفی فعالیت ها بر محیط زیست از روش ارزیابیWestman 1985 استفاده گردید. سپس نتایج ماتریس ها به وسیله نرم افزار EXCEL مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
    نتایج ارزیابی دو سایت نشان داد که محل دفن موجود از لحاظ مکان یابی کاملا نامناسب می باشد و همچنین امکان توسعه نیز ندارد، بنابراین گزینه پیشنهادی به دلیل مناسب بودن موقعیت و نداشتن اثرات منفی مهم و راهبردی، در هر چهار محیط مورد بررسی، نسبت به محل دفن موجود از شرایط بهتری برخوردار می باشد. با این حال نتایج حاصل از ماتریس ارزیابی آثار محیط زیستی بیانگر این مسئله است که فعالیت های خاک برداری، خاک ریزی و تسطیح بیشترین اثر منفی را در مرحله ساخت و ساز دارد. همچنین حمل و نقل زباله و گودبرداری در مرحله بهره برداری از مهم ترین پیامدهای محیط زیستی منطقه است که باعث آلودگی و پیامدهای بعدی آن می شود.
    لذا برای کنترل و حذف آثار زیان بار ناشی از دفن زباله، اعمال اقدامات مدیریت محیط زیست با اولویت احداث تاسیسات کنترل گاز و کنترل و تصفیه شیرابه به منظورکاهش اثرات ناسازگار توصیه می گردد.
    کلیدواژگان: ارزیابی اثرات زیست محیطی، دفن پسماند، اندیمشک، روش ارزیابی
  • فرهاد دبیری، سیدعباس پورهاشمی، فرامرز معطر، حسین برزویی صفحه 515
    مساله استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای به دنبال فعالیت های علمی و کاربردی در این زمینه و تاثیر آن بر محیط زیست مقوله ای است که از مدت ها پیش در حوزه حقوق بین الملل عمومی و در سال های اخیر در حوزه حقوق ملی کشورها مورد بحث قرار گرفته است، با توجه به شرایط و موقعیت اخیر کشورمان در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای بررسی جهات حقوقی موضوع به ویژه با توجه به قواعد حقوق بین الملل در این خصوص از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
    در مورد استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای می توان اظهارات رئیس جمهور آمریکا در سال 1953 را سرآغاز حرکتی برای استفاده صلح جویانه از انرژی هسته ای به حساب آورد. آژانس بین الملل انرژی اتمی نیزدر همین راستا در سال 1957 تاسیس شد. دولت ایران در سال 1958 به عضویت سازمان بین المللی انرژی اتمی درآمد که تا به امروز نیز این عضویت ادامه دارد.
    در مورد حفاظت محیط زیست در قبال استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای می توان اذعان داشت که اشکال اساسی درفقدان قوانین و مقررات نمی باشد، بلکه مساله مهم، الزام و تعهد دولت هابه اجرای صحیح قواعدمربوط است.
    کلیدواژگان: انرژی هسته ای، حققو محیط زیست، استفاده صلح آمیز، معاهده، حقوق بین الملل
  • ناصر محرم نژادی، هومن بهمن پور صفحه 523
    مطالعه حاضر به بررسی اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران می پردازد. وسعت شهر تهران در طول دویست سال از حدود 5 کیلو متر مربع به 750 کیلو متر مربع رسیده، یعنی 150 برابر بزرگتر شده است و جمعیت آن نیز 400 برابر شده و از 15 هزار نفر به بیش از 7 میلیون نفر بالغ گردیده است. میزان توسعه کالبدی شهر تهران را به 3 دوره می توان تقسیم نمود: دوره پیدایش و بالندگی (1268 تا 1310 ه. ش)، دوره نوسازی و نوگرایی (1310 تا 1332 ه. ش) و دوره کلان شهری (1332 تا امروز). بیشترین میزان اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران را در دوره های دوم و سوم می توان در نظر گرفت. در این دوران با افزایش قیمت زمین های درون شهری باغات و فضاهای سبز تهران به سرعت از بین رفته و تغییر کاربری یافته اند. آلودگی های محیط، شرایط نامناسب رشد و همچنین اجرای عملیات ساختمانی و عمرانی نیز، خسارت های زیادی را بر گیاهان، به ویژه گیاهان زینتی و درختان میوه وارد نموده که این مساله در مناطق جنوبی و مرکزی تهران مشهود تر است. در طی دو