فصلنامه علوم اجتماعی
سال نهم شماره 4 (پیاپی 20، زمستان 1381)

اثر زندان بر زندانی معمولا با بررسی تکرار جرم پس از آزادی انجام می گیرد. در این بررسی اثر زندان بر زندانی از طریق سه متغیر مهم مورد تاکید جامعه شناسان مکتب کنترل مانند گاتفردسون (Gottfredson) و هرشی (Hirshe) ارزیابی می شود. این سه متغیر که موجب همنوایی زندانی با جامعه می شوند، عبارتند از: میزان پیوستگی زندانی با خانواده، با جامعه و تصویر از خود زندانی.
متغیرهای مستقل در این بررسی به سه بخش تقسیم شده اند: خصوصیات فردی زندانی، وضعیت جرم و شرایط زندان. جمعیت مورد مطالعه، کلیه زندانیانی هستند که در طول یک هفته، یک روزدرمیان به دو زندان قصر و اوین وارد شده اند. این زندانیان در دو نوبت، یک بار بعد از ورود و یک بار بعد از دو و چهار ماه اقامت در زندان مورد مطالعه قرار گرفته اند.
یافته ها حاکی از آنند که بین داشتن ملاقات کننده، فقدان پرونده محکومیت، متولد خارج از تهران بودن، و داشتن جرایم غیرمالی، با پیوستگی به خانواده همبستگی وجود دارد.
توقف کم تر در زندان و عدم دریافت حکم محکومیت، با پیوستگی به جامعه همبستگی دارد. نوع زندان (زندان اوین)، داشتن ملاقات کننده و فقدان محکومیت قبلی، با تصویر از خود زندانی همبستگی نشان می دهد.
غیر از همبستگی های پیش گفته، این بررسی نشان می دهد که زندان به مثابه یک سازمان بسته اجتماعی نمی تواند به هدف اصلاح زندانی و همنوایی او با جامعه و خانواده و ایجاد یک تصویر از خود مطلوب توفیق یابد. تغییر شکل زندان از بسته به نیمه باز و باز و استفاده از شیوه های مدیریت اصلاحی در پایان توصیه شده است.

ارتباطات غیرکلامی شامل کلیه پیام هایی می شود که افراد علاوه بر خود کلام، آن ها را نیز مبادله می کنند.
با به کارگیری درست و شایسته ارتباطات کلامی و غیرکلامی در علم و عمل و تجارت می توان با سرعت بیش تری به توسعه در این زمینه دست یافت. هیچ زبان و فرهنگی را نمی توان یافت که در آن، ارتباطات غیرکلامی وجود نداشته باشد و انسان توانایی آن را دارد که حتی بدون درک کلمه ای از زبانی بتواند احساسات و عواطف خود را، هر چند ناقص، به دیگران منتقل کند. این مسئله به وضوح در صنعت جهانگردی که تنها صنعتی است که بیش ترین کاربرد ارتباطات غیرکلامی در آن وجود دارد، مشاهده می شود.
دست اندرکاران و صاحب نظران ارتباطات، به خصوص بیر دویسل که در این حوزه ارتباطات غیرکلامی سرآمد دیگران است، تخمین زده اند که حداقل 65 درصد از کل معنا در ارتباطات چهره به چهره از طریق نشانه های غیرکلامی منتقل می شود.
تحقیقاتی که در تعدادی از مدارس عالی بازرگانی و دانشکده های مدیریت در خارج از ایران انجام شده، نشان می دهد که مشکل اصلی دانش آموختگان این موسسه ها ضعف آنان در مهارت های انسانی و روابط عمومی است؛ این مسئله ای است که در کشور ما ایران و به خصوص در صنعت جهانگردی به آن پرداخته نشده است، زیرا کارشناسان و دست اندرکاران این رشته اکثرا ضعف ارتباطی دارند و معمولا این خلاء ارتباطی در آمیختن با دیگر مردمان از فرهنگ های مختلف به خوبی خود را نشان می دهد زیرا فرهنگ و شناخت آن است که غیرمستقیم به ما می آموزد که چگونه با دیگران به طرق مختلف ارتباط برقرار کنیم. این جاست که آموزش مهارت های ارتباطی اعم از کلامی و غیرکلامی جهت توسعه صنعت جهانگردی بسیار ضروری به نظر می رسد.
از میان مهارت های ارتباطی غیرکلامی، به ترتیب چهره و دست ها و سپس کیفیت و نوع صدا و در نهایت جاذبه و ظاهر افراد و فاطه جهت جذب دیگران از اهمیت برخوردارند و این مسئله ای است که در چارچوب آموزش ارتباطات غیرکلامی، دست اندرکاران صنعت جهانگردی لحاظ می کنند هر کدام از این مهارت های ارتباطی می تواند پیام خاصی را به جهانگردان منتقل کند. بالاخره این که هر فرهنگی در به کارگیری ارتباطات غیرکلامی شیوه خاصی دارد که لازم است در بعد کلی ابعاد فرهنگی و ارتباطات غیرکلامی جهت توسعه صنعت جهانگردی آن را شناخت.

