فهرست مطالب

فضای جغرافیایی - پیاپی 15 (بهار و تابستان 1385)

فصلنامه فضای جغرافیایی
پیاپی 15 (بهار و تابستان 1385)

  • 190 صفحه، بهای روی جلد: 7,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/06/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • اصغر نظریان، محمدحسن یزدانی صفحه 8
    چکید: شهر و شهرنشینی پدیده ای است که از آغاز انقلاب صنعتی به بعد شکل جدیدی به خود گرفته و باعث جلب توجه کارشناسان مختلفی از علوم گوناگون به خود شده است. امروزه شبکه ی شهری منطقه ای در درون مجموعه شهری جهانی یا شهری شدن جهان و جهانی شدن شهرها در قالب مفاهیم تازه ای به نام جامعه ی شبکه ای و یا فضای جریان ها در حال شکل گیری هستند که بررسی آن ها حلقه های گم شده و شناخت واقعی نظام و شبکه ی شهری جهانی را آسان تر می سازد. منطقه ی خاور میانه با شرایط جغرافیایی ویژه با توجه به مکانیزم های جدید حاکم بر رشد شهری، شهرنشینی و الگوی خاص کلانشهری، موردی خاص از مطالعات شهری است که می تواند در سیر تحولات تاریخی خود در شناخت نظام شهری، رشد و جهانی شدن شهرها راه گشا باشد.
    کلیدواژگان: رشد شهری، شهرنشینی، نخست شهری، جامعه شبکه ای، خاورمیانه
  • بهروز ساری صراف، معصومه امامقلیزاده صفحه 38
    اقلیم و پارامترهای مربوط به آن از جمله بارش، دما، رطوبت،... و تغییرات احتمالی این عناصر در طول دوره ی زمانی نقش بسزایی در محیط زندگی انسان دارد. لذا شناخت عناصر مذکور و تغییرات مربوط از طریق بررسی کمی و مدل بندی آماری پارامترها امکان بهره وری بهینه از طبیعت و امکانات خدادادی آن را فراهم می سازد. در مطالعه حاضر، از آمار بارش ایستگاه های سینوپتیک ایران با دوره ی آماری بلند مدت بعد از بازسازی داده ها و اعمال آزمون همگنی، استفاده شده است. با استفاده از فرمول SIAP نقشه ی پهنه بندی ایران بر اساس اعداد استاندارد شده ترسیم و ضریب تغییرات بارندگی ایستگاه ها بررسی و نقشه وزن ضریب تغییرات برای ایران رسم شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، سال های 1966 و 1973 خشک سالی سراسری ایران را فراگرفته و از سال 1995 تا سال 2001 یک دوره ی خشک سالی در قسمت اعظم کشور حاکم بوده است. همچنین بررسی ها نشان می دهد که رابطه ارتفاع _ بارش در ایران تنوع بالایی دارد و باید بررسی را به صورت ناحیه ای انجام داد، چرا که همبستگی بین ارتفاع و بارش در برخی از نقاط ایران وجود ندارد، مثلا سواحل خزری حتی با وجود ارتفاع کمتر از سطح دریاهای آزاد بارش زیادی دارد و قطب بارش ایران محسوب می شود دلیل این امر این است که بارش های سواحل خزر عمدتا از صعود دینامیکی و همرفتی متاثر می گردد تا از صعود اروگرافیکی. عامل موثر بارندگی های ایران در فصل زمستان توده هوای غربی است و وجود پرفشار جنب حاره ای آزور در تابستان حاکمیت شرایط خشکی را در کشور فراهم می سازد.
    کلیدواژگان: پهنه بندی، خشکسالی، ضریب تغییرات، SIAP
  • رحیم بردی آنامراد نژاد صفحه 56
    این مقاله با هدف بررسی کارکردها و توان های محیطی شهرهای ساحلی بویژه بندر ترکمن صورت گرفته و در پی یافتن پاسخ این سؤال اساسی بوده است که توان های شهرهای ساحلی کدامند و بندر ترکمن در این مقوله در چه جایگاهی قراردارد. بدین منظور ضمن مراجعه به ادارات و کتابخانه ها و جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها به نتایجی دست یافته است که عبارتند از: شهرهای ساحلی عمدتا دارای سه کارکرد اصلی؛ فعالیت شیلاتی، بندری و گردشگری هستند و در صورت توجه کامل به آن ها این شهرها دارای توان فوق العاده ای در توسعه ی منطقه ای خواهند بود و بندر ترکمن تنها از یکی از این سه کارکرد خود (فعالیت شیلاتی) برخوردار است و در زمینه ی فعالیت بندری و گردشگری در حال رکود بوده، توجه همه جانبه ای را می طلبد.