قرن گذشته، تنوع گیاهی در تهران نیز دچار تغییر گشته، به طوری که جامعه گیاهی تهران از درختچه هایی همانند سرو کوهی، بادام کوهی و پسته وحشی به سمت گیاهان سوزنی برگ و زینتی تغییر یافته است. توسعه فضای سبز شهری در تهران از میزان رو به رشدی برخوردار بوده است، به نحوی که تعداد پارک ها در مقیاس همسایگی، محلی و منطقه ای افزایش یافته ولیکن نکته قابل توجه پراکنش نامناسب فضاهای سبز عمومی در سطح شهر تهران است. به طوری که مناطق (7، 8، 9، 10، 11، 12، 14 و 17) دچار کمبود سرانه فضای سبز (کمتر از 1مترمربع) می باشند. میزان توسعه فضای سبز تهران از سال 1369 تا 1380، حدود 11431 هکتار می باشد. تعداد پارک ها از 50 عدد با مجموع مساحت 4/408 هکتار در سال 1354، به 915 عدد با مجموع مساحت 6/1298 هکتار در سال 1381 رسیده است. میزان توسعه جنگل کاری نیز از سال 1357 تا 1366 نزولی و از آن پس تا پایان سال 1381 صعودی بوده است.
    کلیدواژگان: توسعه شهری، فضای سبز شهری، بهره وری اکولوژیکی، سرانه، فضای سبز
  • بررسی لزوم اجرای طرح های کمینه سازی ضایعات در صنایع غذایی / مطالعه موردی کارخانه فرآورده های گوشتی آمل - کاله
    سیدمصطفی خضری، مهدی آقاجان قاضی صفحه 533
    از میان روش های مختلف و متعددی که تا کنون به منظور جلوگیری از آلایندگی صنایع در محیط زیست ارایه شده است، کمینه سازی ضایعات (waste minimization) را می توان یکی از موثرترین روش ها قلمداد کرد. این روش یکی از کاربردی ترین روش های کاهش ضایعات در واحد های تولیدی، صنعتی، خدماتی و... محسوب می شود.
    به طور کلی مسئله حایز اهمیت در این سیستم مدیریتی، کاهش مصرف منابع و انرژی در صنعت و در نهایت کاهش ضایعات تولیدی می باشد.
    از آن جا که کارخانجات تولید مواد غذایی به خصوص کارخانجات تولید فرآورده های گوشتی نمونه ای از صنایعی هستند که در آن ها مصرف بالای منابع و انرژی و همچنین تولید ضایعات وجود دارد از این رو پرداختن به بحث کمینه سازی ضایعات در این گونه صنایع، که تاکنون در کشور صورت نگرفته است، توجیه زیست محیطی و اقتصادی پیدا می کند. برای بررسی اثرات و جایگاه سیستم مدیریت کمینه سازی ضایعات در صنایع غذایی کشور، کارخانه فرآورده های گوشتی آمل- کاله که از بزرگترین تولید کنندگان فرآورده های گوشتی با تنوع بالای محصول محسوب می شود به عنوان نمونه، مورد تحقیق قرار گرفت.
    در این تحقیق پس از آشنایی با بخش های مختلف کارخانه و فرایند تولید محصولات و گردآوری اطلاعات در رابطه با نحوه تولید، مصرف منابع و انرژی و ضایعات تولیدی در کارخانه و با مقایسه ای که در زمینه میزان مصرف منابع و انرژی در کارخانه با شاخص های موجود در کشور صورت گرفت، مشخص شد میزان مصرف آب، برق و گازوئیل در کارخانه بیش از حد شاخص ها می باشد. (آب 3 برابر، برق و گازوئیل 2 برابر) راهکارهای کاهش و بهینه سازی مصرف منابع و انرژی در این گونه از صنایع کشور که مستلزم صرف هزینه های زیادی می باشد، ممکن است با عدم استقبال از طرف صاحبان صنایع روبرو گردد. لذا در این تحقیق سعی شده است با ارایه راهکارهای عملی ساده که نیازی به صرف هزینه های زیادی ندارد در جهت بهینه سازی مصرف منابع و انرژی و کاهش ضایعات تولیدی گام های موثری برداشت.به عنوان نمونه با نصب نازل های پاششی مناسب به جای دوش های خنک کننده محصولات و به کار گیری راهکارهای ساده دیگری در میزان مصرف آب صرفه جویی به عمل آورد. با نتایج حاصل از اجرای نمونه آزمایش شده در کارخانه کاله به میزان 30% در مصرف آب صرفه جویی شد. در دیگر بخش ها نیز با ارایه راهکارهایی که به آن ها اشاره خواهد شد می توان 30% در مصرف گازوئیل و 10% نیز در مصرف برق در کارخانه کاله کاهش ایجاد نمود. اجرای این راهکار ها مبلغی بالغ بر 176 میلیون ریال در سال صرفه جویی مالی برای کارخانه فرآورده های گوشتی آمل –کاله در پی خواهد داشت.
