مجله پژوهش علوم انسانی
پیاپی 1-2 (پاییز و زمستان 1379)

جامعه در حال گذار ایران در دهه های اخیر وارد مراحل حساس توسعه خود شده است. مسایل و مشکلات ساختاری جامعه در وجه فرهنگی خود بیش از سایر وجوه اذهان را به خود مشغول کرده است. کوشش در شناخت مسایل و مشکلات ساختاری فرهنگی و جستجوی راه های خروج از آنها به واسطه استفاده درست تر از ظرفیتها و منابع و همچنین گسترش این ظرفیتها و منابع در عین توجه به تقویت تقاضا و مصرف محصولات فرهنگی ضروری به نظر می رسد. در سینمای ایران از نظر محتوا، مضمون و فن به ویژه پس از انقلاب پیشرفت اساسی حاصل گردیده است...

جذام مانند هر بیماری دیگری قابل تفکیک از تندرستی نیست و نیز تندرستی هم قابل تفکیک از فرهنگ نیست، لذا مسائل اجتماعی و فرهنگی جذام تنها به جنبه بیماری شناسی آن از نظر پزشکی بستگی ندارد، بلکه به ماهیت اجتماعی آن نیز بستگی دارد. گرچه پیشرفت های اخیر پزشکی در مداوای جذام در سالهای اخیر قابل توجه بوده است، اما مساله ای که جذام از نظر اجتماعی با آن مواجه است متفاوت از بیماری های دیگر است. حتی در بیماری های وخیم تر از جذام مانند سل و آبله فرد بیمار پس از مداوا به راحتی به آغوش خانواده و جامعه خود باز می گردد، اما فرد مبتلا به جذام بعد از مداوا نیز در جامعه و خانواده خود پذیرفته نمی شود...

گذر از عهد باستان به قلمرو رنسانس و شکوفایی علم و صنعت تا ظهور شبکه جهانی ارتباط و شیوع نظریه «دهکده جهانی» چنان پرشتاب سپری گشته است که تحولات زیست محیطی و پیدایش اندیشه های سالم زیستی را بسان افسانه ای در ذهن انسان هوشمند می نمایاند. در پرتو این واقعیت، فرضیه آسایش گزینی و تن آرمیدگی آحاد جوامع پیشرو را به ارمغان داشته و به مدد دستاوردهای ژنتیک و مهندسی پزشکی، کرانه های بهزیستی و نوتوانی افشار میانسال و سالمند و معلولین جسمی - ذهنی گسترش فراوان داشته است. اما بناچار با دگرگونی الگوی شیوه زندگی، پدیده «سستی و کم تحرکی» این مولود عصر ماشینیزم و فناوری، در کنار بروز بیماری های روان - تنی جایگزین تلاشهای مکانیکی جوامع پیشین سنتی شده است...

در خصوص ارتباط میان باروری و توسعه در کشورهای اسلامی سه دیدگاه وجود دارد. گروه نخست عامل اصلی افزایش سطح باروری در جوامع اسلامی را در محیط اجتماعی و فرهنگی حاکم بر این جوامع جستجو می کنند. گروه دوم بر این باورند که سطح بالای باروری در جوامع اسلامی را بایست در توسعه اقتصادی و اجتماعی جستجو نمود و استدلال می کنند که از این نظر تفاوتی بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه وجود ندارد و بالاخره دسته سوم بر این باورند که سطوح متفاوت باروری در کشورهای اسلامی به طور مستقیم در ارتباط با موضع گیری ها و سیاست های دراز مدت دولتهای کشورهای اسلامی در زمینه تنظیم خانواده و کنترل موالید قرار می گیرد...

امروزه اغلب علماء تعلیم و تربیت و روانشناسان تربیتی به این نتیجه رسیده اند که مدرسه و بخصوص مربیان آن در تامین نیازهای عاطفی - روانی کودکان و نوجوانان و بالنتیجه سلامت روان دانش آموزان دارای نقش حساس و تعیین کننده می باشند. این مقاله به معرفی و شرح این نیازها در دوران دبستان پرداخته و نقش معلمین را در تامین آنها خاطرنشان ساخته است. مهمترین نیازهای عاطفی - روانی کودکان دبستانی که در این مقاله به آنها پرداخته شده عبارتند از: 1- حمایت و پذیرش. 2- احساس موفقیت و پیشرفت. 3- استقلال نسبی و خوداتکائی. 4- ابتکار عمل و خلاقیت فکری و بالاخره تامین امنیت خاطر روانی از طریق هماهنگی و وحدت نظر بین دیدگاه های والدین و مربیان...