    کلیدواژگان: توان های محیطی، میانکاله، سیستم صید، گردشگری ساحلی
  • مریم بیاتی خطیبی صفحه 76
    وقوع گسیختگی هادردامنه های منطقه که به اشکال گوناگون و توسط عوامل مختلف صورت می گیرد، علاوه بر وارد آوردن صدمات جانی و خسارات مالی مستقیم، موجب افزایش میزان رسوبات وارده به رواناب های سطحی می گردد. با این استدلال که این گسیختگی ها به طورمستقیم و یا غیر مستقیم با ویژگی های مورفولوژیکی حوضه ها در ارتباط هستند، در مقاله ی حاضر میزان رسوبات حاصل از گسیختگی دامنه ها در رابطه با این ویژگی ها، با استفاده از روش های تجربی و با دخیل دادن پارامترهای مختلف، نظیر وسعت حوضه ها و انحنای دامنه ها، محاسبه و تحلیل شده اند و با استفاده از نتایج حاصل، بخش های حساس نسبت به گسیختگی که مواد دامنه ای بیشتری را در اختیار آب های جاری قرار می دهند، ممیزی گردیده اند. نتایج حاصل از تحلیل های صورت گرفته نشان می دهد که بخش های مختلف منطقه از نظر استعداد گسیختگی یکسان نبوده، بلکه از این نظر بخش های مرکزی و جنوب شرقی منطقه، کاملا متفاوت از یکدیگرند. بخش های متعارض منطقه و دامنه های متشکل از آبرفت های قدیمی تحکیم نیافته و با حساسیت زیاد نسبت به فرسایش آبی، از بخش های مستعد به گسیختگی محسوب می شوند و سالانه مقدار متنابهی از مواد دامنه ای وخاک از سطوح شیب دار منطقه را در اختیار آب های سطحی قرار می دهند.
    کلیدواژگان: فرسایش، گسیختگی دامنه ای، فرایندهای دامنه ای، رسوب زایی در حوضه ها، مورفومتری حوضه ها، سبلان
  • حمیدرضا وارثی، دیبا زیرک باش صفحه 104
    پیش بینی می شود که جمعیت شهری کشور ما در 30 سال آینده به حدود سه برابر افزایش می یابد، بنابراین به سطحی معادل سطح موجود شهرها نیاز خواهد بود. اگر چه رشد شهرها در ارتفاع با توجه به بهبود امکانات فنی و تکنیک های ساختمان سازی، موضوع سه برابر شدن شهرها را تا حدود زیادی منتفی می سازد، به منظور پیشگیری از ایجاد مشکلات کلان شهرها، ضرورت ایجاد شهرهای جدید مطرح می گردد. اصفهان نیز از جمله ی چند شهر بزرگ کشور است که با محدودیت الگوی توسعه ی پیوسته و مشکل اضافه جمعیت مواجه است. گسترش نامتعادل این شهر بر پایه ی سیاست توسعه ی تدریجی و ممتد (پس از تصویب طرح جامع در سال 1350 و اجرای آن) موجب گردید تا راه حل اساسی را در بکارگیری الگوی رشد غیر پیوسته و اسکان جمعیت فزاینده در شهرهای جدید در نظر بگیرند. بنابراین در نزدیکی مراکز اصلی منطقه چهار شهر برنامه ریزی و احداث گردید. اکنون این سئوال مطرح است که آیا با گذشت بیش از سه دهه از احداث این نو شهرها، آیا آنها توانسته اند پاسخگوی مشکلات شهری باشند؟ بررسی ها نشان می دهد که با وجود بعضی نتایج ثمر بخش ایجاد شهرهای جدید در سایر کشورها، این تجربه در ایران چندان موفق نبوده است و حتی در پاره ای موارد، احداث نوشهر ها به بروز مشکلات نوظهور انجامیده است. هدف این مقاله نشان دادن نقش شهرهای جدید در ایجاد تعادل فضایی، اشتغال زایی، خودکفایی و جذب بخشی از جمعیت و نیز بررسی میزان موفقیت نوشهرها خواهد بود. نگارنده امیدوار است که افزون بر نشان دادن چالش های موجود، راهکارهایی را برای رفع موانع و مشکلات پیشنهاد نماید.