    کلیدواژگان: کمینه سازی ضایعات، صنایع فرآورده های گوشتی، کارخانه آمل، کاله
  • مسعود منوری، زهرا عابدی، قاسمعلی عمرانی، رویا موسی زاده صفحه 543
    در ایران در دو دهه اخیر موضوع بازیافت در شهرهای بزرگ به اجرا درآمده و شهر کرج نیز هشتمین شهر کشور بوده که به امر بازیافت و تبدیل مواد زاید پرداخته است. به طور متوسط روزانه بیش از 1100 تن زباله در شهر کرج جمع آوری می شود. قلمرو مکانی این تحقیق در مناطق 3، 5، 6، 7 و 9 کرج که دارای ایستگاه های تفکیک از مبدا بوده صورت گرفته است. در این مقاله به بررسی و تحلیل ارزش اقتصادی پسماندهای خانگی قابل بازیافت در مناطق تحت پوشش شهرداری کرج با استفاده از روش تحلیل هزینه فایده در شش ماهه اول سال 1385 پرداخته شده است. نتایج یافته ها نشان می دهد که از طریق بازیافت پسماند می توان در هزینه های مدیریت مواد زاید جامد صرفه جویی به عمل آورد و موجب ایجاد درآمد برای شهرداری شد. محاسبه ارزش حال هزینه و درآمدها با استفاده از شاخص اقتصادی ارزش حال خالص طی سال های 1385 تا 1390 نشانگر آن است که این ارزش مثبت است. در نتیجه بازیافت پسماندهای خانگی در شهر کرج از نظر اقتصادی توجیه پذیر می باشد.
    سود خالص حاصل از کل مواد بازیافت شده در شش ماهه اول سال 1385 در مناطق 3، 5، 6، 7 و 9 کرج که دارای ایستگاه تفکیک از مبدا می باشند، حدودا 890،309،601 ریال محاسبه شده است.بازیافت 428،537،4 کیلوگرم پسماند خشک در مناطق مذکور موجب کاهش در هزینه های مدیریت مواد زاید جامد در حدود مبلغی معادل 516،130،440 ریال در شش ماهه اول سال 1385 گردیده و منجر به ایجاد درآمد برای شهرداری شده است
    کلیدواژگان: پسماندهای خانگی، بازیافت، تحلیل هزینه، صنعت، ارزش حال خالص، شهر کرج
  • پروین مریدی، حسن کریم زادگان، پروین نصیری، زهرا عابدی، رسول یاراحمدی صفحه 559
    این تحقیق برآوردی از منافع حاصل از برنامه های کاهش صدا در امتداد بزرگراه مدرس شهر تهران محدوده بزرگراه رسالت – مطهری به طول تقریبی 1 کیلومتر و عمق 200 متر محلات 3 و 10 از منطقه شش و محلات 15 و 19 از منطقه هفت می باشد. جمعیت تحت تاثیر صدا در محدوده مورد مطالعه 3800 نفر محاسبه شد. برای ارزیابی اقتصادی صدا از روش ارزش گذاری مشروط (contingent valuation method) استفاده شده است که بر اساس مفهوم تمایل به پرداخت می باشد و یک تکنیک عمومی است که برای برآورد تمایل به پرداخت افراد برای کیفیت محیط زیست آن ها به کار می رود. تعداد ایستگاه ها برای نمونه برداری صدای محیطی حدود 45 ایستگاه و تعداد پرسشنامه در محدوده مورد مطالعه 340 عدد تعیین گردید. با استفاده از پرسشنامه میزان تمایل به پرداخت هشت اثر ملموس تر صدا محاسبه شد. همچنین با کمک میانگین تمایل به پرداخت و تعداد افرادی که از عوارض ناشی از صدا شکایت داشتند، کل میزان تمایل به پرداخت محاسبه گردید. کل میزان تمایل به پرداخت در هر روز 582،841،112 ریال محاسبه شد که در مقایسه با هزینه کنترل با استفاده از دیوار مانع (معادل 49،310 ریال در روز) هزینه بسیار بالاتری است.