یکی از هدف های مهم این تحقیق، تبیین نظام مطلوب مطبوعات افغانستان است، زیرا نظام مطبوعات این کشور با 129 سال سابقه روزنامه نگاری، اینک تحت تاثیر بحران و جنگ 23 ساله در سراشیبی سقوط قرارگرفته است. برای پر کردن این خلا ارتباطی و نیز به منظور حفظ دست آوردهای این صنعت فرهنگی تصمیم گرفتم تا به صورت علمی نظام آتی مطبوعات افغانستان را تبیین نمایم.
برای نیل به این مهم، نظریه ها و نظام های مطبوعات غرب و همچنین تجارب روزنامه نگاری افغانستان را با استفاده از مقوله آزادی که سنگ بنا و جوهره هر نظام مطبوعاتی است، بررسی کردم. سرانجام برای اولین بار در این تحقیق، نظام های مختلف مطبوعات افغانستان از هم متمایز شدند. نیز با استفاده از روش کیو که مناسب ترین روش برای آزمون نظریه ها است، پرسشنامه ای در قالب پرسش های بسته (مقیاس هفت درجه ای لیکرت) طراحی و تهیه شد. در ساختن پرسشنامه از 75 گویه که معرف پنج نظام مطبوعاتی غرب (نظام های آمرانه، آزادی گرا، مسئولیت اجتماعی، کمونیستی و توسعه ای مطبوعات) است، مدد گرفته شد. پرسشنامه برای شصت نفر از استادان و روزنامه نگاران افغان که دست کم ده سال سابقه روزنامه نگاری داشتند ارسال شد. تعداد 45 نفر از استادان و روزنامه نگاران مقیم داخل و خارج افغانستان به پرسش های تحقیق پاسخ دادند. پس از دریافت پاسخ ها، با استفاده از برنامه رایانه ای کوانل محاسبات آماری انجام شد. هرسه طیف پاسخ دهندگان به دو گونه تقسیم شدند. سپس ضریب همبستگی میان آن ها محاسبه شد تا میزان همبستگی هر پاسخگو با پاسخگویان دیگر مشخص گردد. همچنین مقادیر وزن پاسخگویان در گونه های (1 و 2) محاسبه شد و با استفاده از مقادیر وزن، نمرات استاندارد (Z) نیز محاسبه گردید.
سرانجام با استفاده از تحلیل داده ها ثابت شد که پاسخگویان در درجه اول با ویژگی های نظام های مسئولیت اجتماعی و آزادی گرا موافقت دارند و با گویه های نظام آمرانه و کمونیستی مطبوعات به مخالفت برخاستند، که این، تمایل آن ها را به برخورداری از شرایط آزاد و غیردولتی نشان می دهد. به تعبیر دیگر، نظام مطلوب مطبوعات افغانستان از منظر 45 پاسخگوی این تحقیق، معجونی از نظام های مسئولیت اجتماعی و آزادی گراست که فرضیه این تحقیق را نیز تایید می کند.

یکی از مهم ترین منابع مطالعه اهداف انقلاب اسلامی، سخنان و پیام های رهبر و ایدئولوگ انقلاب است. این تحقیق به منظور مطالعه اهداف انقلاب اسلامی به تحلیل محتوای سخنان امام خمینی (ره) پرداخته است. برای این کار از صفحات کتاب های صحیفه نور، مجلدات 2 تا 15 (از مهر56 تا شهریور 60) نمونه گیری به عمل آمد و جمعا 774 جمله از امام در این مورد استخراج و تجزیه وتحلیل شد. نتیجه مطالعه نشان داد که مهم ترین اهداف انقلاب در ابتدا فرهنگی (حفظ و احیای اسلام) و سپس سیاسی بوده است. همچنین این تحقیق به مقایسه اهداف انقلاب از دید امام با اهداف انقلاب از دید مردم در شعارهای انقلاب (که توسط دکتر پناهی در تحقیقی جداگانه صورت گرفته بود) پرداخت و تقریبا یکسانی و هماهنگی بین این دو به اثبات رسید.

تصور و ذهنیت مردم از کشورهای خارجی، عمدتآ برگرفته از وسایل ارتباط جمعی، به ویژه تلویزیون و آن هم اخبار خارجی این رسانه است. بیش تر مردم معمولا از پنجره ای که اخبار خارجی به سوی سایر کشورها می گشاید، دنیا را نظاره می کنند و می شناسند. اخبار خارجی نیز در هر کشور تابعی از سیاست خارجی است و بازتاب بیش تر رویدادهای خارجی همراه با جهت گیری صورت می پذیرد؛ بدین معنی که رویداد کشورهایی که دوست تلقی می شوند با جهت گیری مثبت و رویداد کشورهایی که دشمن و مخالف تلقی می شوند، با جهت گیری منفی پخش می شود و ما کم تر شاهد انعکاس بی طرفانه رویدادهای خارجی هستیم.
در پژوهش حاضر، اخبار خارجی سیمای جمهوری اسلامی ایران با روش تحلیل محتوا از این منظر مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بخش های خبری خارجی سیما، از کشورهای هم پیمان معمولا رویدادهایی را که خبر مثبت دارند و نشانه ثبات این کشورهاست، انتخاب و توام با جهت گیری مثبت ارائه می کنند و از کشورهایی که مخالف و دشمن تلقی می شوند، غالبآ رویدادهای منفی که نشانه بی ثباتی است، انتخاب و توام با جهت گیری منفی پخش می شود. بازتاب طولانی چنین شیوه ای در گزینش و ارائه رویدادهای خارجی، تصویری مثبت از کشورهای هم پیمان و تصویری منفی از کشورهای مخالف در ذهنیت مخاطبان ایجاد می کند. بنابراین، تصویری که مخاطبان از کشورهای خارجی در ذهن دارند، مخدوش است و با واقعیت فاصله دارد.