مجله منظر
پیاپی 2 (آذر 1388)

استان مازندران به جهت حکومتهای محلی شاهزادگان ساسانی که تا سده چهارم هجری نیز تداوم داشته است: دارای پیشینه ای قوی از هنر، معماری، آیین و سنن کهن ایرانیان میباشد. تداوم هنر و تمدن ایرانیان باستان را در دوران اسلامی نیز شاهد هستیم. به طوری که تا امروز نیز شواهد بسیاری بهویژه در زمینه زیارتگاه ها و اماکن مقدس این استان در گوشه و کنار این مرز و بوم به چشم می خورد. در این مقاله به بعضی از این مکان های آیینی و محترم در شهرهای بابل و قائم شهر اشاره میشود. بابل از کهنترین شهرهای این استان است که در تاریخچه آن نام های «مهمیترا» یا «مامیترا» به معنای میترای بزرگ یا آتشکده میترای بزرگ، «مامطیر»، «مامطیران»، «بارفروش» و «بابل» آمده است.

بیش از یک سده از نخستین باری که ترکیب «منظر فرهنگی» به کار برده شد و نزدیک به پانزده سال از شروع کار مرکز میراث جهانی به ثبت منظر فرهنگی، میگذرد. در این فاصله ادبیات این موضوع سیر چالش و تکامل را در پیش گرفته است، اما هنوز پرسشهای بسیاری بیپاسخ مانده و مهمتر از آن پرسشهایی است که مطرح نشده است.
این مختصر به روشن کردن مفهوم منظر فرهنگی بهویژه در اسناد مرکز میراث جهانی به عنوان نخستین مرجع قانونی بین المللی در این زمینه، میپردازد.

خیابانها و معابر فضاهایی هستند که بسیار زیاد مورد استفاده قرار میگیرند. این فضاها بین گسترهای از نیازهای شهری تعادل برقرار میکند. وظیفه ارتباط و تبدیل خصوصیات محله ها، شهرها و روستاها را برعهده دارد. تداوم حیات خیابان در سده 21 منوط به توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای فرهنگی و شرایط اقلیمی است. قدر مسلم آنکه خیابانها افزون بر محدوده آسفالته میان پیادهراه ها، مکانی هستند که تمرکز عبور و مرور در آنها از ارجحیت برخوردار است.
کتاب مقررات خیابانها به عنوان راهنمای جدید دولت، نشانگر نقش بارز خیابانها در ایجاد مکانهایی موفق است. این مقررات موید این مسئله است که خیابانها باید پاسخگوی پیچیدگی های زندگی جمعی، ترقی زندگی اجتماعی مردم و اولویتها، توقعات و حال و هوای متفاوت آنها باشد. همچنین این مقررات یادآور یک دیدگاه همه جانبه و با تخصصهای متفاوت است که با خلاقیت، انعطاف و لزوم ایجاد تعادل بین پیاده و سواره در طراحی خیابانهایی با محیط مسکونی و دارای ترافیک سبک، همراه است.

با نگاهی به گذشته می توان دریافت که تمدن باشکوه ایران در روزگار خویش در پی آمیخته شدن با تعالیم آیینی چگونه در معماری متبلور شده است و در این حوزه، نگرش هدفمند به ساختار ارزشمند معماری ایرانی با تمام مولفه های هویت بخش آن، در غرب کشور کمتر از سایر نواحی آن صورت گرفته است.
هنر ایران از دیرباز تا کنون توجه خاصی به منظره و عناصر طبیعت داشته است؛ که این نگرش طبیعت گرا ریشه در جهان بینی و تفکرات ایرانیان باستان دارد. پیروان آیین های مهر، مزدیسنا و زرتشت احترام و تقدس خاصی برای عناصر طبیعی قائل بودهاند (جوادی، 1383: 16). با توجه به آثار هنری و معماری به جا مانده از غرب ایران در شهرهای کردستان، کرمانشاه، سنندج و... به نظر میرسد یکی از خاستگاه های اولیه تمدن ایران در منطقه غرب و شمال غرب بوده است.

آنچه در پی میآید خلاصهای از «ارزیابی علمی موسسه شهرسازی پاریس(APUR) از طرح جامع شهر تهران» است که (APUR) در سال 85-1384 همزمان با روند تهیه طرح جامع تدوین کرد و توسط خبرگزاری دانشجویان ایران(ISNA) در اردیبهشت ماه 1385 انتشار یافت. ماموریت موسسه در چارچوب قراردادی که با عنوان همکاری فنی با مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران (RPCT) در بهمن ماه 1383 به امضاء رسیده بود، انجام گرفت؛ اهداف آن، ارزیابی و ارائه پیشنهاد درباره اهداف طرح و برنامه های مربوط به تهران، فرایند تهیه طرحها، رویکرد مطالعات گوناگون و هماهنگی آنها، راهبردها برای آمادهسازیGIS و کمک به پردازش داده ها در قالب یک گزارش فنی برای طرح جامع و طرحهای تفصیلی مناطق شهر تهران بود.

نهاد تهیهکننده طرحهای جامع و تفصیلی تهران در تاریخ 9/11/1383 طی قراردادی با APUR (آتلیه شهرسازی پاریس)، در صدد برآمد تا روند اقدامات خود و مشاورانش را به ارزیابی این گروه واگذارد.
طرح جامع تهران از طریق انعقاد قراردادهای جداگانه در 3 سطح، از نیمه اول سال 1383 در دست تهیه بود: مطالعات پایه، شهرسازی، تکمیلی (حمل و نقل، محیط زیست،. .. ) و تفصیلی 22 منطقه. عمدهترین خواسته های نهاد از APUR در ارزیابی فرایند تهیه طرح جامع، رویکرد مطالعات و نحوه هماهنگی آنها نهفته بود. بر پایه این قرارداد، APUR در اردیبهشت 1384 نخستین گزارش خود را ارائه داد. پس از این گزارش بود که ماموریت APUR در چرخه ارزیابی طرح جامع تهران خاتمه یافت.