    کلیدواژگان: ارزش گذاری مشروط، ارزش گذاری اقتصادی، سودهای اجتماعی، صدا، پیامدهای ناشی از صدا
  • محسن سعیدی، نادر شریعتمداری، احمد جمشیدی صفحه 569
    در سال های اخیر تلاش ها و علاقه مندی ها در خصوص یافتن روش های نو و ابتکاری در خصوص افزایش بازده حذف آلاینده ها که در آب های زیرزمینی و یا خاک ها وجود دارند افزایش یافته است. در تحقیق حاضر حذف فلز نیکل از خاک رس کائولن با استفاده از روش الکتروکینتیک مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش ها با غلظت اولیه نیکل 500 میلی گرم بر کیلوگرم خاک و در دو بازه زمانی 3 و 7 روزه و با ولتاژهای V/Cm 1 و V/Cm 25/1 انجام گرفت. مقادیر pH در مخازن کاتد و آند، شدت جریان عبوری و جریان الکترواسمز در طول آزمایش ها اندازه گیری شد. بیشترین میزان حذف نیکل معادل 82% غلظت اولیه و در آزمایش 3 روزه با اعمال ولتاژ V/Cm 25/1 حاصل گشت. علاوه بر آن نتایج آزمایش ها بیانگر این نکته بود که افزایش مدت زمان آزمایش ها از 3 روز به 7 روز تاثیر چندانی بر میزان حذف فلز نیکل به همراه ندارد.
    کلیدواژگان: الکتروکینتیک، نیکل، پاک سازی خاک، زتا پتانسیل
  • سیدمحمود شریعت، نعمت الله جعفرزاده، مهران افخمی، عبدالرحمن راسخ، نوشین موندنی زاده صفحه 577
    آب زیرزمینی منبع بسیار مهمی برای مصارف شرب و کشاورزی در دشت می باشد. ترکیبات نیتروژنه معدنی از آلاینده های مهم آب به شمار می روند که می توانند از طریق فعالیت های کشاورزی و نشت از چاه های جذبی فاضلاب وارد آب های زیرزمینی شوند. هدف از این مطالعه بررسی وضعیت نیترات، نیتریت، آمونیاک و توزیع و تغییرات این پارامترها در آب های زیرزمینی دشت زیدون با کاربرد تحلیل خوشه ایاست. بدین منظور از 19 نقطه ی نمونه برداری شامل 4 چشمه، 5 چاه کم عمق (به عمق 45-3 متر)، 5 چاه نیمه عمیق (80-45 متر) و 5 چاه عمیق (120-80 متر) به مدت شش ماه از فروردین 1385 تا شهریور 1385 نمونه برداری به عمل آمد و پارامترهای نیترات، نیتریت و آمونیاک اندازه گیری شد. نتایج نشان می دهد که در طول شش ماه نمونه برداری، نیترات نقاط نمونه برداری در محدوده 11/50-97/9، نیتریت در محدوده 1199/0-0476/0 و آمونیاک در محدوده 639/0-314/0 میلی گرم بر لیتر می باشد. بیشترین میزان نیترات و نیتریت مربوط به نقطه 12 (چاه نیمه عمیق) به ترتیب به میزان 11/50 و 1199/0 میلی گرم بر لیتر و بیشترین میزان آمونیاک مربوط به نقطه 4 (چشمه) به میزان 639/0 میلی گرم بر لیتر می باشد. بیشترین میانگین نیترات مربوط به چاه های نیمه عمیق و بیشترین میانگین نیتریت و آمونیاک مربوط به چشمه ها می باشد. در این پژوهش از تحلیل خوشه ایجهت بررسی توزیع و انتشار ترکیبات نیتروژنه معدنی استفاده شده است. براساس نتایج تحلیل خوشه اینقاط نمونه برداری منتخب از لحاظ میزان تشابه در ترکیبات نیتروژنه معدنی در دو فصل بهار، تابستان و در کل مدت زمان نمونه برداری به 7 گروه متمایز گروه بندی شدند. نمودار درختی در شش ماه نمونه برداری نشان می دهد که گروه 7 بیشترین میزان ترکیبات نیتروژنه را دارا می باشد.