فهلویات که اکثر نزدیک به اتفاق آن دو بیتی است شعرهایی است که به لهجه های محلی ایران سروده می شده. وزن این دو بیتی ها هزج مسدس محذوف یا مقصور است ولی دقیقا با آن مطابقت ندارد، لذا در مورد وزن آنها میان علماء اختلاف نظر است. دهخدا در لغت نامه زیر عنوان هزج می نویسد که... بسیاری از متخصصان وزن دو بیتی ها را تابع عروض اسلامی [= کمی] نمی دانند زیرا این وزن درست با ترانه های پهلوی ساسانی تطبیق می کند. فهلویات را با موازین تقطیع شعر کلاسیک بررسی می کند و در آنها عیب و اشکال می بیند. وقتی فهلویات را می خوانند به اقتضای وزن هجایی کوتاه را بلند تلفظ می کنند و هجای کشیده یا بلند را کوتاه...

به منظور بررسی علل اضطراب امتحان در دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا نمونه ای 539 نفره از آنها به روش تصادفی خوشه ایانتخاب و تحت شرایط یکسان به سؤالات پرسشنامه محقق ساخته و آزمون اضطراب امتحان پاسخ دادند. تحلیل یافته ها نشان داد که عوامل اضطراب امتحان را می توان به پنج دسته، عوامل فردی، آموزشی و تربیتی مربوط به استاد، تعامل های بین دانشجویی، پیامدهای امتحانی و شرایط اجرائی امتحان تقسیم نمود آیتم های هر دسته را نیز از دیدگاه دانشجویان شناسایی و براساس اهمیتی که آنان به این آیتم ها داده اند گزارش شده است. میزان شیوع اضطراب امتحان در دانشجویان دانشگاه بوعلی 2/15 درصد به دست آمد...

شمس تبریزی از شگفت انگیزترین چهره های ادبی، عرفانی و اجتماعی تاریخ ایران است که کمتر جای پایی از خود بر جای نهاده است. او در جهان می گشته تا انسان دلی الهی بجوید و درباروری او بکوشد، او در جستجوی انسان و احیای انسانیت است تا به توصیه قرآن عمل کند که: هر کس انسانی را احیا کند، جمع و جامعه ای را احیا کرده است. در این مقاله با سیر در مقالات شمس نکاتی حاوی تعالیم اخلاقی و اجتماعی شمس استخراج شده است بدینقرار: 1. در جستجوی انسان کامل، او انسانی را می جوید که ظرفیت کامل برای نیل به کمال را داشته باشد. 2. گرایش به جمع، شمس در عصر سقوط ارزشهای انسانی درد جمعی را مطرح می کند و مبلغ عرفان جمع گر است...

با توجه به اینکه خاقانی در قیاس با دیگر شاعران مجامله گو و چاپلوس تا حد امکان از ستایش ممدوحان طفره رفته است، او را یکی از شاعران متعهد باید محسوب داشت. این که گهگاه مشاهده می کنیم که خاقانی حدیث نفس کرده و از قابلیت های خویش سخن گفته است و دیگران را به مقابله فرا خوانده، از سر بد سلوکی با خودستائی نیست، بلکه خاقانی در روزگار خود با شاعرانی کم مایه و فروتر از خویش مواجه بود که در برخی موارد مجبور شده است تا قابلیت های خود را به رخ آنان بکشد. این که خاقانی در خلال چند قصیده به شرح سفرهای مذهبی خود پرداخته است شاید بدین خاطر باشد که حاسدان و رقیبانش او را بد مذهب و معاند معرفی می کردند و او برای بستن دهن مخالفان ناگزیر شده است تا بدین وسیله از ارادتمندی خود به بزرگان دین دفاع کند و خویش را فردی مذهبی و دیندار معرفی نماید...