    کلیدواژگان: شهرهای جدید، جمعیت شهری، رشد شهری، ساختمان سازی
  • زهره فنی، مهندس مراحم رحمتی صفحه 128
    مساحت حوضه ی آبخیز پسیخانرود در استان گیلان، 735 کیلومتر مربع است و شهرستان شفت و منظومه ی روستایی آن را در بر می گیرد. این منطقه از گذشته تقریبا هرسال شاهد وقوع طغیان رودخانه و سیل بوده طوری که مشکلات و مسائل انسانی و محیطی متعددی را برای ساکنان ایجاد می کرده است. مسائل اجتماعی- انسانی این حوضه، ارتباط تنگاتنگی با پدیده ی سیل و عواقب آن دارد. از این رو در این پژوهش بر این شرایط و بویژه پیامدها و راهکارهای مناسب آن تاکید شده است. در این راستا از طریق مطالعه ی میدانی و کتابخانه ای، مباحثی در مورد موقعیت جغرافیایی و شرح عمومی منطقه، معرفی رودخانه و شاخه های فرعی آن و همچنین مسائلی که سیل برای ساکنان محل و ملزومات مادی آنها مانند دام، اراضی کشاورزی و تاسیسات ارتباطی و عمرانی به بار می آورد، مطرح شده است. در پایان نیز پس از بررسی نحوه ی واکنش اهالی حاشیه ی رودخانه از جنبه های روانی اجتماعی، به رابطه ی نظام های کشاورزی با مشکلات سیل، آب گرفتگی محیط زیست و فرسایش توجه شده تا در واقع شناخت عمیق تری از رابطه ی بین سیلاب و محیط زیست به دست آید. بعد از انجام این تحقیق این نکات روشن شد که اولا: وقوع سیل در حوضه ی آبخیز پسیخانرود تقریبا یک پدیده ی دایمی است و مردم به آن پیش آگاهی دارند، اما به دلیل فقر معیشتی و امکانات ناچیز تنها سعی بر حفظ جان و اموال خود دارند و برای حل معضل نمی توانند به طور اساسی اقدامی نمایند. دوم این که انتظارات کمک از دولت و وعده های بی اساس مدیران ومسؤولان منطقه ای ایجاد بدبینی و شکاف میان حاکمان محلی و مردم را به دنبال داشته است، سوم این که تلفات انسانی و دامی از جمله ی پیامدهای نامطلوب این حادثه ی طبیعی قابل کنترل است که علاوه بر مسایل محیطی و اقتصادی، تنش های اجتماعی چندی به دنبال داشته، منطقه را آبستن تحرکات ضد امنیتی می کند.
    کلیدواژگان: سیل، حوضه ی آبخیز، مسائل اجتماعی، اقتصادی، پسیخانرود و محیط
  • کریم امینی نیا صفحه 148
    به منظور آگاهی از توزیع زمانی و مکانی شروع و خاتمه ی بارش در استان آذربایجان شرقی، آمار روزانه ی بارش در شش ایستگاه انتخابی اهر، تبریز، جلفا، سراب، مراغه و میانه از سازمان هواشناسی استان دریافت گردید؛ بررسی ها و محاسبات انجام یافته نشان دادند که با افزایش عرض جغرافیایی در سطح منطقه، بارندگی در فصل پاییز زودتر شروع شده، و در فصل بهار دیرتر پایان می یابد. به منظور آگاهی از وجود تفاوت های احتمالی زمان شروع و خاتمه ی بارش در سال های مختلف از نظر میزان دریافت بارش، داده های بارش سالانه هر یک از ایستگاه ها را به نمره استاندارد (نمره Z) تبدیل کردیم و با تفکیک سال ها به سه گروه خشک، مرطوب و نرمال با استفاده از این شاخص، مشخص شد که زودترین میانگین تاریخ شروع بارش در تمامی ایستگاه های انتخابی در سال های مرطوب بوده و دیرترین این تاریخ در سال های خشک و همچنین دیرترین میانگین تاریخ خاتمه ی بارش در تمامی ایستگاه های انتخابی در سال های خشک است.
    کلیدواژگان: شروع بارش، پایان بارش، نمره استاندارد، آذربایجان شرقی
|
  • Dr. Asghar Nazarian Mohmamad Hassan Yazdani Page 8
    City and urbanization are features that have taken a new form after industrial revolution and attracted different experts from diverse sciences. Today urban regional network within the worldwide urban grouping or the urbanization of the world and globalization have formed within new concepts entitled network society or spatial society. The study of them will alleviate the missed chains and the real recognition of the system and worldwide urban network.
  • Dr. Behrooz Sari Sarraf, Masoomeh Emamgholizadeh Page 38
    Climate and its related parameters such as precipitation, temperature, moisture, and so on, and also their probable changes during a certain period play a major role in human living environment. Therefore, through the recognition of these elements and the relevant changes using quantitative and statistical models, there will be provided the possibility of sustainable utility of the nature.In the existing study, we have used the precipitation records of synoptic stations of Iran for a long term period, after retrieving the data and applying homogeneity tests. Using the SIAP equation, we have drawn zoning map of Iran based on standardized values and the coefficient of variation of precipitation have been studied and finally the coefficients of variation map of Iran has been prepared. According to the results obtained, in the years 1966 and 1973 all over Iran has experienced droughts and since 1995 until 2001 a very long desiccation in most parts of Iran has dominated. Also the studies indicate that the relationship between height and precipitation in Iran has a high rate of uniformity and the study should be carried out in a regional basis, because there is no correlation between precipitation and height in some parts of Iran. For example, the Caspian Sea shores experience higher amounts of precipitation despite their lower elevation, and can be regarded as one of the precipitation poles of Iran. The reason is that the rainfalls in Caspian shorelines are generally derived from convective and dynamic rising rather than orography. The effective factor in Iran's precipitation in winters is the emergence of western air masses and the existence of subtropical Azure high pressure, and in summer the dominance of dry periods.