    کلیدواژگان: دشت زیدون، آب زیر زمینی، تحلیل خوشه ای، ترکیبات، نیتروژنه معدنی
  • بهمن رمضانی، حسن کیانپور صفحه 589
    برای تعیین ماه های آسایشی در حوضه شهرک ماسوله به منظور انجام بهینه فعالیت های طبیعت گردی نیاز به سنجش عناصر اقلیمی نظیر درجه حرارت، رطوبت نسبی، سرعت باد و ساعات آفتابی است روش هایی مانند گیونی، اولگی، ترجونگ، کلیمو گرام برت –لنکستر، بیکر و مخدوم برای تعیین محدوده های زمانی و مکانی آسایش زیست اقلیمی به صورت متمرکز، غیرمتمرکز در نواحی کوهستانی مختلف کار شده است هدف تحقیق حاضر، شناخت محدوده های زمانی و مکانی مناسب استفاده از شرایط کوهستانی شهرک ماسوله در چارچوب آسایش زیست اقلیمی و مدیریت یکپارچه مناطق کوهستانی است.روش کار به صورت تحلیلی- کاربردی به همراه عملیات میدانی با استفاده از داده های اقلیمی، دما، رطوبت نسبی، شیب زمین، مقدار آب، جنس زمین و ساعت آفتابی بوده است. نتایج تحقیق نشان دادکه بهترین زمان برای ورود و اقامت طبیعت گردان (گردشکر ها) به منطقه مورد مطالعه اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و شهریور و تا حدودی مهر ماه می باشد که در این مواقع از سال شرایط آسایشی در ناحیه مهیا است. همچنین از لحاظ مناسب ترین نواحی برای اقامت وفعالیت های طبیعت گردی و ورزشهایی نظیر ماهی گیری، دامنه نوردی، کوه نوردی شهرک تاریخی ماسوله و اطراف آن تا ییلاقات للندیز،لارچشمه، اشکلیت، میلرزان، خواجه خونی، پلنگ بیشه و امامزاده هاشم و امامزاده ابراهیم، حداکثر تا ارتفاع 1300 متری اطراف شهرک ماسوله می باشد وروش تجربی بیکر و مخدوم نسبت به سایر روش ها از کارایی بیشتری برخوردار می باشند.
    کلیدواژگان: طبیعت گردی کوهستانی، آسایش زیست اقلیمی، برنامه ریزی گردشگری، شهرک ماسوله
  • دهکده آرامش تدوین ضوابط و طراحی / نمونه موردی: پارک چیتگر تهران
    علیرضا میکائیلی، نسیم صحرایی نژاد صفحه 605
    زمینه و هدف
    فقدان یک فضای شهری که بتواند همزمان پاسخ گوی نیاز روحی و جسمی افراد جامعه به دور از هیاهو و آشفتگی های شهری باشد، ذهن را به این سو جهت می دهد که در پی راهکاری برای رفع این نیازها باشیم. در این راستا، مجموعه دهکده آرامش پاسخ گوی تمامی اقشار جامعه برای درمان، استراحت موقت و دور بودن از تنش ها و آلودگی های شهری برای شهر نشینان است و هدف از طراحی و احداث آن به طور کل مداوای روحی وجسمی کلیه افراد جامعه با موقعیت های خاص ودر شرایط متفاوت می باشد.
    هدف کلی از این تحقیق، تجزیه و تحلیل و ارایه طرح مناسب به منظور طراحی و ساخت دهکده آرامش در پارک جنگلی چیتگر واقع در منطقه 22 شهرداری شهر تهران است که براساس تجربیات علمی در این زمینه و همچنین پیش فرض های اولیه که دور شدن افراد مبتلا به مشکلات گوناگون جسمی و روحی ناشی از زندگی شهرنشینی و نا هنجاری ها و آلودگی های حاصل از آن می باشد، بوده است.