جایگاه باباطاهر به عنوان عارف و شاعری والا مقدار در ادب فارسی، موضوعی است که همگان به آن اقرار دارند. نظر به برخورداری شعر باباطاهر از اندیشه های ناب عرفانی و اشتمال شعر او بر مضمون های آرمانی و اخلاقی، در سبک عراقی به شعر «بابا» تعلق خاطری وجود دارد که منجر به تاثیرپذیری شاعران مشهور قرن های ششم تا هشتم از شعر او گردیده است. هر چند مضمون های شعر باباطاهر در شعر دوره عراقی فراوان به چشم می آید و به رغم آن در دورترین احتمال ارتباطی تقابلی و تعاملی میان باباطاهر و شاعران دوره عراقی هم وجود نداشته باشد اما هم صدائی شاعران دوره عراقی با بخشهای عمده ای از شعر باباطاهر می تواند یک «توارد» ادبی به حساب آید که دست کم فایده آن منجر به کشف حلقه های ارتباطی میان مضامین و اندیشه های این شوریده همدانی و شاعران مطرح دوره عراقی می شود...

استقرار چادرنشینان ترک سلجوق در سرزمین ایران مقارن است با ضعف قدرت خلیفه و اضمحلال امپراطوری اسلام. حمایت معنوی خلیفه از ترکان سلجوقی برای بقای خود و حمایت نظامی آنان از خلیفه تا حدی مانع سرعت این فرو پاشی گردید. اما در دوران حکومت ترکان سلجوق، مذهب بر همه چیز آنان غلبه داشت. عمیدالملک کندری وزیر حنفی مذهب عرصه را بر پیروان شافعی و اشعری تنگ نموده بود. نهضت اسماعیلیه (شیعه هفت امامی) در شرق اسلام و حوزه فرمانروای سلجوقی رشد نموده بود، علماء چون روزگار گذشته پیوسته با هم در جدال بودند، مجال و عظ نظامیه که غالبا به منظور ابطال و تلقی عقاید مخالفان بر پا می شد مهمترین عامل تشدید مشاجرات و مناقشات مذهبی بود که از پای منبر وعاظ اوج می گرفت...

سخن از عارفی بزرگ و دل سوخته و سخنوری سترگ و دلداده است. وارسته ای درویش مسلک با زبانی صمیمی و ساده اما پر درد. غوطه ور در وادی بیکران عشق. ترانه سرایی صاحب سوز با آثاری نه چندان زیاد اما شهره آفاق. شخصیتی که صیت آوازه آثار، به ویژه دو بیتی های او محدوده جغرافیائی زادگاه و کشورش را در هم نوردیده آثار و مضامین آثارش نقل محافل ادبا و اندیشه وران و صاحب نظران شرق و غرب گردیده است. شاید عمده ترین علتش صداقت و صمیمیت در گفتار و ژرفای اندیشه است که موجب چنین استقبالی از اشعار او را فراهم آورده است. به عبارت دیگر چون کلام او برخاسته از دل است لاجرم بر دل می نشیند و پسند خاطر عارف و عامی می گردد...

دو بیتی از نظر تعداد ادبیات، همانگونه که از نامش پیداست کوچک ترین قطعه شعر است و حتی می توان گفت از رباعی هم که مرکب از دو بیت است به سبب کوتاه تر بودن وزن آن، کوچک تر است و کوچک ترین واحد یک قطعه شعر محسوب می شود (می دانیم که به «بیت» یا «فرد»، قطعه شعر نمی گویند) در شعر فارسی سه نوع قالب شعر داریم که مرکب از دو بیت است: دو بیتی، رباعی و قطعه (که این قالب سوم حداقل ابیات آن دو بیت است و می تواند از ابیات متعدد تشکیل یابد). پس شاعر در این حیطه محدود، باید هر چه می خواهد بگوید بگنجاند. دو بیتی، متداولترین قالب نزد همه مردم است از کهن ترین آنها (فهلویات) تا دو بیتی های جدید در شعر سنتی و شعر نو، مقبول پسند و مطبوع طبع و ذوق ایرانی خوش ذوق است...

پور فریدون در اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری قمری می زیسته و از کردهای فارس بوده است. شرح حال مختصر وی در هشت تذکره آمده و چند دو بیتی وی به عنوان نمونه اشعار او را آورده اند. نکته حائز اهمیت آن است که این شاعر ارباب عرفان و توحید به همان زبان باباطاهر یعنی یکی از لهجه های زبان پهلوی و به همان وزن اشعار باباطاهر شعر می سروده و همین تشابه سبب شده که اشعار وی با اشعار باباطاهر مخلوط شود و در بعضی از نسخه های اشعار باباطاهر به نام باباطاهر چاپ شود. در این مقاله، شرح حال فریدون و دو بیتی های وی، منطقه جغرافیائی او و همچنین کسانی که برای نخستین مرتبه به تداخل اشعار پور فریدون و باباطاهر پرداخته اند با نکات دیگری آمده است...