  • Dr. Rahim Bardi Anamoradnejad Page 56
    This article is concerned with studying the introspective and environmental potentials of coastal cities of Iran with an emphasis on Bandar Torkman and is pursuing the answer for the main question of "what are the potentials of coastal cities and what is the position of Bandar Torkman in this regard?" For doing so along with the reference to the offices and libraries and gathering the relevant information, we followed the analysis of the findings, and came up with conclusion of: the coastal cities mainly include three main implications of fishing, tourism, beach activities. If they are taken into appropriate consideration, these cities will contain an excellent potential for regional development. Bandar Torkman possesses only one of these three activities, namely, fishing and unfortunately, there is a general malfunction and instability in other areas, which needs a comprehensive consideration.
  • Dr. Maryam Baiati Khatibi Page 76
    Slope rupture in the area of study that is caused in different forms and appeared on various slopes mainly due to different factors, in addition to resulting in direct death tolls and financial losses, increases the amount of sediments entering rivers. Taking this concept that such ruptures directly or indirectly are coincided with geomorphic characteristics of the basins, in this article, we have analysed the amounts of sediments resulting from slope ruptures in relation to these specifications, using experimental approaches and taking into consideration various parameters such as the area of basins, the curvature of slopes, have been calculated. Applying the results, we have specified those sections that are more susceptible to the slope failures and providing more slope materials to the rivers. The results of the analyses being carried out indicate that different sections of the area have different potentials of failure, and the southern and south eastern areas are completely different from each other. The different sections and the slopes composed of old unconsolidated alluviums and show higher rates of susceptibility to water erosion, and they provide each year considerable amounts of sediments into the rivers.
  • Dr. Hamid Reza Varesi, Diba Zirak Bash Page 104
    The predications show that Iranian urban population will triple within 30 years. Therefore, there will be a need for cities containing the present levels of accessories. Although the vertical growth of cities due to the lack of technical facilities and construction techniques, could eliminate the subject of tripling of the cities in a great extent, in order to prevent problems that would be encountered in megalopolises, the necessity for the construction of new cities will be felt.Esfahan is one of the largest cities of Iran that is facing with the limitations on continuous expansion and excess population. The expansion of this city is based on the policy of gradual and continuous growth (after the approval of its Comprehensive Plan in 1971 and its implementation), caused the reinforcement of the idea of making new cities in order to concentrate on discontinuous growth and the reconciling of excess population. Thus, 4 cities were constructed nearby main centers of the region. Now the question is that after 3 decades of these new cities, have they been able to fulfill the urban requirements?The aim of this article is to show the role of new cities in the formation of spatial balances, employment, self-sufficiency, and absorption of some the population and finally, the study of the success levels of new cities.
  • Dr. Zohreh Fanni, Eng. Morahem Rahmati Page 128
    The area of Pesikhanrood drainage basin in Guilan Province is about 735 Km2. and Shaft is a township consisting of rural system. This region has been experiencing floods since the past and almost every year the floods occur due to the over-saturation of the rivers. These cause problems in human and environmental points of view for the residents. Social and human problems show close relationship with the occurrence of the floods and their impacts. Therefore, in this research we have emphasized the conditions and impacts and the appropriate strategies. In this regard we have carried out field and library studies to recognize the geographic situation as well as the problems floods might cause for the livestock, agricultural lands, the service establishments, and the roads.
  • Karim Amini-Nia Page 148
    We have used daily records of precipitation in six stations of Ahar, Tabriz, Jolfa, Sarab, Maragheh, and Mianeh in order to study the spatio-temporal distribution and the beginning and ending of precipitation. The study and its calculations carried out indicated that along with the increase of latitude in the area, the precipitation commences earlier in fall and ends up lately in spring. In order to recognize the possible differences in times of beginning and ending of the precipitation in various years, we have converted the precipitation data of each station into a standard Z score, and accompanied with the differentiation of the years into three groups of dry, wet, and normal, it was specified that the earliest mean date of beginning of rainfall in all selected stations had occurred in wet years, and the latest mean date for it had been in dry years. Also the latest average for the ending process in all stations has been in dry years.