    روش بررسی
    جهت پیشبرد تحقیق حاضر سعی شده است تا از کلیه امکانات موجود در سایت مورد نظر و با استفاده از روش های مناسب و اصولی در این خصوص استفاده شود. این راهبردها عباتند از، روش پژوهشی- کاربردی و همچنین روش کتابخانه ای و میدانی شامل استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی انجام گرفته موردی، گردآوری اطلاعات مرتبط با طرح از طریق منابع علمی موجود در کتابخانه ها و اینترنت و بازدید از منطقه، تهیه عکس و فیلم و نقشه ها می باشد.
    یافته ها
    سایت مورد نظر جهت طراحی و احداث دهکده آرامش، به همراه کلیه امکانات موجود در آن، به مساحت تقریبی40 هکتار می باشد که در فاز غربی پارک جنگلی چیتگر در 5 کیلومتری غرب شهر تهران واقع شده و به دلیل برخورداری از موقعیت نیمه کوهستانی و جنگلی و با توجه به وسعت منطقه و دوری آن از کلانشهر تهران به عنوان مکانی مناسب به منظور طراحی و بررسی امکان ساخت مجموعه دهکده آرامش انتخاب گردیده است.
    نتیجه گیری
    در این راستا، در طراحی این مجموعه بر پایه اصول و ضوابط علمی موجود و جهت طراحی فضاهای مورد نیاز در این چنین مجموعه ها و همچنین با الگو برداری از نمونه های مشابه موجود در جهان، طرح های اولیه ای صرفا جهت آشنایی با فضاهای پیشنهادی توسعه داده شده است.
    در نهایت نیز دستیابی به الگوی مناسب به منظور ساخت و توسعه دهکده های آرامش در جوار دیگر شهرهای کشور، از اهداف و نتایج تحقیق حاضر می باشد.
    کلیدواژگان: دهکده آرامش، آلودگی شهری، طراحی، باغ شفابخش، مداوای روحی و جسمی
  • کورش لطفی، حمید ماجدی صفحه 617
    در طول سال های گذشته سازمان های بین المللی خصوصا بانک جهانی طرح هایی جهت بهبود وضعیت سکونتگاه های غیر رسمی در کشورهای جهان سوم به مورد اجرا گذاشته که در نهایت در دهه 1980 منجر به راهبرد توانمند سازی و مشارکت مردمی گردید. در راستای راهبرد مذکور مطالعات طرح های توانمند سازی با حمایت بانک جهانی در کشورهای جهان سوم آغازگردید. کشور ایران نیز با دارا بودن سکونتگاه های غیر رسمی زیاد خصوصا در کلان شهرها، با مشارکت بانک جهانی اقدام به آغاز مطالعات به منظور توانمند نمودن این سکونتگاه ها نمود و در سال 1382 با تصویب سند توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی توسط دولت، عملا با رویکردی جدید به مسئله سکونتگاه های غیر رسمی توجه گردید. برای تعدادی از کلان شهرها مطالعات طرح های توانمند سازی به اتمام رسیده اما پس از گذشت چند سال، مشخص شده که در راستای توانمند سازی این سکونتگاه ها چالش هایی وجود دارد که مانع از تحقق اهداف سند توانمند سازی و موفقیت طرح ها گردیده است. این مقاله چالش های موجود در توانمند سازی سکونتگاه ها غیر رسمی را مشخص نموده و راهکار لازم جهت موفقیت طرح های توانمند سازی را بیان می نماید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که فقدان معیارهای لازم جهت بررسی سکونتگاه های غیر رسمی به منظور تطبیق این سکونتگاه ها با معیارهای تعیین شده جهت انتخاب سکونتگاه های غیر رسمی با اولویت توانمند سازی، توجه به توانمند سازی کالبدی بیش از سایر زمینه های توانمند سازی، فقدان یک سازمان مستقل برای اجرای این طرح ها و وجود چالش های اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی، حقوقی، فنی و کالبدی در مورد این سکونتگاه ها از مهم ترین مشکلات و تنگناهای طرح های توانمند سازی تاکنون بوده که درصورت عدم توجه به این چالش ها و تنگناها، عدم موفقیت این طرح ها بیشتر نمایان خواهد شد.
    کلیدواژگان: چالش ها، سکونتگاه های غیر رسمی، توانمندسازی، کلان شهرها
  • هادی محمودی نژاد، محمدرضا پورچعفر، محمدرضا بمانیان، مجتبی انصاری، علی اکبر تقوایی، امید آذری صفحه 625
    از آن جا که پایداری در یک اکوسیستم خاصه اکوسیستم شهری طبق اصول از پیش تعیین شده اتفاق نمی افتد، بلکه حالت پایدار و پویا در آن رخ می دهد، یا به عبارت ساده تر توسعه پایدار در یک محیط یا کشور با در نظر گرفتن توان اکولوژیکی، نیروی انسانی و منابع مالی متعلق به آن محیط بومی یا ساختار شهری می تواند تحقق یابد، ضرورت ارزیابی این مفهوم در هر علم با حوزه اندیشیدگی خاص در یک قلمروی سرزمینی، امری اساسی و بایسته به نظر می رسد. از سویی دیگر، ضرورت پرداختن به این مفهوم در هر حوزه ای از گستره دانش بشری لازم و بدیهی است، چنان چه این تحقیق نیز در صدد است تا به بررسی، بازبینی و ارزیابی مفهوم پایداری در معماری منظر به مثابه نزدیک ترین مفهوم با محیط زیست شهری و بوم زیست در مولفه ها و شاخصه های زیست محیط، بپردازد. رویکرد پژوهش حاضر رویکردی تحلیلی و توصیفی است که از بیشینه منابع موجود در مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مطالعات صورت گرفته در سنوات گذشته نگارندگان، در منظر سازی و معماری منظر ایرانی بهره برده است. یافته پژوهش حاضر را می توان اصول و مولفه های مرتبط با مفهوم پایداری در معماری منظر در رویکرد بومی سازی منظر و معماری منظر دانست که لازم و در عین حال بایسته است تا در فرایند مداخلاتی در حوزه برنامه ریزی و طراحی منظر فعلی ایران برای بیشینه انطباق با مولفه های زیست محیطی، شرایط فرهنگی و اجتماعی و ساختار اجرایی و مدیریتی حاکم، مورد توجه شایسته و بایسته قرار گیرد.
    کلیدواژگان: منظر، پایداری، منظر پایدار، توسعه، توسعه پایدار، رویکرد بومی سازی
  • مریم حاجی زرقانی، حسنعی لقایی، فرح حبیب، مسعود منوری صفحه 639
    امروزه اکوپارک ها نقشی اساسی در کاهش روند تخریب محیط زیست، افزایش آگاهی های مردمی و ارتقای شاخص های تاثیر گزار بر محیطی که در آن زندگی می کنیم و در مقیاس وسیع تر کره خاکی ایفا می نمایند. با توجه به رشد روز افزون جمعیت، افزایش توان بالقوه حضور انسان در محیط طبیعی می توان این گونه اذعان نمود که بدون وجود برنامه ریزی های عملکردی مناسب، نوین و بر پایه دانش زیستی و علمی، نمی توان انتظار دستیابی به توسعه پایدار را در ذهن پرورانید. توسعه ای که نیازمند برنامه ریزی، عملکرد مناسب، پیش بینی نتایج و در نهایت جمع بندی آن می باشد.
    در این میان، ایجاد توان بالقوه های برقراری ارتباط لازم میان انسان و محیط زیست و ایجاد حس مسئولیت پذیری سایر عوامل را نیز تحت الشعاع خود قرار داده، لیکن طی قرن ها توجه به محیط رو به کاهش نهاده و به وجود آوردن توان بالقوه حضور مطلوب و ملموس میان این دو عامل تاثیرگذار جهت مسئولیت پذیری و آموزش مناسب اجتماع انسانی گامی است که با برنامه ریزی، طراحی و تاسیس اکوپارک ها با اهداف ویژه کاهش معضلات زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی و زیبایی شناختی امکان پذیر می باشد. اکو پارک ها در واقع مدیریت بهینه عوامل، عناصر و توان بالقوه های موجود، در حال حاضر و در آینده نزدیک و دور می باشند. مدیریتی که بر پایه محیط زیست استوار و همیشه جاویدان بناگردیده و به انسان در زندگی سمت و سو می بخشد.
    کلیدواژگان: اکوپارک، پارک های اکولوژیک، توسعه پایدار، برنامه ریزی و طراحی محیط زیست
  • طاهر قدیریان، محمود کرمی، افشین دانه کار، محمودرضا همامی صفحه 649
    موش سیاه (Rattus rattus) تنها جونده ساکن در جنگل های مانگرو ذخیره گاه زیست کره حرا است. تراکم لانه ها و عوامل موثر بر لانه گزینی این موش با انتخاب 18 ترانسکت نواری مورد بررسی قرار گرفت. ترانسکت ها با توجه به وسعت رویشگاه ها در سه ریختار مستقل از یکدیگر توزیع شد. به این ترتیب 4 ترانسکت در ناحیه دلتائی، 11 ترانسکت در ناحیه جزیره ای و 3 ترانسکت در ناحیه ساحلی قرار گرفت. تعداد لانه ها و متغیر های رویشی درختان لانه دار شامل بلندی درخت، ارتفاع و قطر تاج و قطر تنه در محل یقه در هر ترانسکت مورد بررسی قرار گرفت. مجموع لانه های شمارش شده بالغ بر70 لانه بود. مطابق نتایج به دست آمده، تراکم لانه ها در ناحیه دلتائی 13 لانه در هکتار، در ناحیه جزیره ای 15 لانه در هکتار و برای ناحیه ساحلی 25 لانه در هکتار تعیین شد. این بررسی اختلاف معنی داری در میانگین تراکم لانه ها میان ناحیه دلتائی و جزیره ای با ناحیه ساحلی نشان داد که استفاده بیشتر موش سیاه از ناحیه ساحلی برای لانه سازی را نشان می دهد. مطابق این بررسی تراکم لانه های موش سیاه همانند متغیر های رویشی درختان حرا از ناحیه دلتائی به جزیره ای و ساحلی افزایش می یابد. این افزایش از ناحیه دلتائی به جزیره ای کم و ناچیز و از ناحیه جزیره ای به ساحلی با تغییر زیاد همراه است. مقایسه میانگین متغیر های رویشی درختان لانه دار به شیوه آنالیز واریانس یک طرفه، اختلاف معنی داری در نواحی رویشگاهی نشان نداد. با وجود این معلوم شد، درختانی که برای لانه سازی انتخاب می شوند دارای متغیر های رویشی مشخصی هستند که به عنوان متغیرهای تاثیر گذار در انتخاب مکان لانه سازی توسط موش سیاه قابل معرفی هستند. این مطالعه نشان داد تراکم لانه های موش سیاه، مرتبط با ساختار رویشی جنگل های مانگرو در ذخیره گاه زیست کره حرا است و با افزایش متغیر های رویشی درختان، افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: جنگل مانگرو، موش سیاه، تراکم لانه ها، ترانسکت نواری، ذخیره گاه زیست کره
  • طاهره ناجی، مهرداد شیرین آبادی، مینا رستمی صفحه 659
    به منظور بررسی امکان کنترل تمایز جنسی ماهی قزل آلای رنگین کمان، تعداد معینی تخم چشمزده به تعداد مساوی در چهار گروه تحت غلظتهای 50، 100، 200 و 300 میکروگرم در لیتر از هورمون 17-بتا استرادیول والرات قرار گرفتند و یک گروه نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. هورموندرمانی در مدت زمان 7 روز، روزی 2 بار و هر بار به مدت 2 ساعت به طول انجامید. پس از گذشت 4 ماه از زمان تخمه گشایی لاروها، نسبتهای جنسی، شاخصهای رشد و ساختار بافتشناسی تخمدان ماهیان تحت تیمار با گروه شاهد مقایسه گردید. نسبتهای جنسی ماهیان تیمارهای غوطهوری به ترتیب شامل 3/31، 50، 7/66 و 75% ماده بود که در مقایسه با 35% ماهی ماده مشاهده شده در گروه شاهد، نتایج حاصل تنها در تیمار چهارم معنیدار بود (05/0 P<). بررسی میانگین طولی و وزنی ماهیان تحت تیمار نسبت به گروه شاهد افزایش معنی داری را در میانگین طولی و وزنی ماهیان تیمار دوم نشان داد (05/0 P<). ضمن آن که القای تیمارهای هورمونی سبب بروز آسیبهای بافتی نظیر ادم، لنفوسیتوز و همچنین تغییر در میزان رشد سلولهای جنسی شده بود.
    کلیدواژگان: ماهی قزل آلای رنگین کمان، ماده سازی، تخم چشم زده، 17، بتا استرادیول والرات، غوطه وری
  • صفحه 669